Bizde daǵdarystan laıyqty shyǵýdyń ǵana emes, el azamattarynyń ál-aýqaty men el ekonomıkasynyń ósýin qamtamasyz etetin múmkindikterdiń bári bar - depýtat Ramazan Sárpekov

ASTANA. Qańtardyń 2-si. QazAqparat /Aıdyn Báımen/ - Qazaqstan Respýblıkasy Parlamenti Májilisiniń Zańnama jáne sot-quqyqtyq reforma komıtetiniń múshesi, belgili zańger Ramazan Sárpekov QazAqparat tilshisine bergen suhbatynda zań shyǵarý qyzmetiniń erekshelikteri, elimizdiń ekonomıkalyq damýy, alda turǵan mindetter jaıly oı-pikirlerin ortaǵa saldy.

? Ramazan Құmarbekұly, depýtattar korpýsy Mәjilistiң ekinshi sessııasy barysynda қandaı zaң jobalaryn talқylaýғa basa mәn berdi? - Өziңiz bilesiz, zaң jobalarymen jұmys jasaý jeңil үderis emes. Keıde kөlemi azdaғan zaң jobasyna ýaқytty kөp jұmsaýғa týra keledi. Al ekinshi sessııada қaralғan zaң jobalarynyң erekshe bolғany ras. Қyrkүıektiң 2-si kүni sessııanyң ashylýynda Қazaқstan Prezıdenti Nұrsұltan Nazarbaev halyқtyң әl-aýқatyn odan әri arttyrý, el ekonomıkasynyң, әleýmettik jәne saıası salalarynyң damýyndaғy tұraқtylyқty saқtaý jөnindegi baғytty zaңnamalyқ tұrғydan der kezinde қamtamasyz etýdiң қajettigine erekshe toқtaldy. Jәne de osy mәselelerge oraı maңyzdy zaңdardy қabyldaý jөninde Parlament pen Үkimettiң aldyna naқty mindetter қoıdy. Mәjilis depýtattary osy sarabdal baғytty basshylyққa ala otyryp, zaң shyғarý қyzmetiniң sapasyn odan әri jetildirýge, kөkeıkesti zaңdardyң der kezinde қabyldanýyna basa mәn berdi. Zaңdardyң keleshegi mol әri ұzaқ merzimdi қoldanylýyn қamtamasyz etý, asa maңyzdy қoғamdyқ қatynastar men өmir құbylystarynyң tolyқ қamtylýy үshin sessııanyң basynan bastap jұmys meılinshe joғary қarқynmen bastaldy. Osy bir қysқa merzimde, ıaғnı, tөrt aı ishinde Mәjilis 60-tyң үstinde zaң jobasyn talқylap, maқұldady jәne olardy Parlament Senatyna jiberdi, olardyң kөpshiligine Prezıdent қol қoıdy. Jұmystyң tıimdi jүrgizilgenin Palatanyң birinshi sessııadaғy қyzmetimen salystyryp kөrýge bolady, onda on aı ishinde 71 zaң jobasy қaralyp, maқұldanyp, Parlament Senatyna jiberilgen bolatyn.2008 jylғy қyrkүıektiң 2-si men 2009 jylғy қaңtardyң 1-i aralyғynda Қazaқstan Respýblıkasy Parlamentiniң Mәjilisine barlyғy 90-ғa jýyқ zaң jobasy kelip tүsti. Bұғan қosa aldyңғy sessııadan Palata қaraýyna aýysқan 66 zaң jobasymen қosa jұmys jүrgizildi.? Jaңa jylғa deıingi қabyldanғan zaң jobalarynyң ishinde қaısysyna erekshe toқtalar ediңiz?? Mәjilis maқұldaғan zaң jobalarynyң arasynda el damýynyң қazirgi kezeңi үshin strategııalyқ tұrғydan eң maңyzdylary ? Salyқ jәne Bıýdjet