Batys Qazaqstanda jer tıimdi paıdalanylyp otyr ma
ORAL. KAZINFORM – Batys Qazaqstan oblysynda aýyl sharýashylyǵy jáne basqa maqsattaǵy jerler tıimdi paıdalanylyp otyr ma? Mine, osy oraıda Kazinform tilshisi BQO jer qatynastary basqarmasynyń basshysy Nurjan Maqsotovqa birneshe saýal qoıǵan edi.
— Nurjan Erbolatuly, oblysta jerler qanshalyqty óz maqsatynda paıdalanylyp otyr, aldymen osy jóninde aıtyp ótseńiz?
— Batys Qazaqstan oblysynda aýyl sharýashylyǵy jerleri — shamamen 7,9 mln gektar. 2022-2025 jyldary keshendi túgendeý qorytyndysy boıynsha paıdalanylmaǵan 686 myń gektar (2022 jyly — 263,6 ga, 2023 jyly — 250 myń ga, 2024 jyly — 115,5 myń ga, bıyl — 56,9 myń ga) jer ýchaskeleri memlekettik menshikke qaıtaryldy.
Bul jaıylym tapshylyǵyn 339 myńnan 25 myń gektarǵa deıin qysqartýǵa jáne olardy jergilikti sharýashylyqtardyń qajettilikteri úshin aınalymǵa tartýǵa múmkindik berdi. Bıyl oblysta 613 myń gektar alqapqa negizinen dándi jáne maıly daqyldar, jemdik shópter, kartop-kókónis egildi.
Dástúrli daqyldardan basqa, óńirde ártaraptandyrý baǵdarlamasy júzege asyrylýda. Atap aıtqanda, jemdik shópter men maıly daqyldarǵa arnalǵan alqaptar keńeıtilýde, sondaı-aq ár aýyldyq okrýgte qoǵamdyq jaıylymdar qurylýda. Bul sharalar jerdiń júktemesin arttyrady, kómirsýtek izin azaıtady jáne mal sharýashylyǵynyń azyq-túlik bazasyn teńestiredi.
— Bıyl qansha gektar jerdi memleketke qaıtarý kózdelip otyr?
— 2025 jyly oblys boıynsha 120 myń gektar aýyl sharýashylyǵy jerin qaıtarý josparlanǵan bolatyn. Qazirdiń ózinde sonyń 57 myń gektary memlekettik menshikke ótkizildi.
Jumys kúndelikti rejımde júrgizilýde: jerdiń bir bóligi óz erkimen qaıtarylady, bir bóligi — sot sheshimderi jáne jaldaý sharttaryn buzý boıynsha. Degenmen iri jer paıdalanýshylardyń ýchaskelerdi óz erkimen qaıtarýynyń nátıjesinde jospardyń oryndalý qarqyny joǵary dep aıtýǵa bolady.
— Oblystyń aýyl sharýashylyǵy jerlerinde topyraq qunaryn zertteý maqsatynda qandaı jumys júrgizilip jatyr?
— Jerdi tıimdi paıdalaný onyń qunaryn naqty baǵalaýsyz múmkin emes. 2025 jylǵy 29 qańtarda BQO boıynsha aýyl sharýashylyǵy maqsatyndaǵy jerlerdiń topyraq qunarlylyǵyn qalpyna keltirý jáne arttyrý jónindegi 2024-2030 jyldarǵa arnalǵan óńirlik jol kartasy bekitildi. Bul jumys úsh úlken bólikte atqarylmaq: ıaǵnı agrohımııalyq jáne geobotanıkalyq zertteýler, kómirtekti eginshilik boıynsha pılot jáne tsıfrlandyrý.
Osylaısha, paıdalanylmaǵan ýchaskelerdi qaıtarýdan bastap agrohımııalyq kartaǵa dál túsirýge jáne jasyl tehnologııalardy engizýge deıingi keshendi tásil aımaqqa turaqty jáne joǵary rentabeldi jer paıdalaný modeline birtindep kóshýge múmkindik beredi.
— Jer qoınaýyn paıdalanýshylardyń jumysynyń ashyqtyǵy, olardyń áleýmettik aýdarymdarynyń jumsalýy jóninde ne aıtar edińiz?
— Jer qoınaýyn paıdalanýshylardyń jumysynyń ashyqtyǵyna toqtalatyn bolsaq, jalpy basqa salalardaǵydaı, osy salaǵa da zaman talabyna saı, jyldan-jylǵa tsıfrlandyrý júıesi engizilip keledi. Osy oraıda «E-lıtsenzııalaý» memlekettik qyzmet kórsetý servısin atap ótýge bolady. Atalǵan júıe azamattarymyzǵa jer qoınaýyn paıdalanýǵa arnalǵan ruqsat qujattaryn alýdy jeńildetip, qaǵazbastylyqtan aryltyp, qujat aınalymyn elektrondy túrde jiberýge jáne qysqa merzim ishinde alýǵa septigin tıgizýde. Ol úshin qyzmet alýshyǵa elektrondy tsıfrlyq qoltańbasy bolýy jetkilikti.
