Bir Ulytaýdyń ózi – qyrýar tabys kózi
Óńirdiń týrıstik tartymdylyǵynyń joǵary deńgeıi rekreatsııa men týrızmdi damytýǵa qajetti týrıstik resýrstardyń aýqymdy shoǵyryna baılanysty bolatyndyǵy daýsyz. Óńirdiń qolaıly geografııalyq orny, antropogendik faktordyń áseri aıtarlyqtaı baıqalmaıtyn jaqsy kúıinde saqtalǵan biregeı tabıǵı áleýeti, osy óńirde san ǵasyrlar boıy jınaqtalǵan tarıhı-mádenı muranyń baı qory týrızmdi damytýǵa asa qolaıly úılesim tapqan. Óńirdiń tarıhı-mádenı jáne tabıǵı týrıstik resýrstarynyń biregeı úılesimi bul aımaqta týrızmniń zamanaýı formalaryn damytýyń qolaıly negizi men alǵysharttaryn qalyptastyrady. Degenmen bul óńir rekreatsııalyq týrızm turǵysynan jetkilikti dárejede nasıhattalmaıtyndyǵymen erekshelenedi. Al bul jaǵdaı óz kezeginde týrıstik turǵydan qalyptasýdyń tek bastapqy kezeńinde ǵana turǵan óńirdiń týrıstik ındýstrııasyn damytý úrdisin tejeıtin basty faktorlardyń biri bolyp otyr. Ulytaý óńiri týrızmin damytýǵa buryn-sońdy aıryqsha mán berilmegen, óńirdi Qazaqstannyń ortalyq bóligindegi iri týrıstik ortalyq retinde damytý máselesi de negizdelgen ǵylymı turǵydan qolǵa alynǵan emes. Alaıda qazirgi tańda atalǵan óńirge degen qyzyǵýshylyq ósip keledi.
Osy óńirde týrızmdi damytýdyń alǵashqy alǵysharttaryn qalyptastyrý men tetikterin qurýdyń bastapqy qadamdary da jasalýda. Ulytaý óńiriniń joǵary áleýeti óziniń san alýan tarıhı, mádenı, tabıǵı resýrstarynyń negizinde týrızm men rekreatsııalyq qyzmettiń birqatar túrlerin damytýǵa tolyǵymen jetedi. Ulytaý óńiri kúshti týrıstik áleýetke ıe bolǵanymen, bul áleýet týrızm maqsatynda tıimdi, ratsıonaldy túrde durys paıdalanylyp jatqan joq, óńirdiń biregeı, qaıtalanbas týrıstik resýrstary da ekonomıkalyq turǵydan tıimdi ıgerilip jatqan joq. Úsh júzdiń basy birikken, talaı tarıhı tartystardyń kýási bolyp, qazaq qaýymynyń kıeli besigi bolǵan uly dalany kórmegen qazaqtar qanshama. Tipti kindik qany ulylyqtyń uıtqysy sanalatyn jerge tamyp, dala tósinde týyp-ósip, jyldar boıy topyraǵyn basyp, tasyn teýip kele jatqan japsarlas eldi mekenderdiń qazaqtary da «Bodrýmǵa» aı saıyn baryp jatsa da myna turǵan Ulytaýǵa at basyn burmapty. Bul - ishki týrızmdi damytý tetikteriniń osaldyǵyn tanytady. Týrızm salasyndaǵy marketıngtiń mardymsyzdyǵynan álem túgil ishki naryqtyń ózinde óńir ımıdjin qalyptastyra almaı otyrmyz.
Týrıstik resýrstar joq jerde týrızmniń damýy áste múmkin emes. Jekelegen týrıstik resýrstar týrızmdi shektelgen keńistikte ǵana damytýǵa múmkindik beredi, al Ulytaý óńiriniń týrıstik resýrstarynyń san alýan, ári baı da biregeı qory týrızmdi keń kólemde damytyp, týrızmniń kóptegen túrlerin bir mezgilde qalyptastyrýǵa jáne de ony bolashaqta qarqyndy túrde óristetýge jol ashady.
Ulytaý óńiriniń týrıstik áleýeti óte joǵary. Bul óńirdiń tabıǵı- týrıstik resýrstary tarıhı-tanymdyq, ǵylymı-arheologııalyq, etnıkalyq, ekzotıkalyq, eksterımaldy týrızm túrlerin qalyptastyryp damytýǵa qolaıly jaǵdaılar jasaıdy, ıaǵnı týrıstik resýrstardy baǵdaryna saı durys ári ońtaıly túrde tıimdi paıdalaný joǵary ekonomıkalyq tıimdilikke qol jetkizýge múmkindik beredi.