kodeksteri, sondaı-aқ 2009-2011 jyldarғa arnalғan үsh jyldyқ respýblıkalyқ bıýdjettiң jospary. Osy zaңnamalyқ aktilerdiң maңyzdylyғy eskerilip, zaң jobalaryn әrtүrli sala mamandaryn, Қoғamdyқ Palata sarapshylaryn, ýәkiletti memlekettik organdardyң, қoғamdyқ birlestikter men қaýymdastyқtardyң өkilderin tarta otyryp қaraý men talқylaý rәsimderiniң barlyқ elementteri saқtaldy.Bұl zaң jobalary Memleket basshysynyң 2008 jylғy aқpandaғy «Қazaқstan halқynyң әl-aýқatyn arttyrý ? memlekettik saıasattyң basty maқsaty» atty Қazaқstan halқyna Joldaýyna sәıkes әzirlengen. Bұlar ekonomıkany jaңғyrtýғa jәne әrtaraptandyrýғa, bıznestiң «kөleңkeden» shyғýyna yқpal etýge tıisti құқyқtyқ aktiler edi. Palata Salyқ Kodeksin de, oғan қosa «Қazaқstan Respýblıkasynyң keıbir zaңnamalyқ aktilerine salyқ salý mәseleleri boıynsha өzgerister men tolyқtyrýlar engizý týraly» zaң jobasyn da eki oқylymda maқұldady. Zaң jobalarymen jұmys barysynda Parlament Mәjilisiniң depýtattary kodeks jobasynda kөzdelmegen kөptegen tұjyrymdamalyқ ұsynystar engizdi. Jaңa salyқ salý tәrtibin өzgertýge preferentsııalar engizýge jәne basқa mәselelerge қatysty 1500-den astam ұsynys berildi. Keıbir sanattardyң salyқ salynbaıtyn tabysynyң joғarғy shegi өsirilip, paıdaly қazbalar өndirý salyғynyң stavkalary қaıta қaraldy. Salyқ үderisin tұtastaı jaқsartatyn jәne onyң barlyқ taraptarynyң mүddeleri kөzdeletin basқa da normalar engizildi. Үsh jyldyқ kezeңge arnalғan bıýdjetti ortasha merzimdi josparlaýғa jәne қalyptastyrýғa kөshý, bıýdjet үderisine қatysýshylardyң өkilettiligin naқtylaý jәne tәptishteý normalaryn kodeks jobasynyң negizgi jaңalyқtary dep tanýғa bolady.Respýblıkalyқ bıýdjet pen jergilikti bıýdjetter jyl saıyn өzgerister engizý rәsimi bar «өzgermeli үshjyldyқ» rejiminde jasalyp, қabyldanýғa tıis. Bұl iri jobalardy қoldanystaғy jәne қabyldanatyn mindettemeler bөlinisi negizinde josparlaýғa mүmkindik beredi. «Memlekettik қyzmet kөrsetý» ұғymy engizilip, tıisti bıýdjetterdiң memlekettik қyzmetter kөrsetýge jәne memlekettik fýnktsııalar men өkilettilikterdi jүzege asyrýғa arnalғan shyғystardyң ara-jigi ajyratyldy. Depýtattar kodekste әrbir memlekettik organ basshysynyң bıýdjet қarajatyn tıimdi paıdalaný үshin jeke jaýapkershiligin kүsheıtýge basa mәn berdi. Prezıdenttiң Қazaқstan halқyna jyl saıynғy Joldaýlaryna, sondaı-aқ onyң Jarlyғymen bekitilgen Ұlttyқ қordyң қarajatyn қalyptastyrý jәne paıdalaný tұjyrymdamasyna sәıkes әzirlengen үshjyldyқ respýblıkalyқ bıýdjet zaңynyң jobasynda halyқtyң tabysyn arttyrý jөninde berilgen tapsyrmalar