«Bishkekte Abaıǵa arnalǵan eskertkish ornatyldy» - baspasózge sholý
Almatyda qazaq búldirshinderiniń tilin damytyp, dúnıetanymyn keńeıtetin «Sıqyrly qalam» ınteraktıvti oqý-ádistemelik jobasy men halyq epostarynyń jelisimen túsirilgen «Qazaq eposy» anımatsııalyq fılmder jınaǵy jaryq kórdi. Bul týraly «Aıqyn» gazeti búgingi sanynda azyp otyr.
Basylymnyń málimetinshe, «Sıqyrly qalam» - mektep jasyna deıingi balalarǵa arnalǵan jańa baǵyttaǵy ınnovatsııalyq qural. Bul qurylǵy óz kezeginde balabaqsha tárbıeshileriniń oń qolyna aınalmaqshy. Sebebi bala «Sıqyrly qalamnyń» kómegimen sózderdi býynǵa bólýdi, sanaýdy, sóılem quraýdy úırenedi. Interaktıvti qural tildik qory endi tolysyp kele jatqan búldirshinniń dúnıetany-myn keńeıtip qana qoımaı, ony qazaq jáne aǵylshyn tilderine de baýlı túspek. Ozyq úlgidegi zamanaýı tárbıee quraly buıyrtsa, qalamyzdyń barlyq balabaqshalaryna taratylmaqshy.
Al «Qazaq eposy» halyqtyń jyr-dastandary men ertegileriniń beıneli nusqasy ispetti. Hronometrajy 400 mınýtty quraıtyn anımatsııalyq fılmder jınaǵynda Alpamys, Qobylandy, Er Tarǵyn, Qambar syndy eskiniń ańyzǵa aınalǵan batyrlarynyń erligi baıandalady. Sondaı-aq bul toptamanyń ishinen qazaqtyń qysqa ańyz-ertegileri, qyzyqty sıýjetter enipti.
Jıyn barysynda mamandar anımatsııalyq fılmderdiń sapasyn da nazardan tys qaldyrmady. Olardyń pikirinshe, qazaq mýlt-fılmderiniń kem-ketigi jyl ótken saıyn túzelip keledi. ıAǵnı únemi orasholaqtaý shyǵatyn mýltkeıipkerlerdiń tulǵasy, ásirese, qazaq baılarynyń bolmysy bir retke keltirilgen. Sondaı-aq jutańdaý shyǵatyn keıipkerlerdiń kıimi de túzelip, sóz saptaýy da, júris-turysy da burynǵy kúıinen ózgeripti. Solaısha kishkentaı kórermenderimizge kóp uzamaı jol tartatyn eki jobaǵa da mamandar jaqsy baǵasyn berdi. Almaty ákimdigi usynǵan bul bazarlyq balalarymyzdyń da, synshy qaýymnyń da kóńilinen shyǵyp qalar degen úmittemiz, deıdi basylym. Bul týraly tolyǵyraq «Syılyqqa - «Sıqyrly qalam» atty maqalada jazylǵan. «Aıqyn» respýblıkalyq-qoǵamdyq saıası gazetiniń alǵashqy sany 2004 jyly 6 naýryzda 20 myń taralymmen jaryq kórgen. Búgin - «Aıqynnyń» týǵan kúni! Dúnıege kelgenine tup-týra on jyl!
Osyǵan baılanysty baslymnyń búgingi sanynda «Aıqyn solaı týǵan...» atty maqala berilip otyr.
«Mine, sodan beri «Aıqyn» 2434-nómirine abyroımen ıek artyp otyr. Eki myń tórt júz otyz tórtinshi nómir degenimiz - qazaq baspasóziniń qara shańyraǵyna aınalǵan, 60 jyldyq tarıhy bar aptalyq ata gazetterdiń shyǵarǵan sandaryna jeteǵabyl. Salystyrmaly túrde aıtqanda, aptalyq gazetterdiń jarty ǵasyrlyq jolyn biz 10 jylda jedel júrip ótippiz. Osy on jylda «Aıqyn» alǵan asýlar az emes», - deıdi gazet ujymy.
