Baıdyń tabysynda kedeıdiń nesibesi bar - aı saıyn 50 otbasyna kómektesetin ustaz
«BOQTAN SASYQ BOLASYŃ ÓLSEŃ TAǴY...»
- Aralbek, siz bilim berý men qaıyrymdylyq jasaýdy ushtastyryp júrgen jansyz. Aldymen Matematıkalyq ortalyq týraly az-kem toqtalyp ótsek.
- Men Aqtóbe qalasynyń týmasymyn. Mektep bitirgennen keıin elordaǵa kelip oqydym. Mamandyǵym boıynsha matematıka páni muǵalimimin. 19 jasymnan bastap bilim berý ortalyqtarynda oqýshylarǵa qosymsha sabaq bere bastadym. Odan keıin Matematıkalyq ortalyq ashtym. Bul jerde oqýshylarǵa qosymsha sabaq berip, Nazarbaev zııatkerlik mektebine túsýge, UBT-ǵa daıyndaımyz.
- Matematıkalyq ortalyq aıyna bir ret qaıyrymdy jandar jınalatyn orynǵa aınalyp ketetini týraly bilemin. Jaǵdaıy tómen otbasylarǵa kómektesý ıdeıasy qaıdan keldi?
- Allanyń bergen yrzyq-nesibesin kedeılerge, muqtajdarǵa, jetimderge taratyp, qaıyrymdylyq jasaý kerek. Bul - sonaý sahabalar zamanynan, ata-babamyzdan kele jatqan qaǵıda. 3-4 jyl buryn kómekke muqtaj otbasyny áleýmettik jeli arqyly taýyp, azyq-túlik, kıim-keshegimizdi alyp, áıelim, bala-shaǵammen birge bardyq. 7 balasy bar otbasy qala syrtyndaǵy saıajaılardyń birinde turady eken. Ol otbasy bizdi dastarhannan dám tatýǵa shaqyrdy. Bastapqyda sýyq, lastaý jerde tamaq jeýge seskengenmen, ýaqyt óte kele Abaı atamyz «Adam – bir boq kótergen boqtyń qaby, Boqtan sasyq bolasyń ólseń taǵy» dep aıtqandaı, ólsek odan da sasyq bolatynyńdy túsinesiń. Osy jaǵdaı qolda barǵa qanaǵat etýge, barmyn dep tasyp, asqaqtap ketpeı, «jerge túsirýge» úıretti.
AI SAIYN 50 MUQTAJ OTBASYNA KÓMEKTESEMІZ
- Qazirgi ýaqytta bul ıgi iske ózińiz ǵana atsalyspaı, dos-jarandaryńyzdy da tartyp júrsiz. Qaıyrymdylyq jasaýǵa qatysty olardyń oılary qandaı?
- Azyq-túlikti muqtaj otbasyǵa aparyp bergen kezde adam baqyt degen uǵymmen tikeleı júzdesedi. Baqytpen júzdesken kezde júrek eljirep, óziniń jaǵdaıyna shúkir ete bastaıdy. Baqytpen júzdesýge múmkindik syılaıtyn kómekke muqtaj jandar elordamyzda kóp: baryp, óz kózińizben kórýge bolady. Osyny dostaryma da túsindirip aıtyp edim, olar qoldaý bildirdi. Alǵashqyda 12 otbasynyń árqaısysyna 25-30 myń teńge kólemindegi qarajatqa azyq-túlik alyp berdik. Odan keıin aı saıyn kómektesý týraly sheshim qabyldadyq. Qazirgi ýaqytta aı saıyn eń azy - 50, eń kóbi - 100-den asa otbasyna kómektesemiz.
- Qaıyrymdylyq qorynyń ataýy bar ma? Ol resmı túrde tirkelgen be?
- Osy jyldyń shilde aıynda «Commune bonum – Ortaq ıgilik» qaıyrymdylyq qory resmı túrde tirkeldi. Meshitterden muqtaj otbasylardyń tizimin alyp, sol mekenjaı boıynsha shynymen kómekke muqtaj ba, joq pa, sony tekserip, otbasylyq jaǵdaıyna baılanysty anketa toltyrtamyz. Olardyń qandaı kómekke muqtaj ekenin anyqtaǵan soń azyq-túlik taratý, kómir alyp berý jáne oqý-bilimmen qamtamasyz etý sııaqty úsh baǵyt boıynsha kómektesemiz.
