Batys Qazaqstanda óńir tarıhy týraly ardagerdiń kitaby jaryq kórdi
Z.Dáýletovtiń jýyrda seksenniń seńgirine shyqqan úlken uly Gamlet aqsaqaldyń aıtýyna qaraǵanda, qoljazba áýlet arhıvinde uzaq saqtalyp, tek otbasy men jaqyn-jýyq arasynda málim bolǵan.
Tek taıaýda ǵana Zarıftiń Oral qalasynda turatyn kishi uly, Qazaqstan gaz ónerkásibiniń úzdigi Nurjan Dáýletovtiń demeýshiligimen shaǵyn dúnıe jaryq kórip, Jańaqala aýdany kitaphanalary men mektep kitaphanalaryna jol tartty.
Ótken ǵasyrdyń orta sheninde muǵalimdikten bastap mektep dırektory, aýdandyq bilim berý bóliminiń basshysy, aýdandyq atqarý komıtetiniń hatshysy, az ýaqyt tóraǵasy qyzmetin atqarǵan Z.Dáýletovtiń bul jınaǵy Oral óńiriniń b tarıhynan birshama syr shertedi.
Avtor óz áýleti, balalyq shaǵy týraly áńgimeleı otyryp, arǵysy Bókeı handyǵy, bergisi keıin Jańaqala atalǵan Qamys-Samar jerin meken etken halyqtyń tynys-tirshiligi týraly jatyq tilmen ádemi áńgime qozǵaıdy.
Sonymen qatar kitapta Ekinshi dúnıejúzilik soǵys aldyndaǵy eldiń tynysh ómiri, surapyl maıdan bastalǵannan keıingi jankeshti erligi sóz bolǵan. Onyń ber jaǵynda qarapaıym adamdardyń soǵystan keıingi el ekonomıkasyn kóterýdegi tynymsyz eńbegi baıandalady.
Osylaısha birinshi bólimdi qamtyǵan ómirbaıandyq estelikter jergilikti el tarıhymen tyǵyz sabaqtastyqta tartymdy sýretteledi.
El arasyndaǵy áńgimeler, sol kezdegi qazaq aýyldarynyń etnografııalyq sýretteri shyǵarmaǵa erekshe shyraı berip tur. Keıbir oqıǵalardy sýretteýde shejireshil aqsaqaldyń jeńil ıýmory shyǵarmaǵa ár bergendeı. Odan bólek avtor tilindegi qanatty sózderdiń qoldanylýy, molynan paıdalanylǵan maqal-mátelder de onyń halyqtyń sóz qazynasyn tereń meńgergenin ańǵartsa kerek.
Eki bólimnen turatyn kitaptyń qundylyǵy Bókeı handyǵynan shyqqan, Shoqanmen tustas ómir súrgen qazaqtyń tuńǵysh ǵalymdarynyń biri, etnograf, qaıratker Muhamed-Salyq Babajanovtyń eńbekteri týraly pikir bildirip, el aýzyndaǵy shaǵyn estelikterdi jaryqqa shyǵarýy deýge bolady.
M-S.Babajanovtyń ǵylymǵa sińirgen eńbegi týraly kezinde Sh.Ýálıhanov, P.P.Semenov-Tıan-Shanskıı, V.V.Grıgorev. P.I.Nebolsın, A.Harýzın jáne basqalardyń óte jaqsy pikir aıtqany, dáýlesker kúıshi Dáýletkereıdiń oǵan «Salyq ólgen» kúıin arnaǵany tarıhtan málim.
«Eger Bókeı kóshpese...» demekshi, ishki Bókeı ordasynan nebir dúldúl aqyn da, jaýjúrek batyr da, jyrshy-dombyrashy, kúı qudiretin tanytar naǵyz kúıshiler de shyqty. Sondaı aǵyp túsken jaryq juldyzdyń biri – ǵalym M-S.Babajanov.
Zarıf Dáýletov te Muhamed-Salyq Babajanovtyń Shoqan Ýálıhanovpen ıyǵy teńdes turatyn ǵalym ekendigin aıǵaqtap, ol týraly eńbekterdiń az ekendigine, aty el arasynda saqtalǵanymen, memlekettik deńgeıde ulyqtalmaı otyrǵanyna qynjylys bildirgen.
Sóz arasynda tipti onyń murasyn zertteýshiler tabylyp jatsa, Reseı men Batys Qazaqstan oblysynyń arhıvterinde mol jádiger barlyǵyna jol siltep, boljam jasaıdy.
Bir sózben aıtqanda, áli ınterneti joq zamanda ár jerden derek izdep, ári ulttyq tarıhymyz mansuq bolyp, týǵan tilimiz teperish kórgen kezeńde Z.Dáýletovtiń (naýqastanyp jatyp qalǵanǵa deıingi sońǵy qyzmeti partkom hatshysy eken) seskenbeı, eldiń biregeı tulǵasy haqynda oı aıtýy – eskererlik dúnıe.
Bir qyzyǵy, Muhamed-Salyqtyń buryn da, qazirgi zamanda da halqymyz úshin ózekti jer máselesine qatysty otarlaýshylarmen talasqa túsken daýdy sheshýi týraly el arasynda taraǵan sózderi sátti keltirilgen. Budan basqa da Salyq týraly eldegi pikirler men aýyzeki áńgimeler qyzyǵýshylyq týdyrady.
Ardager urpaqtarynyń endigi oıy – Zarıf Dáýletovtiń ózge de jazbalarymen tolyqtyryp, kitapty qaıta basyp shyǵarý.
«Ustazdyq etken jalyqpas» dep sanaly ǵumyryn aldymen pedagogıkaǵa, keıin el basqarý isine arnaǵan, aýyr naýqasy saldarynan paıǵambar jasyna jetpeı, ómirden ótken Zarıf Dáýletov syndy el ishindegi zııaly adamdardyń jazbalary jaryq kórip jatsa, jańa tehnologııaǵa degenge tym elitip, smartfondarǵa bútin basymen táýeldi bola jazdaǵan qazirgi urpaq úshin úlken ónege, oqyǵan jasqa ólke tarıhynan syr sherter shejireli hıqaıat bolary sózsiz.
