Batys Qazaqstanda óndiristik kooperatıvter qalaı jumys istep jatyr
ORAL. KAZINFORM – Batys Qazaqstan oblysynda aýyl sharýashylyǵy óndiristik kooperatıvteriniń tynys-tirshiligi qalaı, olarǵa memleket tarapynan qandaı qoldaý kórsetilýde? Kazinform tilshisi jaýapty adamdarǵa jolyǵyp, máseleni zerdelep kórdi.
Jeri joq kooperatıvtiń qadamy qysqa
BQO aýyl sharýashylyǵy basqarmasy basshysynyń orynbasary Rústem Zulqashevtiń málim etkenindeı, óńirde 406 aýyl sharýashylyǵy óndiristik kooperatıvi tirkelse, sonyń 291-i naqty jumys istep tur.
Rústem Múlkáıulynyń sózine qaraǵanda, kooperatıvterdiń deni, ıaǵnı 208-i etti, 40-y sútti mal sharýashylyǵyn qolǵa alǵan. Sondaı-aq 14-i ósimdik, úsheýi baý-baqsha, bireýi ara, taǵy bireýi qus, ekeýi balyq, 20-sy aralas sharýashylyqty damytsa, ekeýi servıstik qyzmet kórsetýde.
— Kooperatıvterde 5 002 múshe bolsa, sonyń úsheýi — zańdy tulǵalar, 157-si — sharýa-fermer qojalyǵy men jeke kásipkerler, 4 842-si — úı sharýashylyqtary. Bularda 101 703 bas mal ósirilse, sonyń 44 079-y — iri qara, 56 816-sy — usaq mal, 808-i — jylqy, — deıdi Rústem Zulqashev.
Elimizde 2023 jyldan beri «Aýyl amanaty» baǵdarlamasy júzege asyrylyp kele jatqany málim.
Mundaǵy maqsat — aýyl halqynyń tabysyn arttyrý úshin jeńildetilgen nesıe berý arqyly olardy kásipkerlikke tartý, kooperatsııaǵa biriktirip, turǵyndardyń áleýettik jaǵdaıyn jaqsartý.
2023 jyly 49, ótken jyly 16 aýyl sharýashylyǵy kooperatıvi «Aýyl amanaty» baǵdarlamasy aıasynda nesıege qol jetkizdi.
— Bul rette kooperatıvterdiń kórsetetin qyzmetterin ártaraptandyrýǵa mán beriledi. ıAǵnı aýyldyq okrýgterde mal azyǵyn daıyndaý, aýyl sharýashylyǵy ónimderin óńdeý, satý, egin ósirý, jınaý, abattandyrý, kóń-qoqys shyǵarý, jol tazalaý, sý tasý jáne basqa qyzmetti kórsetý úshin kooperatıvter qajetti tehnıka jáne qurylǵylarmen tolyq qamtylýy qajet. Sonymen qatar «Aýyl amanaty» baǵdarlamasy arqyly jergilikti jerde mańyzdy azyq-túlik taýarlarymen qajettilikti qamtamasyz etýge múmkindik týyp otyr, — deıdi basqarma basshysynyń orynbasary.
Degenmen ol zańdaǵy ózgeristerge baılanysty sýbsıdııa ala almaı qalǵan kooperatıvter de bar ekenin jasyrmady.
Mysaly, Aýyl sharýashylyǵy mınıstriniń 2019 jylǵy 15 naýryzdaǵy buıryǵymen bekitilgen sýbsıdııa qaǵıdalaryna sáıkes satyp alynǵan otandyq sútti jáne sútti-etti baǵyttaǵy asyl tuqymdy analyq mal basyna 200 myń teńge sýbsıdııa qarastyrylǵan.
Biraq mınıstrdiń 2023 jylǵy 18 qyrkúıektegi buıryǵyna sáıkes otandyq sútti jáne sútti-etti baǵyttaǵy asyl tuqymdy analyq mal basyn satyp alǵan taýar óndirýshilerdiń óz jaıylymy bolýǵa mindetti. Buıryq ótken jylǵy 1 qańtardan bastap kúshine endi.
— Soǵan baılanysty jeri joq kooperatıvterge sýbsıdııa berilmeı qaldy. Muny sheshýdiń bir joly — óńirde sútti baǵyttaǵy mal sharýashylyǵyn damytý úshin kooperatıvterge jer bólý kezinde basymdyq berilýi kerek. Bul úshin Jer kodeksine ózgeris engizý jóninde mınıstrlikke usynys joldandy, — dedi R.Zulqashev.