BAIDYŃ TABYSYNDA KEDEIDІŃ NESІBESІ BAR
- Keıde kóligińdi jańa kólikke aýystyrǵyń keledi. Keıde páterińe qosymsha jóndeý jumystaryn júrgizgiń keledi. Mundaı jumystar úshin qosymsha shyǵyndy ózimizden aıamaımyz. Al osyndaı muqtaj otbasylarǵa qolushyn sozǵan kezde aldaǵy ýaqytta kólik, páter jáne taǵy basqa úshin jumsamaq bolǵan artyq shyǵyndarǵa, ysyrapqa shekteý qoıylady. «Baılardyń qolyndaǵy tabysta kedeılerdiń nesibesi bar» degen sóz bar. Sondyqtan qolyńda artyq tabys bolsa, muqtajdarǵa óz nesibesin berýge tıispiz. Keıde úı ıesi dastarhan ústinde turǵan bir úzim qatqan nandy kórsetip «Biz sizderdi kútip otyrǵan edik» degen kezde bir qalada turyp jatqanmen, olardyń ómir súrip jatqan jaǵdaıy men bizdiń jaǵdaıdyń aıyrmashylyǵy jer men kókteı ekenine tań qalyp, janyń aýyrady.
- Siz ondaı otbasylardyń psıhologııasyn jaqsy bilesiz dep oılaımyn. Búgin men kórgen keıipkerler týraly aıtyp bersem, pikir bildire alasyz ba?
- Árıne.
- Men barǵan birinshi otbasynda 6 balanyń anasy joldasymen ajyrasyp ketkenin aıtty. Onyń aıtýynsha, joldasy qumar oıyndaryna salynyp, ishimdikke áýestenýine baılanysty ajyrasýǵa májbúr bolǵan. Ózi aspaz bolyp jumys istep, 3 qyz, 3 ulyn baǵyp-qaǵyp otyr. Páterdi 80 myńǵa jaldaıdy. Mamyr, maýsym aıynda ataýly áleýmettik kómek alǵanmen, shilde aıynan bastap «Ataýly áleýmettik kómek qaıta eseptelip jatyr» degen sebeppen toqtatylǵan. Dostaryńyz onyń jaǵdaıy jaman emestigin, demek azyq-túlik jetkizý toqtatylýy múmkin ekenin aıtty. Osy jaǵdaıǵa qatysty pikir bildire ketseńiz.
- Bul keıipker ómir súrý úshin kúresýge qabiletti. Mysaly, eden jýyp 5 myń tabýǵa bolatyn múmkindik bar ekenin estise, ondaı adam ózin birinshi bolyp usynady. Eger osyndaı kómek jasala beretin bolsa, «Maǵan onsyz da kómektesip jatyr, jumys istemesem bolady» dep bosańsyp ketýi múmkin. Sol sebepti biz ondaı otbasyǵa azyq-túlik berýdi toqtatyp, onyń ornyna repetıtorlyq ortalyqtarǵa balalaryn tegin oqytý múmkindigin beremiz. Qazirgi ýaqytta ártúrli qaıyrymdylyq qorlar kóp. Olardyń biri kómirin, taǵy biri kıim-keshegin alyp beredi nemese tegin bilim beredi.
ATA-ANASY ÚShІN BOLMASA DA, BALALAR ÚShІN KÓMEKTESÝ KEREK
- Erteń ózimizdi ne kútip turǵanyn bilmeımiz, sondyqtan ár adamnyń taǵdyryn talqyǵa salýǵa qorqamyn. Degenmen, men ekinshi otbasyna barǵanda qynjylyp qaıttym. Olardyń osyndaı jaǵdaıǵa túsýine bılik te, basqa da emes, ózderi ǵana kináli ekenin túısingendeımin. Mysaly, byltyr ǵana 4 balanyń anasy bolǵan áıel bıyl besinshi sábıin dúnıege alyp kelgen. Ómirge sábı kelýi jaqsy, biraq ol nege ár bala – bir taǵdyr, ár bala – jaýapkershilik ekenin olardyń bolashaǵy úshin ata-ana retinde jaýap beretinin túısinbeıdi? 5 balasymen kópqabatty úıdiń jertólesinde turyp jatyr. Joldasymen ajyrasqan. Kelesi jyly barsańyz sol jertólede altynshy balasyn ómirge alyp kelmesine kim kepil? Olarǵa azyq-túlikpen qatar dárigerdiń, psıholog mamannyń kómegi de qajet sııaqty.
- Keıde aqyl toqtatqan adamǵa kómektesý qıyn, biraq biz onyń balalaryna qamqorlyq jasaýymyz kerek. Jomart jandardyń qamqorlyǵyn kórgen bala bolashaqta ózi de jomart janǵa aınalatyn shyǵar? Jertólede ótken balalyq shaǵy úshin qapaly bolyp, aldyna «óz balamdy ondaı jerde ósirmeımin» degen maqsat qoıatyn shyǵar? Mysaly, men tanıtyn kásipkerlerdiń biri balalyq shaǵynda arzan matadan tigilgen, kók tústi eki sholaq shalbary bolǵanyn aıtady. Jazda kók tústi sholaq shalbarmen, jalań aıaq júrgen kezderi erekshe esinde qalyp qoıypty. Júgirip oınaǵan kezde onyń nili shyǵyp, sany da kók tústi bolyp qalady eken. Ol áskerden kelgen kezde «Endi eshqashan ondaı kúıge túspeımin» dep ýáde bergen. Qazirgi tańda ol - qaltaly azamattardyń biri. Sol sııaqty siz aıtyp otyrǵan otbasyndaǵy besinshi sábıdiń de ómirde alar óz nesibesi bar.
