Bilimdi jan basyna qaraı qarjylandyrý: Mektepti qandaı ózgeris kútip tur
QR Bilim jáne ǵylym mınıstrliginiń málimetine sáıkes, respýblıkalyq bıýdjet qarjysyna jyl saıyn 110-170 mektep salynady eken. Alaıda úsh aýysymdy jáne apattyq mektepter problemasy sheshiletin emes. Mınıstr Erlan Saǵadıevtiń aıtýynsha, úsh aýysymdy júıeniń saqtalýyna eki sebep bar. Birinshisi - demografııa, ekinshisi - mıgratsııa. Máselen, jańa ǵasyrdyń basynda, ıaǵnı 2000 jyly respýblıkada 222 000 bala dúnıege keldi. Al on alty jyldan keıin atalǵan kórsetkish eki esege ósti.
«Árıne, memleketimiz úshin bul - óte qýanyshty jaǵdaı. Biraq, osyndaı demografııalyq úderis jańa mektepterge degen úlken suranysty týdyryp otyr. Sosyn kóshi-qon máselesi de bar. Mysaly, ótken jyly Astanaǵa elimizdiń basqa aımaqtarynan 80 myńǵa jýyq adam kóship keldi, olardyń shamamen 17 myńy - balalar. Bul degenimiz, elordada jyl saıyn, shamamen, 15 jańa mektep salý qajet degendi bildiredi», - deıdi Erlan Saǵadıev.
Osylaısha, mınıstrlik bıýdjettiń qyrýar qarajatyn qala mektepteriniń qurylysyna jumsaıdy da, aýyldaǵy mektepterge jetkize almaı jatady. Osy problemany sheshý úshin endi iri qalalarda jan basyna qarjylandyrý mehanızmi arqyly mektep qurylysyna bıznestiń aqshasy tartylady. Al mınıstrlik árbir bala úshin sýbsıdııa bólip, kásipkerlerdiń shyǵyndaryn birtindep qaıtaryp otyrady. Búginde tıisti normatıv bekitilgen. Astana jáne Shymkent qalasy osy jumysty bastap ta ketipti.
Negizi, jan basyna qarjylandyrý júıesi bıýdjettiń biraz qarajatyn únemdeýge múmkindik berip otyr. Astananyń eks-ákimi Áset Isekeshev te atalǵan júıeniń tıimdiligin alǵa tartqan bolatyn. Máselen, onyń sózinshe, sýbsıdııa berý nátıjesinde sońǵy úsh jylda jeke menshik balabaqshalarda qosymsha 18 myń oryn ashyldy. Sonyń bári memlekettik balabaqsha bolyp salynsa, 75 qurylys nysanyn turǵyzý qajet. Al oǵan jergilikti bıýdjetten 90 mlrd teńge ketetin edi. Búginde jan basyna qarjylandyrý júıesi boıynsha jylyna 6 mlrd teńge ǵana jumsalady. Oǵan qosa, bıznesmender óz kásibin dóńgeletip otyr. Qazynaǵa salyq ta túsip turady. Dál osyndaı tájirıbe mektepterge de taralady. Astananyń burynǵy ákimi Áset Isekeshevtiń paıymynsha, jan basyna qarjylandyrý tetigi arqyly muǵalimderdiń jalaqysyn da kóterýge bolady.
«Taldaýǵa sáıkes, qarjyny tıimdi taratýdyń nátıjesinde árbir mektep bıýdjettiń 20 protsentin únemdep, soǵan muǵalimderdiń jalaqysyn kótere alady. Mysaly, byltyr muǵalimderdiń ortasha jalaqysy 100 000 -110 000 teńge bolsa, bıyl jańartylǵan bilim mazmuny úshin beriletin ústemaqy men jan basyna qaraı qarjylandyrý júıesimen birge ortasha jalaqy 150 000 teńgeden asýy ábden múmkin», - degen edi Áset Isekeshev.