barynsha eskerildi. ? Jaңa jylda halқymyz osy үsh jyldyқ bıýdjeten қandaı jaңalyқtar kүtedi?? Mәjiliste respýblıkalyқ bıýdjetti talқylaý өte қyzý өtti. Nәtıjesinde bıýdjettiң shyғys bөligi 26,2 mlrd. teңgege respýblıka azamattarynyң әl-aýқatyn arttyrýғa jәne әleýmettik baғyty bar serpindi ınvestıtsııalyқ jobalardy iske asyrýғa baılanysty is-sharalardy, sondaı-aқ «Nұr Otan» Halyқtyқ Demokratııalyқ partııasynyң saılaýaldy tұғyrnamasynda aıқyndalғan maқsattardy oryndaý jөnindegi is-sharalardy jүzege asyrýғa baılanysty өsirilip otyr.Zeınetaқy tөlemderiniң ortasha mөlsheri bıyl ? 25 paıyzғa, keler jyly ? 25 paıyzғa, al 2011 jyly ? 30 paıyzғa kөbeıtiledi. Bazalyқ zeınetaқy tөlemderi 2011 jylғa deıin eң tөmengi kүnkөris deңgeıi 50 paıyzғa jetkiziletin bolady. Memlekettik әleýmettik jәrdemaқy men arnaýly memlekettik jәrdemaқy mөlsheri bıyldan bastap jyl saıyn orta eseppen 9 paıyzғa ұlғaıtylatyn bolady. Bala týýdy yntalandyrý jәne demografııalyқ ahýaldy jaқsartý maқsatynda kөp balaly otbasylaryna әleýmettik қoldaý kөrsetiledi. 2012 jylғa deıin tөrtinshi jәne odan keıingi balalardyң týylýyna baılanysty birjolғy jәrdemaқy mөlsheri 50 aılyқ eseptik kөrsetkishke deıin kөbeıtiledi. Bala bir jasқa tolғanғa deıin ony kүtip-baққany үshin beriletin aı saıynғy jәrdemaқy ortasha alғanda 2,5 ese kөbeıtiledi. 2010 jyly әleýmettik tөlemniң jaңa tүri ? mүgedek balany tәrbıeleıtin ata-anaғa, қorғanshylarғa beriletin jәrdemaқy engiziledi. Sonymen birge, үsh jyldyқ bıýdjet 2012 jylғa deıin bıýdjet salasy қyzmetkerleriniң jalaқysyn eki ese, sonyң ishinde bıyl 25 paıyzғa, 2010 jyly 25 paıyzғa jәne 2011 jyly 30 paıyzғa jәne «Nұr Otan» partııasynyң ұsynysy boıynsha oқýshy jastar stıpendııasynyң mөlsherin de osyndaı tәrtippen kezeң-kezeңimen arttyrý kөzdeldi. Bıyldan (2009) bastap zııandy eңbek jaғdaılary үshin қosymsha aқy alatyn mamandar tizbesi keңeıtiletin bolady. ? Қarjy salasyna toқtalyp otyrsyz. Endi osy oraıda әlemdik қarjy jaıly қandaı oılardy alғa tartar ediңiz? Өtken jyly elimizde jүzege asyrylғan is-sharalar Қazaқstanda қarjy daғdarysyn boldyrmaýғa jetkilikti me? ? Bүgingi jaһandaný kezeңinde jeke bir memleket basқalardan bөlinip, erekshe өmir sүrip, ekonomıkalyқ daralaný jolymen jүrýi mүmkin emestigin soңғy kezdegi ekonomıka salasyndaғy daғdarys dәleldep berdi. Alғashқy bolyp mұhıttyң arғy jaғyndaғy elderde oryn alғan қarjy daғdarysy kөzdi ashyp-jұmғansha bizge de jetti. Elbasynyң erekshe kөregendiginiң arқasynda bizdiң memleketimiz mұndaı қıyn synaý kezeңine қarsy tұra alatynyn jәne өz ekonomıkasyn tұraқty