«Aýyl amanaty» aýyldy damyta ala ma?
BQO ákiminiń keńesshisi Aldııar Halelov kooperatıvterge jerdi konkýrssyz berý qajet dep esepteıdi. Bul týraly usynys jasalǵanymen, áli qaralý ústinde.
— Kezinde aýyl turǵyndarynyń paıy, jeri boldy, biraq sodan aıyrylyp qaldy. Al jeri bar sharýalar tek ózderin qamtyp otyr. Eger sol fermerler jerimen kooperatıvterge kirse, onda sýbsıdııaǵa qol jetkizýge bolady. Oblysta Báıterek aýdanynda Makarov, Kóshim, Qaratóbede Qoskól sııaqty barlyǵy alty aýyldyq okrýgte kooperatıvter nátıjeli jumys jasap jatyr. Belsendiler qataryna Terekti aýdanyn da qosýǵa bolady. Alaıda aýdandarda jaǵdaı ártúrli, — deıdi Aldııar Sansyzbaıuly.
Onyń paıymdaýynsha, kooperatıv isiniń júrý-júrmeýi aýyl ákimderine baılanysty. Aýyl ákimderi jumystansa, kooperatıvter damıdy.
Ókinishke qaraı, qımylsyz otyrǵandar da jeterlik. Ár aýdanda, mysaly, baý-baqsha ónimderi óndirilse, olar ózderin qamtıtyn edi. Jergilikti jerde ósirýge bolatyn ónimdi daladan tasymas edi.
Ekinshiden, baǵdarlamany júzege asyratyn júıe kerek. Atap aıtqanda, kooperatıv óndirgen ónimder dalada qalmaýy, ıaǵnı olardy ótkizetin oryndar bolýy tıis.
— Osy oraıda kezinde ózimiz jumys saparymen bolǵan Tatarstannyń Aqtanysh aýdanyn mysalǵa keltirýge bolady. Olarda burynǵy aýdandyq jáne aýyldyq tutyný qoǵamdary saqtalyp qalǵan. Mine, osy tutyný qoǵamdary mal, qus ósiretin turǵyndarmen shartqa otyrady. Kerekti jem-shóbin jetkizip beredi. Keıin óndirilgen ónimdi tıimdi baǵamen satyp alady. Aıtalyq, sút aýdandaǵy zaýytqa tapsyrylyp, sonda óńdeledi. Keıin ónimder úlken qalalarǵa jóneltiledi. Mal aýylǵa kirmeıdi, baqtashysy bar, bir jerde baǵylady. Aýyldarda tipti qoqys polıgondary joq. Belgili bir ýaqytta turmystyq qaldyqtar turǵyndardan jınalyp alynyp, áınek, plastıka, qaǵaz bólek suryptalyp, óńdeledi. Mundaı tájirıbeni Qazaqstanda engizýge bolar edi, — deıdi maman.
Onyń aıtýynsha, 2024 jyly oblys ákiminiń qoldaýymen jergilikti bıýdjetten 320 mln teńge óńirde qurylǵan alty kooperatıvke bólindi.
Sonymen qatar Úkimet ótken jyly qarashada «Aýyl amanaty» baǵdarlamasy boıynsha qaralatyn qarjynyń 20 paıyzyn kooperatsııaǵa berýge ruqsat etti.
Atalmysh baǵdarlamaǵa sáıkes 2023 jyly oblysqa 6,4 mlrd teńge, ótken jyly sý tasqyny bolǵandyqtan tek 1,5 mlrd teńge berildi.
Bıyl 5,5 mlrd teńge qarastyrylyp, áýeli sáýirde beriledi degenmen, keıinge ysyrylyp otyr. Eger qarajat ýaqytyly qolǵa tımese, aýyl turǵyndaryna ony ıgerý qıynǵa soǵady.
Eń bastysy, Prezıdent bastamasymen qolǵa alynǵan baǵdarlamanyń júıeli júzege asyrylǵany asa mańyzdy. Bul osydan úmittenip otyrǵan aýyl halqynyń senimin ústeı túsýge, olardyń qalaǵa kóshpeı, turǵylyqty jerinde ornyǵyp qalýyna septesedi.
Sońǵy jyldary kıik problemasy qosylyp, aýyldyq jerlerde kooperatıv qurý arqyly qol, tehnıka kúshin biriktirip, jem-shóp máselesin sheshý qajettigi týyndap otyr.
