Bizge qandaı ózgeris kerek — Eýropada tájirıbe jınap qaıtqan kitaphanashymen suhbat
Kongresten soń olar Nıderlandydan bólek, Frantsııa, Italııa jerlerindegi kitaphanalarmen de tanysqan. QazAqparat tilshisi kitaphanashy Sheker Nurǵalymqyzyn áńgimege tartyp, sol sapardan qandaı oı túıip qaıtqanyn surap kórdi.
- Rotterdam qalasyndaǵy kongreske qansha elden kitaphanashylar keldi?
- Halyqaralyq kitaphana assotsıatsııalary men mekemeleri fedaratsııasy (IFLA) sonaý 1921 jyly qurylǵan. Mine, sol ýaqyttan beri kitaphanashylardyń joǵyn joqtap, kúıin kúıttep júr. Jyl saıyn álemniń ár jerinde bastaryn qosyp, jumys jaǵdaıyn, rýhanııat oshaǵyn halyqqa qalaı qyzyq etý jaıyn talqyǵa salady. Bıyl Rotterdamda ótken 88-shi kongrestiń taqyryby – ár adamnyń qatysýǵa teń múmkindigi bar ınklıýzıvti qoǵamdy qalyptastyrýdaǵy kitaphanalardyń róli. Oǵan 150 memleketten 3 myńnan astam delegat qatysty. Onyń ishinde 65 eldiń kitaphanashylary óz tájirıbelerimen bólisý úshin arnaıy ázirlegen stendtik baıandamalaryn usyndy.
- Jıynda qandaı taqyryptar talqyǵa salyndy?
- Bul kongreske qatysý biz úshin úlken abyroı boldy. Onyń ashylý saltanatyna Amsterdamnyń meri Alderman Saıd Kasmı, IFLA-nyń prezıdenti Barbara Lızon, Nıderlandy hanshaıymy Laýrentın qatysty. Tórtkúl álemniń túkpir-túkpirinen kelgen bilikti kitaphanashylar ózara tájirıbe almasyp, jańa aqparattyq tehnologııalar men kitaphanashylardyń jetistikterin talqyladyq. Kásibı baılanystar men uzaq merzimdi yntymaqtastyq ornattyq. Kongress aıasynda ótken kórmede iri kásiporyndar ózderi shyǵarǵan zamanaýı qural-jabdyqtardy usyndy.
Osy jıynda órkenıetti elderdiń kitaphana salasyna degen qamqorlyǵynyń erekshe ekendigin baıqadyq. Desek te, bizdiń kitaphanamyzdyń salystyrmaly túrde alǵanda kósh sońynda qalmaǵanyn kórip qýandyq. Oǵan álemdegi túgel derlik kitaphanalardy aralap kórgen dırektorymyz Habıba Myrzahanqyzynyń atqarǵan eńbegi zor. Árıne, órkenıetti elderdegi rýhanııat oshaqtarynyń múmkindikteri mol ekendigin moıyndaý kerek. Ondaǵy kitaphanalarda zamanaýı tehnologııa, jasandy ıntellekt, neıroset tárizdi jańashyl jumystar kósh ilgeri. Olar bul quraldardy jas urpaqqa jańasha bilim berý isinde paıdalanýda. IFLA-nyń basqarýshy keńesi 2024 jyly dúnıejúzilik kitaphana jáne aqparat kongresi ótetin oryn retinde Birikken Arab Ámirlikteriniń Dýbaı qalasyn tańdaǵanyn jarııalady. Federatsııa basshylyǵynyń quramy da eki-úsh jylda aýysyp, jańadan saılanyp otyrady eken. Osy jyly da dástúrden jańylmaı, jańa basshy keldi.
Tórtkúl dúnıeden jınalǵan delegatsııalar quramynyń deni er adamdar. Basym kópshiliginiń magıstr, ǵylym kandıdaty nemese ǵylym doktory degen ǵylymı ataqtary bar. Óıtkeni, órkenıetti elderde kitaphanashy óte qurmetti mamandyq kórinedi. Damyǵan elderde kitaphanashy joǵary aılyq alady.
Kongres bitken soń Eýropanyń birneshe elindegi kitaphanalardy tamashaladyq. Nıderlandydan keıin Frantsııa men Italııaǵa bardyq.
- Eýropa kitaphanalarynyń ereksheligi qandaı eken?