Ulytaý óńiriniń tabıǵı týrıstik resýrstarynyń baı qory men joǵary týrızmdik áleýeti osy artyqshylyqtardy durys qoldana bilsek, atalǵan óńirdi iri rekreatsııalyq aýdanǵa aınaldyrady. Óńirdiń rekreatsııalyq aımaq mártebesi aıasynda damýy týrıstik resýrstardy paıdalanýdyń ekonomıkalyq tıimdiligin arttyra túsedi, sebebi Ulytaý mańyndaǵy qalalar (Jezqazǵan, Sátbaev), aýdandar, aýyldar men eldi mekenderdiń jergilikti halqy da rekreatsııaǵa asa muqtaj. Jergilikti halyqtyń 81 paıyzǵa jýyǵy taý-ken óndirisi men metallýrgııa salasyndaǵy eńbek resýrstarynyń qatarynda, sondyqtan da rekreatsııaǵa suranys naryqtyń osy segmentiniń qajettiligine saı qalyptasady. Negizinen aýyr eńbekpen aınalysatyn osy óńirdiń jergilikti halqy úshin jumys isteý barysynda sarqylǵan fızıkalyq ál-qýatty qalpyna keltirý óte mańyzdy, sondyqtan da rekreatsııalyq tynyǵýǵa búgingi kúni úlken suranys qalyptasqan. Tabıǵı týrıstik resýrstar olarǵa degen suranys pen olardy týrıstik sharýashylyq tarapynan ıgerý jaǵdaılary qalyptasqan kezde ǵana ekonomıkalyq tıimdiligi bar resýrs retinde qarastyryla alady. Suranystyń ulǵaıýy jáne rekreatsııalyq qundylyqtarǵa qatysty talaptardyń aıqyndalýy, halyqtyń mádenı dárejesiniń ósýi týrıstik resýrs retinde qoldanylatyn obektilerdiń sanyn kóbeıtýge septigin tıgizedi, olardyń kóbisi qaıta qalpyna keltirý men jóndeý jumystarynan soń ekskýrsıondyq kórme isinde qoldanys tabady.
Týrızmniń ár túrli túrlerinde qoldanylatyn resýrstardyń ózindik sıpattalamalary men erekshelikteri bar. Fızıkalyq kúshti qalypqa keltirýge yqpal etetin týrıstik demalys sýdyń, ósimdik áleminiń, jer bederiniń jáne ózge de tabıǵattyń quramdas bólshekteriniń jaǵymdy jaǵdaılary negizinde júzege asady. Sanatorlyq-kýrorttyq demalys úshin mıneraldy sýlar men emdik balshyqtardyń san alýan túrleri, emdik áseri bar klımat, aıryqsha mıkroklımaty bar úńgirler (speleoterapııa) qoldanylady. Osy atalǵan resýrstardyń birazy Ulytaý óńirinde shoǵyrlanǵan. Sporttyq demalysqa da Ulytaý óńiri asa qolaıly. Sporttyq týrızm men kategorııalyq saıahattar úshin Ulytaý óńirine tán asýly, ótkeldi, qyratty jer bederi men halyqtyń az qonystanýy syndy qasıetter aıryqsha mańyzǵa ıe. Ulytaý óńiriniń tarıhı-tanymdyq áleýeti - tarıhı týrızmdi damytýdyń negizi. Ekskýrsıondyq týrızm obektileri retinde tarıhı, mádenı, tabıǵı qundylyqtardy, qazaq halqynyń baı folklorlyq murasy men etnografııalyq qundylyqardy qarastyrýǵa bolady.
Ulytaý óńiriniń tabıǵı týrıstik-rekreatsııalyq resýrstary men tarıhı týrıstik resýrstary týrızmniń aımaqtyq uıymdastyrylýyna, týrıstik ortalyqtar men aýdandardyń qalyptasýyna jáne de olardyń ekonomıkalyq tıimdiligine qol jetkizýge qomaqty yqpalyn tıgizedi. Sebebi óńirdiń týrıstik resýrstarynyń baı áleýeti men biregeı shoǵyry osy aımaqta týrızmdi damytýdyń mańyzdy alǵysharttaryn qalyptastyrady. Sondyqtan da ulan-ǵaıyr ulylyqtyń uıtqysyna aıtalǵan uly dalannyń ulylyǵyn uǵynyp, barymyzdy bazarlap, baılyǵymyzdy baǵalap ózimizde bardy ózgeden izdemeı aımaqtyq týrızmdi aıryqsha nazarǵa alǵan abzal. Elimizdiń ózge aımaqtaryn qospaǵandaǵy bir Ulytaýdyń ózi - baǵalaı bilsek, qyrýar tabys kózi.