Batys Qazaqstan oblysy ákimdiginiń map.e-batys.kz geoaqparattyq portaly óz qyzmetin bastady. Atalmysh aqparattyq júıede oblys aýmaǵyndaǵy jer qoınaýyn paıdalanýshylar týraly aqparattar (ken ornynyń ataýy, koordınattary jáne paıdaly qazbalardyń túri) jınaqtalǵan. Ol úshin map.e-batys.kz saıtyna kirý qajet. Sondaı-aq bıyldan bastap qoldanysqa engizilgen «Jer qoınaýyn paıdalanýdyń biryńǵaı platformasy», «e-qazyna» aqparattyq júıesin alýǵa bolady. Atalmysh júıe Ónerkásip jáne qurylys mınıstrliginiń jáne «Ulttyq geologııalyq qyzmet» AQ-nyń bastamasymen qolǵa alynyp, júıeli túrde iske asyp jatyr.
Atalmysh júıe jańadan engizilgendikten, bastapqyda qıyndyqtar bolmaı qalǵan joq. Degenmen «Ulttyq geologııalyq qyzmet» AQ-niń bilikti mamandary men basqarma qyzmetkerleriniń ózara jedel is-qımyly nátıjesinde azamattarǵa jáne jer qoınaýyn paıdalanýshylarǵa júıege kirý, tıisti áreketterdi qalaı jasaý qajettiligi týraly túsindirý jumystary júrgizilip keledi.
Atalmysh júıede barlyq jer qoınaýyn paıdalanýshylardyń esepteri, ken oryndarynyń ornalasý shema, koordınattary, ruqsat qujattardyń merzimi jáne basqa qujattar ashyq, qoljetimdi bolyp, kirýshige kórinip turady.
Jer qoınaýyn paıdalanýshylardyń jumysynyń ashyqtyǵyn qamtamasyz etý baǵytynda aldaǵy ýaqytta da tıisti jumystar atqarylady. Áleýmettik aýdarymdar jóninde aıtatyn bolsaq, jer qoınaýyn paıdalaný sýbektisi jer qoınaýyn paıdalaný quqyǵyna ıe bolǵan sátten bastap qoldanystaǵy zańnama talaptaryna saı ózine mindettemeler alady. Sáıkesinshe, tıisti salyqtardan bólek memleket kirisine tıisti kózdelgen tártippen tólemder men aýdarymdardy júrgizýi tıis. Muny tıisti quzyrly organdar baqylap otyrady.
— Oblysta karer úshin jerdiń zańsyz paıdalanylý derekteri bar ma, soǵan toqtala ketseńiz?
— Oblys aýmaǵynda zańsyz jer qoınaýyn paıdalaný derekterin boldyrmaý, aldyn alý jáne bolǵan jaǵdaıda dereý áreket etý maqsatynda oblystyq mamandandyrylǵan tabıǵatty qorǵaý prokýratýrasy, BQO polıtsııa, ekologııa jáne memlekettik kirister departamentteriniń basshylary men ókilderiniń qatysýlarymen keńeıtilgen jınalys ótkizildi. Sonyń qorytyndysy boıynsha osy salada múddeli organdarǵa jer qoınaýyn zańsyz paıdalaný derekterin anyqtaý boıynsha árbir memlekettik organǵa quzyretterine sáıkes mindetter júktelip, «Іs-áreket etý algorıtmi» bekitildi. Atalǵan algorıtmge sáıkes ár múddeli memlekettik organ ózine júktelgen mindetterdi oryndaýy tıis.
Jalpy, jer qoınaýyn zańsyz paıdalaný deregi oblys aýmaǵynda bar. Basqarma tarapynan mundaı derek anyqtalǵan jaǵdaıda, ıaǵnı jeke jáne zańdy tulǵalardan aryz-shaǵymdar jáne quzyrly organdardan túsken materıaldarǵa sáıkes keń taralǵan paıdaly qazbalardy óndirý kezinde jer qoınaýyn zańsyz paıdalaný saldarynan keltirilgen zalaldyń mólsheri eseptelip, quzyrly organdarǵa, polıtsııa departamentine tıisti quqyqtyq baǵa berý úshin jiberiledi.
Mysaly, Aqjaıyq aýdanynda «Ozernoe PGS» JShS-men zańsyz jer qoınaýyn paıdalaný derekteri anyqtaldy. Nátıjesinde osy JShS dırektory Arystan Hıtarov Aqjaıyq aýdandyq sotynyń úkimimen kináli dep tanylyp, 2 jyl merzimge bas bostandyǵy shekteldi. Oǵan qosa memlekettiń paıdasyna 22 mln-ǵa jýyq teńge óndirildi.
Sol sebepti lıtsenzııasy bar jer qoınaýyn paıdalanýshylar tıisti zańnamalarǵa sáıkes jumystanyp, zańsyzdyqqa jol bermeýi kerek. Jer qoınaýyn zańsyz paıdalaný deregin boldyrmaý maqsatynda basqarmanyń bastamasymen quzyrly organdardyń jáne jer qoınaýyn paıdalanýshylardyń qatysýymen aqparattyq túsindirý jumystary da únemi júrgizilip keledi.
Eske sala keteıik, budan buryn Batys Qazaqstanda 74 myń gektar jerdiń memleket menshigine qaıtarylǵanyn jazǵan edik.