Avtordyń jazýynsha, eń aldymen qazirgi QR Prezıdenti Teleradıokesheniniń basshysy Erlan Bekhojınniń qolǵa alǵan jobasy boıynsha «Aıqynnyń» qazaq baspasózinde buryn-sońdy bolmaǵan jańa jobamen, ıaǵnı aptalyq gazetterden ózgeshe, kúndelikti aqparatqa negizdelip shyqqanyn aýyzǵa alǵan jón. Al bul búgingi álemdik órkenıettiń talaby ekeni daýsyz. «Aıqynǵa» deıin aptasyna bes ret shyǵatyn qazaqtildi gazet tek «Egemen Qazaqstan» ǵana edi. Soǵan oraı jańa ıdeıa, jańa dızaın týyndady. Aptasyna bes ret shyǵatyn gazettiń árbir sany áýel basta alynǵan bir-bir asýmen teń bolǵany da shyndyq. Bir qyzyǵy, nómir saıyn alǵa jyljyǵan «Aıqyn» eńbektegen joq, «týa sala» birden aıaǵynan tik turyp, qoǵam ómirine belsene aralasyp ketti desek, ol da asyra aıtqandyq emes. Bul bizdiń emes, sol kezdegi kánigi oqyrmandardyń, tisqaqqan áriptesterimizdiń bergen baǵasy bolatyn. Týa sala azý ti-sin kórsetken sol «sábı» qaz-qaz basqan qadamynan jańylǵan da, jyǵylǵan da joq. Qaıta kúnnen-kúnge kópshilik qaýymnyń ystyq yqylasyna bólene berdi.
«Gazettiń ǵumyry - ondaǵy jýrnalısterdiń de ómiri. «Aıqyn» ashylǵannan soń jarty aıǵa jetpeı jaýapty hatshynyń orynbasary Jeksen Alparteginiń birinshi bolyp er jasy - 50-in atap ótkenimiz esimizde. Sol Jekeń jaqyn kúnde asqaraly 60 jasyn toılamaq. Bul da gazettiń toıy - Jeksenniń, Jeksenniń toıy - gazettiń toıyna aınalǵanynyń bir kórinisi. Osy gazette júrip qanshama jastar shańyraq kóterdi, balaly-shaǵaly boldy, aǵash ekti, úı saldy, eńbekteri jandy. Endeshe, basylymnyń alǵashqy nómirinen bastap bar júgin kótergen aramyzda júrgen jýrnalısterge taǵy da qalam qýatyn, shabyt shýaǵyn tilep, «Aıqynnyń» keleshek urpaq úńilýge májbúr bolatyndaı shejiresin tarıhqa kún saıyn tańbalaı berińizder deımiz» delingen júrekjardy lebizde.
«QazAqparat» halyqaralyq aqparat agenttigi de gazet ujymyn osynaý aıtýly merekelerimen quttyqtap, eńbekterine jemis, otbasylaryna amandyq tileıdi.
Osydan 2-3 jyl buryn Memleket basshysy Nursultan Nazarbaev aýyl sharýashylyǵy salasynda taıaý jyldarda (2016 j.) elimizdiń et óndirisi eksporttyq áleýettiligin 60 myń tonnaǵa jetkizý jóninde arnaıy tapsyrma bergen bolatyn. Bul tapsyrmanyń mańyzdylyǵy - atalǵan kólemdegi et óniminiń jalpy quny 4.0 mln. tonna bıdaı eksporty baǵasymen saıma-saı keledi eken. Aǵymdaǵy jyldyń 18 aqpanynda Úkimet otyrysynda Elbasy tapsyrmasy oryndalý barysynyń jedel qaralýynyń bir sebebi, taıaýdaǵy AQSh dollaryna shaqqanda teńge baǵamynyń ózgerýine baılanysty boldy ma dep oılaımyn. Buǵan deıin de elimizdiń et eksporty áleýettiligin kóterý baǵytyndaǵy is-sharalardyń oryndalýy eki ret qaraldy, dep jazady aýyl sharýashylyǵy ǵylymdarynyń kandıdaty Kákimjan Sarhanov «Egemen Qazaqstan» gazetiniń búgingi sanynda.
«Úkimet otyrysynda belgili bolǵandaı, Elbasy tapsyrmasyn oryndaý barysynda oryn alyp otyrǵan keıbir jáıtter aıtarlyqtaı qynjylys týdyrady, atalǵan másele tóńireginde baıandalǵan jaǵdaılar mal sharýashylyǵy, onyń ishinde, iri qara eti óndirisi salasynda búginde elimizde qalyptasyp otyrǵan qıyndyqtardy sheshýden góri, tıimdiligi dúdámal-teorııalyq boljamdarmen kóbirek órnektelgenge uqsaıdy. Mysaly, bizdiń elimiz, ásirese keń-baıtaq Ortalyq Qazaqstan jaǵdaıynda qazaqtyń aq bas tuqymdy iri qara malyn ósirý tıimdiligi erteden belgili, ıaǵnı qosymsha dáleldeýdi qajet etpeıdi. Másele bul mal tuqymyn, jalpy, asyl tuqymdy etti iri qara mal basy sanyn kóbeıtýge ne kedergi bolyp otyr, osy týraly aıtylýy kerek edi. Sonymen qatar, sońǵy jyldary elimizge syrttan tasymaldanǵan asyl tuqymdy etti iri qaranyń elimiz et óndirisine qanshaǵa tıimdi bolǵan-bolmaǵandyǵyn bylaı qoıǵanda, olardyń ónimdilik kórsetkishteriniń bizdiń el jaǵdaıynda qalaı bolyp otyrǵandyǵy naqty saraptalyp, aıtylmady. Bul da asyl tuqymdy mal basy sanyn arttyrýǵa birjaqty áýástenýdiń negizsiz ekendigin kórsetse kerek», - deıdi ǵalym.