Qazirgi tańda qazaqstandyq týrıstik ındýstrııa álemdik naryqqa belsendi túrde enýdiń bastapqy qadamdaryn jasaýda. Týrızmniń damýy jumys oryndaryn qalyptastyrý men shaǵyn kásipkerlikti damytý isin jandandyryp, kólik, baılanys, qyzmet salasy, saýda-sattyq, qurylys, halyqtyq tutyný taýarlarynyń óndirisi syndy salalardyń qyzmetine oń áser etip, týrıstik ındýstrııamen ushtasa damýyna septigin tıgizedi jáne Qazaqstan Respýblıkasy ekonomıkasynyń tıimdiligin arttyrýdyń basym baǵyttarynyń birin quraıdy.
Dúnıejúzilik tájirıbege kóz júgirtsek, álemniń kóptegen aldyńǵy qatarly elderiniń ekonomıkasyna nuqsan keltirip, jyldar boıy jetilgen qarqyndy damý tetikterin shaıqaltyp ketken dúnıejúzilik daǵdarys kezeńinde týrıstik ınfraqurylymy ejelden qalyptasqan álem elderi ekonomıkany turaqtandyrýdyń, ári onyń damýyn birqalypty óristetýdiń bir joly retinde týrızmge arqa súıegen bolatyn. Týrızm - el ekonomıkasyn kemeldendirýdiń tıimdi joly men qomaqty kiris kózi. Memleketimizdiń týrızniń damýyna aıryqsha mán berip otyrǵandyǵynyń bir sebebi de osyǵan baılanysty bolatyndyǵy sondyqtan.
Osyǵan oraı, Qazaq eli óziniń tabıǵı, tarıhı, mádenı qundylyqtaryn álemge áıgilep, shet eldik týrısterdi biregeı bolmysymen qyzyqtyra alatyn týrızm turǵysynan tartymdy ımıdjin qalyptastyrýdyń qaryshty qadamdaryn jasap keledi. Azııanyń aıbarly arlandaryna Tomırıs urpaǵynyń tarlandary meken etip otyrǵan uly dalanyń tekti de tegeýrindi qýaty men qaıtalanbas dara bolmysyn, tamyryn tereńge jaıǵan 3000 jyldyq tarıhy bar kóshpendiler órkenıetiniń órnekterin kelisti de abyroıly túrde aıǵaqtaı bilgen 7-qysqy Azııa oıyndarynyń eńseli elimizdiń týrıstik tartymdylyǵyna aıryqsha reńk bitirip, shet el azamattarynyń qyzyǵýshylyǵyn oıatqandyǵy haq. Sán-saltanatymen, qonaqjaı saltymen, beıbit te berekeli qalpymen álem nazaryna ilikken Azııa oıyndary búgingi kúni el bedelin bıiktetip, mártebesin marqaıtyp jatsa, bolashaqta tylsymy zerttelmegen, syry ashylmaǵan teńiz túbindegi marjandaı jarq etken jazıraly dalamyzǵa, jaıdary elimizge týrıster leginiń kóptep tartylýyna septigin tıgizip, keleshek kókteminiń jarshysyndaı úkili úmitti jandandyra túsedi.
Qazirgi tańda elimizde aımaqtyq týrızmdi damytýdyń bastamalary baıqalady. «Aqtaý-Sıtı», «Kendirli», «Jańa Іle», «Býrabaı» syndy memlekettik ári ekonomıkalqy mańyzy joǵary jobalar - sonyń aıǵaǵy. Respýblıkamyzdyń aımaqtary men jekelegen óńirlerin damytýdyń, sonyń ishinde aýyldy kóterýdiń bir joly retinde aımaqtaǵy týrızmdi damytý jobasyna arqa súıegen abzal. Sebebi aımaqtaǵy týrızm damýynyń jolǵa qoıylýy qosymsha jumys oryndarynyń paıda bolýyna, týrızmmen sabaqtas ózge de ınfraqurylymdardyń jetilip, birqatar áleýmettik máselelerdiń óz sheshimin tabýyna septigin tıgizedi.