- Ol jaqtaǵy kitaphanalarda kelýshiler úshin barlyq jaǵdaı jasalǵan. Іshinde psıholog ta, dáriger de bar. Erekshe dızaınmen jarqyrap turǵan, ishi muntazdaı taza, edenine jumsaq kilem tóselgen bólmelerge kirseńiz quddy bir qymbat qonaqúıde júrgendeı bolasyz. Ár qabatta kúzetshiler tur. Adam quqyǵy men qaýipsizdigine óte kóp mán berilgen. Aınalany fotoǵa túsirip júrgen edik, kúzetshi «Adamdardy fotoǵa túsirmeseńiz boldy, basqaǵa shekteý joq» dep sypaıy eskertti.
Parıjdiń Jorj Pompıdý atyndaǵy ulttyq óner jáne mádenıet ortalyǵyna bardyq. Ol Senanyń oń jaǵalaýynda sozylyp jatqan eń ejelgi bóliginde ornalasqan. Bul Parıjge keletin týrıster arasynda áıgili Lývr men Eıfel munarasynan keıingi eń tanymal ortalyq. Munda qazirgi zamanǵy óner murajaıy, úlken kitaphana, kontsertter men kórmeler ótkiziletin oryndar, akýstıka men mýzykany zertteý jáne úılestirý ınstıtýty ornalasqan. Mýzeıdiń oń jaǵynda, Stravınskıı alańynda ádemi fontan bar.
Ǵımarattyń 2 jáne 3-qabattarynda úlken kitaphana ornalasqan. Onda kitaptar men fotosýretter, beınejazba materıaldar jınaqtalǵan. Barlyq kitaptar tek oqý zalynda oqýǵa beriledi. Sondaı-aq fotosýretter men beınelerdi kórýge arnalǵan beınequraldar, aýdıo faıldardy tyńdaýǵa arnalǵan lıngafon qurylǵylary mol. Pompıdý ortalyǵy barlyq elderden kelgen týrısterge óziniń syrtqy túrimen ǵana emes, óziniń ishki mazmunymen de tanymal. Murajaıdyń 1-shi qabatynda qazirgi zamanǵy kınofestıvaldar, Art House formatyndaǵy kınoteatrlardyń kórsetilimderi jıi ótkiziletin kınoteatr bar.
Gaagadaǵy Balalar kitaptarynyń murajaıy da taban tiredik. Bul erekshe murajaı óte úlken aýmaqta ornalasqan, 2-3 qabatty alyp jatyr. Dálizderdiń qabyrǵalary kitaptarmen qaptalyp, terezelerde paraqtaýǵa bolatyn alyp kitaptar qoıylypty. Іshte oıyn bólmeleri, labırıntter, attraktsıondar, vıktorınalardyń barlyq túrleri bar. Balalar emin-erkin oınap otyr. Baspaldaqtarda sýretteri bar terezeler jaryqtandyrylǵan. Sýret salý bólmelerinde jaıǵasqan balaqaılar máz-meıram. Keıbiri sıqyrshylar úńgirinde sýsyndar jasaý oıynyna qyzyǵa berilgen. Jalpy Balalar kitaptary murajaıynyń keńistikteri zamanaýı ári utymdy, balalardyń sanasy men qııalyn damytý baǵytynda uıymdastyrylǵany aıqyn kórinedi.
- Sapardan qandaı oı túıip qaıttyńyz?
- Osy sapardan keıin bizdi Qazaqstan kitaphanalarynyń jaı-kúıi alańdatty… Elimizden, halqymyzdan túri de, dili de bólek, zamanaýı damyǵan qoǵamdy kórdik. «Nege bizdiń elimizde órkenıetti elderdegideı kitaphanalar salynbaıdy, bilim men mádenıetten nege qalys qalyp baramyz?» degen áttegen-aı oılarymyz da az emes. Eń bastysy, ózimizdegi bardy saqtaı otyryp, alǵa umtylý, órkenıet kóshinen qalmaýymyz kerek. Búgingi zamanaýı kitaphana tek kitap oqıtyn oryn ǵana emes, qosymsha bilim men tárbıe beretin rýhanı orda ekenin esten shyǵarmaýymyz qajet. Kitaphanasy ozyq eldiń mádenıeti men bilimi de alda bolady.
