Baıqońyrdaǵy Gagarın — Keńes Armııasynyń sarbazy jasaǵan eskertkish
BAIQOŃYR. KAZINFORM — «Baıqońyr» ǵarysh kesheni turǵyndary men qonaqtary úshin kórnekti orynnyń biri — ıÝrıı Gagarın saıabaǵy. Onda álemdegi alǵashqy ǵaryshkerge eskertkish ornatylǵan.
Gagarın eskertkishi 1984 jyldyń qarashasynda boı kótergen. Onyń avtory — qatardaǵy sarbaz Oleg Pesotskıı. Ol sol jyldarda Baıqońyr ǵarysh aılaǵynda áskerı boryshyn ótep júrgen edi.
Belgili bolǵanyndaı, O.Pesotskıı áskerge deıin ınstıtýt bitirgen jáne novosibirlik belgili músinshi Anatolıı Nazarovtyń sheberhanasynda tájirıbe jınaqtaǵan edi. Sheberhanada ol monýmentaldy músinder jasaýmen aınalysty.
Saıası bólim qyzmetkeri Vıtalıı Shapovalov Baıqońyr ǵarysh aılaǵynda áskerı boryshyn ótep júrgen oǵan ıÝrıı Gagarınniń eskertkishin jasaý jónindegi baıqaýǵa qatysýǵa usynys bildirdi. Nátıjesinde baıqaýda Pesotskııdiń syzbasy tańdap alyndy.
Sol ýaqytta Baıqońyr ǵarysh aılaǵynyń jobalaý tobynda qyzmet atqarǵan ardager Erǵazy Nurǵalıev áskerı bólimniń birinen alty metrlik músindi daıyndaý úshin tóbesi bıik sportzal tabylǵanyn aıtady. E.Nurǵalıevtiń ózi de qaladaǵy taǵy bir tanymal eskertkish «Soıýz» raketasynyń avtory edi.
O. Pesotskıı músindi ártúrli jaǵynan ashý jáne qaraý úshin aınalmaly sheńber jasady. Sheberhananyń janyndaǵy transheıadan oǵan ıkemdiligi men túsine sáıkes keletin sazdy tapty. Oǵan kómektesý úshin sarbaz Igor Fılıppov qasyna bólindi.
Pesotskııdiń esteligine súıensek, sazdy modelde jumys isteý ońaı bolǵan joq. Saz jetkilikti maıly jáne tutqyr emes. Joǵary bıikten edenge úlken bólikterimen qulaý jaǵdaıy jıi kezdesti.
— Bul tyǵyryqtan shyǵýdyń bir joly bar edi. Ol úshin fıgýrany gıpspen pishindep, ony birte-birte tómengi bóliginen bastaý qajet. Odan keıin sazdy modelge jabystyrǵan bólgish metall taqtaıshalar esebinen jeke fragmentterge aldyn ala kesilgen saqınalarmen salý oılastyryldy. Kelesi kezekte fıgýranyń joǵarǵy jaǵynda buryn qulaǵan saz kesekterin músindeýdi jáne qalpyna keltirýdi jalǵastyrý mańyzdy edi, — dep jazdy sarbaz.
Gıps qalyptaryn músindeý jáne jasaý úshin alty aıdan astam ýaqyt qajet boldy. Pishin tolyǵymen qalyptalǵan kezde qadam-sazdy pishinnen qalyptaý gıpsiniń bólikterin alý kóp ýaqytty qajet etti.
Bul protsess barysynda dramalyq oqıǵa boldy.
— Bastyń gıps pishinin alyp tastaýǵa kelgende biz qatty sharshaǵan edik. Bir kezde Igor tepe-teńdigin joǵaltyp, qalypty jiberip, ózi tómen túsip ketti. Qysqa ýaqyt ishinde men kómekshimniń qaýipsiz qashyqtyqqa ketýin kúttim. Pishindi salmaqpen ustap turdym. Biraq ol bir adamǵa tym aýyr edi. Ol meni ózine qaraı tartyp alyp ketti. Men ony qolymnan bosatýǵa májbúr boldym. Onyń kesekterge bólingenin kórýge týra keldi. Qudaıǵa shúkir, Igor eshqandaı jaraqat alǵan joq. Beti qatty tyrnalyp ketti. Sodan keıin áriptester tarapynan meni joldasyn urdy degen qaýeset tarady. Ol ósek áńgime men úshin uıat boldy, — dep eske aldy Pesotskıı.
Sarbazdar balshyqtan basyn músindep, jańa gıps pishinin alyp tastaýǵa májbúr boldy. Gıps qalyptary sportzaldan jetkizilip, olardy tikeleı tuǵyrǵa ornatty. Saqınalarmen baılanyp, metall jaqtaý salynyp quıyldy.
Daıyn eskertkishtiń ashylýyna Pesotskıı qatysqan joq. Bul ýaqytta ol áskerı boryshyn ótep ketken bolatyn.
— Eskertkishpen jumys jasap jatqan sátimde maǵan ıÝrıı Alekseevıch Gagarınniń bir sýreti erekshe unaǵan edi. Atalǵan sýrette ol ushyp júrgen kógershinmen beınelengen bolatyn. Sondyqtan men kompozıtsııa barysynda ushyp júrgen kógershindi kórsetýdi josparladym. Ony qańyltyrdan jasaýdy oılastyrdym. Meniń oıymsha, ol kompozıtsııany sımvoldyq jáne kórneki túrde baıyta túser edi. Men mundaı qosymshany, árıne, áskerden boryshymdy ótegennen keıin de jasaı alar edim. Tipti atalǵan taqyrypta sóılesýge tyrystym. Biraq bári eskertkishtiń qazirgi beınesine úırenip úlgergen sııaqty. Ýaqyt tez ótip, bári ózgerdi. Baıqońyrda ıÝrıı Gagarınge eskertkish jasaý meniń ómirbaıanymdaǵy eleýli sáttiń biri boldy, — dep jazdy sarbaz Baıqońyr tarıhy jónindegi qalalyq mýzeıge jazǵan hatynda.
Baıyrǵy turǵyndar músinniń soltústikten ońtústikke baǵyttalatyn klassıkalyq úlgisiniń ornyna batystan shyǵysqa qaraı bolýyna baılanysty Mádenıet mınıstrliginiń komıssııasy eskertkishti tirkeýden bas tartqanyn aıtady.
Degenmen eskertkishtiń osy shyǵys baǵytynda ózindik maǵynasy boldy. Jyl saıyn 10-12 sáýirde tańerteń ǵaryshkerdiń kóterilgen qoldarynyń arasynda kókjıekten kún kórinedi. Ol Gagarınniń jańa kúnmen sálemdesýi nemese ǵaryshkerdiń ushý aldynda sálemdesýi sekildi maǵyna berdi.
Eske salsaq, Kesken-Kúıik qalashyǵy ıÝNESKO Búkilálemdik mura tizimine engizilýi múmkin.