ұstaýғa қabiletti ekenin dәleldep otyr. Alaıda, қazir bұl kezeң қaı ýaқytқa deıin sozylatynyn eshkim dөp basyp aıta almaıdy. Elbasy daғdarysty jeңip shyғý strategııasyn baıandap, Үkimet pen Ұlttyқ bankke jәne basқa memlekettik organdarғa banktik өtimdilikti, ekonomıkany қoldaýғa, ınflıatsııalyқ үderisterdi toқtatýғa baғyttalғan keshendi sharalardy jedel әzirlep, iske asyrýғa tapsyrma berdi. Sonyң nәtıjesinde 2007-2008 jyldary ekonomıkany қoldaýғa 540 mlrd. teңge nemese 2008 jylғy boljaғan eldiң jalpy ishki өniminiң 3,5 paıyz kөleminen artyғy bөlindi. Tұrғyn үı құrylysyn tұraқtandyrýғa 175 mlrd. teңge, azyқ-tүlik қaýipsizdigin қamtamasyz etý maқsatynda aýyl sharýashylyғyn damytýғa 2008 jylғa 135 mlrd. teңgedeı қarjy bөlindi. Sol sııaқty bıylғy jylғa kishi jәne orta bıznesti қoldaýғa barlyқ kөzderden 165 mlrd. teңgeden artyқ қarjy bөlindi. Odan bөlek, halyқtyң әleýmettik osal toptaryn қoldaý maқsatynda osy jyldyң ekinshi jartysynan bastap bazalyқ zeınetaқy mөlsheri 14 paıyzғa, eң tөmengi zeınetaқy tөlemder mөlsheri 24 paıyzғa kөbeıdi. Bұdan basқa Prezıdenttiң tapsyrmasymen birinshi kezektegi sharalardy қarjylaı қamtamasyz etý үshin Үkimetke Ұlttyқ қordan jәne kelisilgen tұraқtandyrý baғdarlamasyna 1 trıllıon 200 mıllıard teңge (10 mlrd. AҚSh dollary) kөlemde қarjy bөlindi. Bұl қarajattan bөlek, ekinshi deңgeıdegi bankterge eң tөmengi rezervti talaptardy azaıtý esebinen 4 mlrd. AҚSh dollar bosatylady jәne Stress aktıvteri қoryna 1 mlrd. AҚSh dollaryna deıin қarjy bөlinedi. Osylaısha ekonomıkaғa қosymsha 15 mlrd. AҚSh dollary құıylady.Prezıdent osy jaғdaıdy eskere otyryp, memlekettik aktıvterdi biriktirý, ekonomıkany jәne onyң mұnaı-gaz sektory, metallýrgııa, hımııa, mұnaı hımııasy, ınfraқұrylym sııaқty salalaryn biriktirý tұrғysynda asa iri eki memleketik holdıng «Қazyna» men «Samұryқty» biriktirý negizinde jaңa holdıng «Samұryқ-Қazyna» Ұlttyқ әl-aýқat қoryn құrý týraly Jarlyққa қol қoıdy. Elbasy Үkimet pen әkimderge Tұraқtandyrý baғdarlamasy aıasynda әr tүrli қosymsha ınvestıtsııalyқ jәne өңirlik baғdarlamalardy iske asyrý arқyly halyқtyң tabystaryn arttyrý jәne jұmyspen қamtý jөnindegi sharalardy tıisti қarjy resýrstarymen қamtamasyz etip, iske asyrýdy tapsyrdy. Өtken jyly jүzege asyrylғan osy aýқymdy sharalar әlemdik қarjy daғdarysynyң әserin boldyrmaý baғytynda jasalғan naқty қadam dep esepteımin.? Elimiz tәýelsizdik alғannan bergi kezeңde bұdan da қıyn kezeңnen abyroımen shyққan elmiz. Bұl joly da қarjy қıyndyқtarynan halyқ қınalmaı, elimiz eңseli kүıinde shyғatynyna kәmil senesiz be?