Avtor oıyn qoryta kelip, «keleshekte mundaı mańyzdy aýyl sharýashylyǵy máseleleri joǵarǵy memlekettik deńgeıde qaralǵanda ókiletti memlekettik organdarmen qosa, jekelegen aýyl sharýashylyǵy mamandary men ǵalymdary usynystary men pikirleri de balama túrde tyńdalatyn bolsa, ókiletti memlekettik organdar tarapynan qabyldanatyn qaýlylar men qararlardyń mańyzdylyǵy artar edi dep oılaımyn»,- deıdi.
Maqala «Aıtýdan kene emespiz. Biraq...» degen taqyryppen berilgen.
Jahandyq energetıkalyq toqyraý sońǵy jyldary jıi-jıi boı kótere bastaǵan ekonomıkalyq daǵdarystardyń negizgi sebebine aınaldy. Dúnıejúzilik daǵdarystardyń sozylmaly syrqattary qoldanystaǵy energetıkanyń múmkindikteriniń sarqylyp bara jatqandyǵyn baıqatady. Endi ol taýardyń ózindik qunyn arzandatyp, ekonomıkalyq ósimge qol jetkizýge tıimdi jaǵdaı jasaı almaıdy. Energetıkalyq qýat kózderin ıgerýdiń kúnnen-kúnge qıyndaýy jáne onyń baǵasynyń qymbattaýy ekonomıkalyq damýdyń bolashaǵyn tyǵyryqqa tiredi. Osyǵan baılanysty búgingi tańda adamzattyń aldyńǵy qatarly aqyl-oıy «energetıkalyq toqyraý», «energetıkalyq qater», «energetıkalyq tóńkeris» atty uǵymdar tóńireginde tolǵanýda. Bul týraly «Egemen Qazaqstan» gazeti búgingi sanydaǵy «Energetıkalyq tóńkeris - ekonomıkalyq daǵdarystyjoıýdyń joly» degen maqalada jazyldy.
Basylymnyń atap ótýinshe, sońǵy onshaqty jyl kóleminde energetıka salasynda úlken ǵylymı jetistikter ashylýda. Elektr energııasynyń ózindik qunyn arzandatý maqsatyndaǵy jańa qondyrǵylar men tehnologııalar ashyla bastady. Kómirsýtegi shıkizatynan óndiriletin qymbat elektr energııasyn arzan da tıimdi energııa kózimen almastyratyn energetıkalyq tóńkeris jolyndaǵy izdenisti kúres bastaldy. Al arzan elektr energııasy ol - daǵdarysty joıýdyń joly, jahandyq ekonomıkanyń damý qarqynyn arttyratyn tyń áleýet.
«Adamzattyń erteńgi ıgiligi jolyndaǵy bolashaq energııa kózin izdeý qozǵalysy bastaldy. Osy uly qozǵalystyń aldyńǵy leginde «Bolashaqtyń energııasy» uranymen «Astana EKSPO-2017» Búkil-álemdik jetistikter kórmesin ótkizetin Qazaqstan keledi. Kim ne aıtsa, ony aıtsyn, «Astana EKSPO-2017» jahandyq energetıkalyq tóńkeristiń ozyq tehnologııalary synalatyn tarıhı alańǵa aınalady», - deıdi avtor.
« Bishkekte Abaıǵa arnalǵan eskertkish ornatyldy » , dep jazady «Kazahstanskaıa pravda» gazeti. Basylymnyń atap ótýinshe, QR Mádenıet jáne aqparat mınıstrligi Bishkek qalasynda Abaı Qunanbaevqa arnalǵan eń jaqsy eskertkishke baıqaý jarııalaǵan.
Konkýrsqa arnalǵan materıaldardy vedomstvoǵa qarasty komıtetke 2014 jyldyń 1 sáýirine deıin jiberý kerek. Jobalarǵa joǵary kórkemdik deńgeı men estetıkalyq saralyq tán bolýy tıis. Sondaı-aq, ıdeıalyq mazmundylyǵy, qaıtalanbas ereksheligi de basty talaptarǵa engizilip otyr.
Qazirdiń ózinde eskertkish taza qoladan quıylyp, Frýnze kóshesindegi «Teatralnyı» skverinde ornatylatyndyǵy sheshilgen.
Aıta keteıik, Bishkekte Abaıǵa eskertkish ornatý bastamasy 2012 jyly Nursultan Nazarbaev pen Almazbek Atambaevtyń kezdesýi kezinde Qazaqstan men Qyrǵyz eliniń qarym-qatynasyn jańa satyǵa kóterý maqsatynda qolǵa alynǵan bolatyn.
