Bıyl Ertis jaıylmalarynyń 80%-dan astamyn sýlandyrýǵa múmkindik bar

PAVLODAR. KAZINFORM - «Ertis» basseındik ınspektsııasynyń mamandary Shyǵys Qazaqstandaǵy sý qoımalarynan jiberiletin sýdyń kólemi ótken jylǵydan kem bolmaıtynyn aıtyp otyr.

Ózenniń Pavlodar oblysyndaǵy aýmaǵy ejelden elimizdiń shyǵysynan keletin mol sýǵa táýeldi. Ol ótken ǵasyrdyń ortasynan kaskadty sý qoımalarymen rettelip, negizgi sý bosatý jylyna bir ret qana júrgizilip keledi. Shyǵys Qazaqstan men Abaı oblystaryndaǵy Buqtyrma jáne Shúlbi sý qoımalarynda ylǵal kóp jınalsa, Ertis-Baıan óńirine de mol yryzdyq keledi degen sóz.

- Byltyr ózenge jalpy kólemi 6,7 mekshe metr sý bosatylǵany málim. Bul Ertis jaıylmalarynyń 80%-dan astamyn sýlandyrýǵa múmkindik berdi. Al bıyl bosatylatyn sýdyń kólemin Respýblıkalyq vedomstvoaralyq komıssııa naýryz aıynyń sońy – sáýir aıynyń basynda qarastyryp, sheshimin aıtatyn bolady. Kólemi ótken jylǵydan kem bolmaıdy degen oıdamyz. Sebebi bıyl Buqtyrma men Shúlbi qoımalarynda jınalǵan sý men áli de keletin ylǵaldyń mol mólsheri bar, - deıdi Sý resýrstary komıtetiniń sý resýrstaryn paıdalaný jáne qorǵaý jónindegi «Ertis» basseındik ınspektsııasy basshysynyń orynbasary Eleýsiz Qambarov.

Jalpy Shúlbi sý qoımasynan ózenge sý jiberý sharasy jyldyń tórt mezgilinde de toqtamaıtyn qubylys. Bul qoımadaǵy sýdyń deńgeıin ustap turý úshin qajet. Mysal úshin, byltyr jaz aıynda Ertis ózeniniń deńgeıi kóterilgeni baıqaldy. Mamandar ony májbúrlikten týyndaǵan kezekti qadam dep atady. Altaı taýlarynyń bıik qatparlaryna túsken qar sáýir-mamyr aılarynda jibip, tómenge quıyla bastaıdy. Osy kezde saı-salamen aǵyp kelgen mol sý Shúlbini toltyrady. Sýdyń deńgeıi tym joǵarylap ketse, qoımadan shyǵatyn aǵysty kólemin artady. Bul óz kezeginde Ertistiń sýyn biraz shamaǵa kóteredi.

Shúlbi sý qoımasy qazirgi kúni 75 %-ǵa tolǵan. Al sý bosatý is-sharasyn júrgizý úshin deńgeıi 100 %-ǵa jaqyndaýy kerek. Jalpy kólemi 2,39 tekshe shaqyrym bolatyn gıdrotehnıkalyq qurylys ózenge sý bosatý kezinde mańyzdy ról oınaıdy. Sebebi bul ýaqytta aǵystyń jyldamdyǵy sekýndyna 3,5 myń tekshe metrge jetýi kerek. Al Buqtyrmada aǵyp shyǵatyn sýdyń ekpini odan báseń, shamamen 1000 tekshe metrdeı bolyp qalady. Ekeýi qosylǵanda ózen betinde úlken tolqyndar týyndap, qatty ekpinmen kelgen sý ózenniń oı jerlerine (Pavlodar oblysy oı jerde ornalasqan) birden shyǵyp ketedi.

Eleýsiz Qambarovtyń aıtýynsha, jalpy sýdyń jetkilikti bosatylýyna birneshe faktor áser etedi. Eń áýeli shyǵystyń taýly jerlerindegi qardyń deni erip úlgerýi kerek. Ekinshiden, topyraq tońynyń qalyń bolýy paıdaly. Bıyl Abaı jáne Shyǵys Qazaqstan oblystaryndaǵy topyraqtyń tońdaný tereńdigi byltyrǵyǵa qaraǵanda eki ese kem (shamamen bir metrge jýyq). Bul jaǵdaı Shúlbidegi sýdyń jınalýyna aıtarlyqtaı teris áser etýi múmkin. Erigen qar sýy jer jibise topyraqqa tez sińip, jolaı joǵalyp ketedi. Saldarynan qoımanyń tolmaı qalýy yqtımal. Úshinshiden, aldaǵy kúnderdiń aýa raıy da áser etedi. Eger túngi yzǵar sáýir aılarynyń basyna deıin saqtalatyn bolsa, saı-saımen júgiretin sý da jerge sińip úlgermeı, yryzdyqty molynyn jınap úlgeremiz.

- Negizgi sý bosatý sharasy ózende seń júrip ótken soń baryp qana qolǵa alynady. Ol shamamen sáýir aıynyń alǵashqy onkúndiginde bastalyp, bir aıǵa jýyq ýaqytqa jalǵasady. Joǵaryda atalǵan faktorlardan bólek, búıirlik aǵystar, ásirese, Buqtyrmadan keletin aǵystyń da joǵary bolǵany mańyzdy. Pavlodar oblysynyń bıligi sáýir aıynyń sońy – mamyr aıynyń basynda shybyn-shirkeıdi ýlaýǵa asyǵa bastaıtyny málim. Ǵalymdar qansorǵysh jándikter erte qanattanyp ketpeýi úshin olardy erte bastan joıý kerek deıdi. Keıbir jaǵdaıda sýdy erterek jiberińder dep bizdi asyqtyratyny bar. Biraq bul jerde tabıǵat zańyna baǵynbasqa taǵy bolmaıdy. Jaıylmalardyń kóbi tońdanyp jatýy nemese keı jerlerde muz júrmeı qalýy yqtımal. Osy faktorlardyń barlyǵyn nazarǵa ala otyryp, sheshim qabyldanady»,-dep túsindirdi maman.

Ertis ózeniniń Pavlodar oblysyndaǵy jaıylmasy 377 myń gektardaı bolyp qalady. Jaıylma sý arterııasynyń boıyn jaılaǵan halyq úshin ekonomıkalyq jáne ekologııalyq turǵydan asa mańyzdy. Bul jerlerde myńdaǵan sharýashylyq mal azyǵyn daıyndap, baý-baqsha salady. Al ekologtar sýdyń jetkilikti jaıylýy balyqtardyń ýyldyryq shashý kezeńine ıgi áserin tıgizetinin aıtady.

Eske sala keteıik 2024 jyly Ertiske sý bosatý 10 sáýirde bastalyp, bir aıdan astam ýaqytqa sozyldy.

Al byltyr jeltoqsan aıynda Ertis taǵy tasyp, oıpań jerlerdi sý basqanyn jazǵanbyz. 

Mamandar Ertistiń qys ortasynda tasýyna muz qursaýy men jerdiń tońdanýy sebep bolǵanyn aıtqan edi,