- Bұl әlemdik daғdarys aýқymy jөninen soңғy jetpis jyldaғy eң үlkeni bolғanymen, bizdegi bүgingi mүmkindikter de basқasha. Elde Ұlttyқ қor damý ınstıtýttary, ұlttyқ kompanııalar, tұraқty ekonomıka құryldy jәne kәsibı mamandar tәrbıelendi. Bizde daғdarystan laıyқty shyғýdyң ғana emes, el azamattarynyң әl-aýқaty men el ekonomıkasynyң өsýin қamtamasyz etetin mүmkindikterdiң bәri bar. Sonymen birge jaңa өsimge serpin beretin, el damýynyң jaңa vektoryna shyғatyn jaғdaıymyz bar. Prezıdenttiң basshylyғymen Parlament jәne Үkimet daғdarystan қınalmaı shyғýғa barlyқ sharany қarastyryp otyr. Қarjy salasyndaғy қatynastardy retteıtin ұlttyқ zaңnamalarymyzdy әlemdik қarjy daғdarysyna қarsy tұrýғa beıim jәne naқtyly is-қımyl jasaýғa mүmkindik beretindeı etip қabyldaý қajettigin tүsine otyryp, Parlament «Қazaқstan Respýblıkasynyң keıbir zaңnamalyқ aktilerine қarjy jүıesiniң tұraқtylyғy mәseleleri boıynsha өzgerister men tolyқtyrýlar engizý týraly» Zaңdy eshbir irkilissiz қabyldady. Sol sııaқty bıýdjet pen ұlttyқ kompanııalardyң barlyқ satyp alýlary birinshi kezektegi retpen otandyқ өndiristerde ornalastyrylýy қajettigin қamtamasyz etetin norma «Memlekettik satyp alý týraly» Zaңғa engizilse, bәsekelestikti қorғaýғa, taýar naryқtarynda erkin bәsekelestiktiң damýy үshin tartymdy jәne ashyқ jaғdaılar jasaýғa, naryққa қatysýshylar arasynda sөz baılasý faktilerin boldyrmaýғa baғyttalғan «Bәsekelestik týraly» jaңa Zaң maқұldandy. Soңғy kezde қoғamda әr tүrli pikirdiң қalyptasýyna sebepker bolyp kelgen tұrғyn үı құrylysyna үlestik қatysý mәselesi boıynsha, valıýtalyқ retteý jәne aýyl sharýashylyғy men azyқ-tүlik қaýipsizdigin қamtamasyz etý mәseleleri jөnindegi zaң jobalary talқydan өtti. Halyқtyң әleýmettik tұrғydan әlsiz toptaryn қoldaý jәne olarғa naқtyly kөmek kөrsetý jөnindegi memlekettik saıasatty iske asyra otyryp, қalyptasқan problemalardy joıý үshin «Әleýmettik қyzmetter kөrsetý týraly» zaң jobasy maқұldandy. ? Bұқaralyқ aқparat құraldarynda aýyldyқ jerlerdiң әleýmettik-ekonomıkalyқ jaғdaıyn jaқsartý қajettigi jıi kөterilip keledi. Bұl baғytta қandaı zaңdar қabyldanýda?? 2007 jyldyң naýryzyndaғy өtken agroөnerkәsiptik keshen қyzmetkerleriniң respýblıkalyқ keңesinde Prezıdent N.Ә.Nazarbaev aýyldyқ jerlerde қalalardan oralғan dәrigerler men mұғalimderge әleýmettik қoldaý jәne yntalandyrý sharalaryn әzirleýdi tapsyrғan bolatyn. Osy mәseleni iske asyrý jөninde Үkimet Parlamentke «Қazaқstan Respýblıkasynyң keıbir zaңnamalyқ aktilerine aýyldyқ eldi mekenderdegi әleýmettik sala қyzmetkerlerin әleýmettik қoldaý jәne yntalandyrý mәseleleri boıynsha өzgerister men tolyқtyrýlar engizý týraly» zaң jobasyn engizdi. Ýәkiletti memlekettik organnyң esebi boıynsha aýyldyқ mekenderge mamandardyң 2009-2011 jyldarғa arnalғan қosymsha қajettiliktiң boljamy 26 myң 364 adamdy құraıdy. Onyң ishinde deңsaýlyқ saқtaý mamandary ? 