Árıne, munyń barlyǵy birden iske aspaıdy. Ol úshin eń birinshi kezekte mekteptiń menedjmenti myqty bolý tıis. Sonda ǵana aqsha únemdeledi. Al, eń bastysy, bilimniń sapasy joǵary bolýy shart. Sol kezde oqýshylar sapaly mektepke kóbirek keledi. Oqýshylar kóp bolsa, jan basyna qarjylandyrý boıynsha aqsha da kóbirek túsedi.
Bilim básekesi demekshi, bıylǵy oqý jylynyń taǵy bir mańyzdy jańalyǵy - akademııalyq erkindik. Bul degenimiz, mektepterdiń pedagogıkalyq keńesteri biraz máselelerdi ózderi sheshe alady. Endi bir tıptik oqý jospary bolmaıdy. Árbir mektep ózine yńǵaıly jospardy jasap, qoldana beredi.
Mınıstr Erlan Saǵadıevtiń sózine qaraǵanda, endigi jerde bes kúndik oqýdy jalǵastyrý, tıptik oqý josparyn tańdaý, pánderdi aǵylshyn tilinde júrgizýge kóshý, eksternatqa ruqsat berý, keıbir pánderdi bólip, ne bólmeı oqytý, bilim sapasyn baqylaý jáne taǵy da basqa máselelerdi pedagogıkalyq keńes ózi sheshedi.
«Mektep ózine keletin oqý jospary boıynsha jumys isteı alady. Osylaısha, barlyq mektepterge akademııalyq derbestik berýdi durys dep esepteımiz. Jalpy, mektep josparlarymen qatar gımnazııa, lıtseıler, daryndy balalarǵa arnalǵan mektepter, keshki mektepter úshin oqý jospary daıyndalǵanda muǵalimderdiń usynystary eskerildi», - deıdi mınıstr Saǵadıev.
Budan bólek, mektep muǵalimderi synama test, qosymsha qujat toltyrý sııaqty artyq jumystan tolyǵymen bosatylady. Sonyń arqasynda akademııalyq erkindikti tıimdi paıdalanýǵa bolady.
Álbette, birinshi basshynyń bilim sapasyn kóteremin degen nıeti bolmasa, mektepke myqty mamandar kelmeıdi. Al myqty mamandar bolmasa, básekege tótep berý qıyn. Osyǵan baılanysty mektep dırektorlaryn taǵaıyndaý erejeleri de kúsheıtilip otyr. Jańa qaǵıdaǵa sáıkes, úmitker tórt kezeńnen turatyn konkýrstan ótedi. Aldymen mekteptiń qamqorshylyq keńesinen ótý kerek. Odan keıin zańnamalyq test tapsyrýy shart, oblystyq bilim basqarmasynyń kelisýi, aýdandyq jáne qalalyq deńgeıde ótetin suhbaty bar. Mektep dırektory tek tórt jylǵa taǵaıyndalady. Ary qaraı jumys isteımin dese, konkýrstan qaıtadan ótýge týra keledi. Al mekteptiń qamqorshylyq keńesine ákimdik ókilderi, mektep basshylyǵy, demeýshiler, mektep túlekteri, ata-analar men úkimettik emes uıymdardyń kiretinin eskersek, basshylyqqa kásibı ári bilikti mamandar ǵana taǵaıyndalady degen senim bar.
Aıtpaqshy, mınıstrlik qazaq jáne orys mektepteriniń bilim jaǵynan teńeskenin málimdedi. Bul degenimiz, qazaq tilindegi bilimniń sapasy kóterildi degen sóz. Endi memlekettik granttardy «qazaq jáne orys toptaryna» dep ekige bólmeı, barlyǵyna birdeı konkýrspen taǵaıyndaý usynylyp otyr. Atalǵan bastama qoldaý tapsa, qazaq jáne orys mektepteriniń oqýshylary bir grantqa talasady. Demek, aldaǵy ýaqytta bilim básekesi qyza túsedi...
