Bıyl Kaspıı teńiziniń deńgeıi 15 santımetrge tómendeıdi
AQTAÝ. KAZINFORM — Qazgıdromet mamandary osyndaı boljam jasady. Resmı málimetterge súıensek, Kaspıı teńiziniń deńgeıi 2006 jyldan beri 176 santımetrge deıin tómendegen. Reseıdegi memlekettik okeanografııa ınstıtýtynyń derekteri boıynsha osy ýaqyt ishinde sý betiniń aýdany 31 myń sharshy shaqyrymǵa deıin qysqardy.
— Qazaqstanda teńizdiń soltústik-shyǵys bóliginde 2024 jyldyń І jartyjyldyǵyndaǵy ortasha deńgeı — mınýs 28,85 metr, Orta Kaspııde — mınýs 29,19 metr boldy. Boljam boıynsha bıyl teńizdiń ortasha deńgeıi ótken jylmen salystyrǵanda 15 sm-ge tómendep, mınýs 29,14 metrdi bolady, — deıdi «Qazgıdromet» RMK Kaspıı teńiziniń gıdrometeorologııalyq zertteýler basqarmasynyń bastyǵy Aızat Eltaı.
Kaspıı teńiziniń qazaqstandyq jaǵalaýy 2300 shaqyrymǵa sozylyp jatyr. Sonyń 1400 shaqyrymy Mańǵystaý oblysyna tıesili. Óńirde 4 gıdrobeket jáne 3 gıdrometeorologııalyq stantsııa jumys isteıdi.
Ondaǵy qyzmetkerler teńiz sýyn táýligine 4 ret ólshep, deńgeıiniń kún saıyn tómendep jatqanyn tirkep otyr.
Mamandardyń aıtýynsha, teńizdiń tartylýyna birinshiden klımattyń ózgerýi, jer sharyndaǵy aýa temperatýrasynyń kóterilýi sebep. Soǵan baılanysty teńizdiń býlaný deńgeıi ósken.
Máselen, buryn aımaqta teńizdiń býlanýy 160-180 santımetr shamasynda bolsa, qazir 2 metrge jetti.
Ekinshi sebep — teńiz sýynyń taıazdanýyna antropogendik ıaǵnı adamdardyń is-áreketinen bolyp jatqan jaǵdaılar da áser etip otyr. Kaspııge shamamen 130 ózen kelip quıady.
Buryn Edil ózeninen jylyna 280-290 tekshe shaqyrym sý quıylatyn bolsa, sońǵy jyldary ol 35-40 tekshe shaqyrymǵa azaıyp ketken.
ECOJER qaýymdastyǵy Mańǵystaý oblysy boıynsha aımaqtyq ekologııalyq keńesiniń tóraǵasy Ádilbek Qozybaqovtyń pikirinshe, Kaspııdiń deńgeıi — tabıǵı jolmen ózgerip turatyn qubylys.
Sońǵy jyldary tómendep jatsa, buǵan deıin kóterilip, biraz ýaqyt bir deńgeıde bolǵan. Endigi tómendeý qubylysy erteli-kesh toqtap, keıin qaıta kóterilmek.
— Bul protsesti ǵalymdar zerttep júrgenimen, naqty mehanızmi osyǵan baılanysty dep eshkim aıta almaıdy. Biraq 21 ǵasyrda Reseı tarapynan Edil ózeninde qosymsha bógetter salynyp, sý burynǵydan edáýir kóp mólsherde sharýashylyq qajettilikterge alynýda. Al Edil ózeni Kaspııge quıylatyn sýdyń 80% qamtamasyz etip otyr. Osy problemany sheshý úshin Kaspıı mańyndaǵy 5 memleket ókilderi saıası sheshim arqyly kelisimge kelýi kerek, — deıdi ekolog.
QR Ekologııa jáne tabıǵı resýrstar mınıstrligi baspasóz qyzmetiniń habarlaýynsha, elimizde Kaspıı teńizi ǵylymı-zertteý ınstıtýty qurylyp, osy vedomstvonyń qaramaǵyna berilgen.
Instıtýt Aqtaý qalasynda ornalasady.
— Ekologııa jáne tabıǵı resýrstar mınıstrligi «Qazaqstan Respýblıkasy Úkimetiniń keıbir sheshimderine ózgerister engizý týraly» Úkimet qaýlysynyń jobasyn ázirledi. Qaýly jobasymen Sý resýrstary jáne ırrıgatsııa mınıstrliginen Ekologııa jáne tabıǵı resýrstar mınıstrligine fýnktsııalardy berý, Kaspıı teńizi ǵylymı zertteý ınstıtýtynyń jarǵylyq kapıtalyn qalyptastyrý qamtamasyz etiledi. Qazirgi ýaqytta qaýly jobasy múddeli memlekettik organdarmen kelisý rásiminen ótip jatyr. Instıtýt — Kaspıı teńiziniń qazaqstandyq sektorynda tabıǵı resýrstardy saqtaý jáne olardyń ósimin molaıtý úshin qorshaǵan ortaǵa monıtorıng jáne ǵylymı-zertteý jumystaryn júrgizedi. Sondaı-aq, Kaspıı teńizi mańyndaǵy memleketterdiń ǵylymı-zetteý ınstıtýttary men uıymdarynyń yntymaqtastyǵyn nyǵaıtý maqsatynda quryldy, — delingen habarlamada.
Eske sala keteıik, 26 qyrkúıek — Halyqaralyq teńiz kúninde qazaq jastary Kaspııdi qorǵaýǵa shaqyrǵan edi. Olar Ázerbaıjan, Iran, Túrikmenstan, Reseı jáne Qazaqstan turǵyndaryna úndeý jasady.
«Kaspıı teńizi — Qazaqstannyń basty muralarynyń biri, biz ony joǵaltyp jatyrmyz! Ken óndirý nátıjesindegi tabıǵı aýmaqtyń lastanýy biregeı balyqtar men janýarlardyń qyrylýyna ákeldi, keıbirine joıylý qaýpi tónip tur. Kezinde mıllıondaǵan ıtbalyq Kaspııdi meken etti. Qazir ıtbalyq sany 60 myńnan aspaıdy. Jyl saıyn teńizge 200 myń tonna munaı men 100 mln tekshe metrden astam tazartylmaǵan aǵyndy sý quıylady. Las sý men munaı ónimderi qazirdiń ózinde teńizdi juqpaly aýrýlardyń oshaǵyna aınaldyrdy», — deıdi «Jańa adamdar» jastar qozǵalysy.
Mamandar ǵasyr sońyna qaraı Kaspıı teńizinde sý deńgeıi 6 metrge deıin tómendeýi múmkin ekenin boljap otyr.