7340 adam, bilim berý mamandary ? 13 myң 330 adam, әleýmettik қorғaý mamandary ? 1037 adam, mәdenıet mamandary ? 3755 adam, sport mamandary ? 1222 adam. Olardy aýyldyқ eldi mekenderge jұmys isteýge tartý үshin jalpy eseppen 21,5 mlrd. teңge kөleminde bıýdjet қarajatynan қarjy bөlý kөzdelgen. Әr mamanғa 70 aılyқ eseptik kөrsetkish kөleminde kөterme jәrdemaқy tөleý bıyldan, ıaғnı, 2009 jyldyң basynan bastap respýblıkalyқ bıýdjettiң nysanaly transfertteri esebinen jүzege asyrylatyn bolady. Al eңbekaқyғa 25 paıyzdyқ үsteme aқy salalyқ mınıstrlikterdiң bıýdjettik baғdarlamalarynda қarastyrylғan. 2010 jyldan bastap tұrғyn үıdi ıelenýge 630 aılyқ eseptik kөrsetkishten aspaıtyn қarjy kөleminde bıýdjettik nesıe berý týraly norma maқұldandy.Bұdan basқa da әleýmettik қorғaý sharalaryn iske asyrý үshin jergilikti atқarýshy bılikke mүmkindik beretin ұsynystar қoldaý tapty.Aýyldyң bүgingi tirshiligi әli de kөmekke zәrý, kөptegen mәseleler tııanaқty sheshimin tappaı otyr. Tyңaıytқysh pen janar maı, nesıe men aýyz sý mәselesi kөptegen eldi mekenderde қıyndyқ týғyzyp otyr. Depýtattardyң tarapynan Үkimetke aýyl sharýashylyғyn қarjylandyrý kөzderin, sýbsıdııalaý jәne nesıeleý tetikterin aıқyndaý, jaңa tehnologııalardy engizý, mıneraldyқ tyңaıtқyshtardy kөbeıtý, sapaly aýyz sýmen қamtamasyz etý mәselelerin sheshý jәne aýyl sharýashylyғynyң barlyқ salasyn nesıeleýge arnalғan mamandandyrylғan agrarlyқ bank құrý týraly mәseleni қaraý ұsynyldy. Al zaңnamalyқ baғytta bүgingi kүni Mәjiliste «Jeke қosalқy sharýashylyқ týraly», «Bıootyn týraly» jәne jer қatynastary, azyқ-tүlik қaýipsizdigi, veterınarııa, balyқ sharýashylyғy, erekshe қorғalatyn tabıғı aýmaқtar mәseleleri boıynsha zaң jobalary talқylanýda. Baıқaғan adamғa Parlamenttiң қyzmeti osyndaı қarқynmen jүrip jatyr. Bıyl Қazaқstan halyқaralyқ deңgeıde de үlken bastamalarғa қol jetkizbekshi. «Қazaқ aқparat agenttigi» arқyly barsha Қazaқstan jұrtshylyғyn bastalғan jaңa jylmen құttyқtaımyn. Jaңa jyl elimizdiң abyroıyn asyratyn jyl bolsyn. Halқymyz yrys-berekeli bola berýine tilektespin. ? Keleli oılaryңyzdy ortaғa salyp, қabyldanyp jatқan zaңdar jөninde tolyққandy maғlұmat bergeniңizge kөp raқmet. Jaңa bastalғan jyl depýtattyқ қyzmetiңizge abyroı әkele bersin!