ÁR KÁSІPKER JAǴDAIY TÓMEN BALALARDY QAMQORLYǴYNA ALYP, OQYTSA, QANShAMA ALǴYS ARQALAR EDІ
- Bolashaqqa qandaı josparyńyz bar?
- Baıanaýyldyń keıbir úlken kisileri óz jerin qasıetti, kıeli jer sanaıdy. Ol jaqtan kompozıtor Jaıaý Musa, aqyn-áýlıe Máshhúr Júsip Kópeıuly, aqyn, aǵartýshy Sultanmahmut Toraıǵyrov sııaqty ataqty tulǵalar, keıinirek 30-dan asa ǵylym doktory, ondaǵan general jáne 200 ǵylym kandıdaty shyqqan. Olardyń arasynda ǵulama ǵalym, akademık, geolog Qanysh Sátbaevtyń orny erekshe. Qanysh Sátbaev jyl saıyn aýylyna baryp, qabileti, daryny bar 7-8 balany qalaǵa alyp ketip, oqytyp otyrǵan. Bul jerden osynshama ǵalym shyqqany jerdiń kıesi emes, bir adamnyń jasaǵan eńbeginiń jemisi. Elimizdegi kásipkerler de dál osy jolmen áreket etýi kerek. Bıyl biz de toǵyz balany Reseıdiń eń úzdik bes ýnıversıtetiniń birine tegin oqýǵa jiberdik. Bul bastama jalǵasyn tabady. Múmkin biz durys joldy tańdamaǵan eresek adamdarǵa kómektese almaspyz, biraq olardyń balalaryna kómektesý múmkindigi árdaıym bar. Bolashaqta kómekke muqtaj ár otbasyǵa bir tálimgerden bekitip bersek degen jospar bar. Tálimger olarǵa azyq-túlik alyp berip qana qoımaı, qalaı eńbek etýdi, qalaı tabys tabýdy, ómir súrýdi úıretedi.
- Esińizde qalǵan erekshe oqıǵa týraly aıtyp bere alasyz ba?
- Birde úsh aı boıy et jemegen otbasyna et alyp berdik. Sol kezde otbasyndaǵy balalar «Bular kimder? Bizdiń týysymyz ba?» dep qýandy. Balalardyń qýanyshqa toly júzi áli kúnge deıin esimizde. Birde óz otbasyma sıyr etinen jasalǵan shujyq aldym. Baǵasy 3000 teńge eken. Sol kezde «Ózim qandaı shujyq alsam, muqtaj otbasylarǵa da sondaı shujyq alam» degen maqsat qoıdym. Sóıtip muqtaj otbasylarǵa azyq-túlik alýǵa barǵanda ónimniń, ettiń eń jaqsysyn tańdap alamyz. Ár adam otbasylyq bıýdjet shyǵyny men ysyrabyn azaıtsa – basqa muqtaj adamdarǵa kómektese alar edi. Bir erkek óz otbasyn qalaı qamtamasyz ete alsa, kómekke muqtaj taǵy bir otbasyn solaı qamtamasyz ete alýy kerek.
- Suhbatqa alyp-qosaryńyz bar ma?
- Qazirgi ýaqytta menmendigi basym adamdar kóp. Ana balasyn «Mynany óziń je, eshkimge berme. Eshkimniń aldynda mindetti emessiń» dep tárbıeleıtin boldy. Osyndaı tárbıe alǵan menmen bala erteń ata-anasyn Qarttar úıine ótkizedi. Buryn qazaq halqynda Jetimder úıi men Qarttar úıi bolmaǵanyn aıtamyz. Onyń basty sebebi – bala tárbıelegen ata-ana jeke basynan góri qoǵamnyń qundylyqtaryn joǵary qoıǵan. Adam ózin qansha erekshe sanasa da, ol báribir qoǵamnyń bir múshesi, bir bólshegi. «Aralaryńdaǵy eń jaqsylaryń – qoǵamǵa kóp paıda ákeletinderiń» degen hadıs te bar. Osy hadıske amal etsek – jaman bolmaımyz. Qoǵamda ómir súrip jatqandyqtan, baqytty qoǵamda ómir súrý úshin ár adam atsalysýy kerek.