— Qazirgi ýaqytta sútti baǵyttaǵy maldy ósirýge, kókónis, jemis-jıdek ónimderin kóbeıtýge baǵyt ustalyp otyr. Ótken jyly oblys ákimdigi men «QPO b. v.» kompanııasy arasynda memorandým jasalyp, jergilikti kooperatsııalardyń ónimderi jetkizile bastady. Osy kezge deıin atalmysh kompanııa etke deıin Eýropa elderinen tasymaldap, tutynyp keldi. Ekinshiden, «Aqjaıyq» áleýmettik-kásipkerlik korporatsııasy tarapynan kooperatıvterdi barynsha qoldaý qajet. Úshinshiden, aýyldarda shaǵyn bıznes oryndary kóbeıgeni jón. Sharýa qojalyqtary kóńdi alystan arbalamaı, turǵyndardan satyp alsa, eki jaqqa da tıimdi emes pe?! Sondaı-aq jerlerin qorshap, ónimdiligi joǵary sýdan, jońyshqa ekse, óz jaǵdaılaryn túzeı túser edi, — deıdi A.Halelov.
Báıterek aýdany ákiminiń orynbasary Laýaz Ýálıevtiń naqtylaýynsha, Makarov, Darııan, Kóshim jáne Zelenyı aýyl okrýgterinde turǵyndar kooperatıvterge birikken.
Sonyń nátıjesinde «Batys sút» kooperatıvi «Aqjaıyq» ÁKK arqyly 120 mln teńge aınalymdyq qarajat alyp, qazirgi ýaqytta músheler sany 380-ge deıin jetken. Baǵdarlama aıasynda sút tasymaldaý mashınasyn satyp alyp, sút óndirýmen aınalysyp keledi.
Sol sekildi «Zelenov sút» AShÓK (71 turǵyn) maldy qoldan uryqtandyrý jumysyn qosa júrgizse, Kóshim aýylynda «Kolesovo» AShÓK (136 adam) iri qara mal, qus ósirý, jer jyrtýmen qatar aýylishilik joldardy kútip ustap, shóp shaýyp, ony turǵyndarǵa jetkizip beredi.
Osy maqsatta «Aqjaıyq» ÁKK arqyly 60 mln teńge lızıngke berilip, 300 mln teńgege 3 sheteldik traktor satyp alyndy. 28 bas asyl tuqymdy mal da ákelindi.
— Makarov aýylynda «Amanat 22» kooperatıvi quramyna 96 adam kirip, sút óndirý, baqsha egip, qus ósirýdi birigip júrgizip keledi. 2023 jyly 6 mln 450 myń teńge sýbsıdııaǵa qol jetkizse, 26 mln 410 myń teńgege traktorǵa qosa aýyl sharýashylyǵyna qajetti qural-jabdyqtardy satyp aldy. Sonyń nátıjesinde qoqys shyǵarý, kóshe tazalaý sııaqty jumystar arzan baǵaǵa atqarylýda. Oǵan qosa 52 mln teńgege 10 myń basqa arnalǵan qus fermasy óz jumysyn bastady. Áleýmettik mańyzy bar 19 túrli taýardyń tek úsheýi ǵana aýdanda óndirilmeıdi eken. Sondaı-aq basqa da qajetti azyq-túlikpen qamtý baǵytynda keıbir máselelerdi «Aýyl amanaty» baǵdarlamasy arqyly sheshýdi maqsat etip otyrmyz, — dedi Laýaz Ýálıev.
Aqjaıyq aýdany Býdarın aýyldyq okrýgi Kolovertnoe aýylynda turatyn «Aýyl Shańyraq» aýyl sharýashylyǵy óndiristik kooperatıviniń tóraǵasy Tilek Shaıahmetov «Aýyl amanaty» baǵdarlamasy boıynsha nesıe alýdyń tıimdi ekendigin jetkizdi.
— «Aýyl amanaty» baǵdarlamasymen nesıe 2,5 paıyzdyq mólsherlememen beriledi. Bul — úlken jeńildik. Sonymen qatar lızıngke tehnıka alý 50 paıyzǵa sýbsıdııalanady. Bizder 2023 jyly 26 mln teńge nesıege qol jetkizdik. Sol sekildi bıyl 31 mln teńgege eki traktor, basqa da aýyl sharýashylyǵy qural-jabdyqtaryn aldyq. Jalpy, jınaıtyn qujaty kóp demeseń, mundaı jolmen nesıe alý aýyl turǵyndary úshin tıimdi bolyp otyr, — dedi T.Shaıahmetov.
Aýyl sharýashylyǵy óndiristik kooperatıvteriniń basy-qasynda júrgen adamdardyń sózinen tabys-jetistiktermen qatar birqatar problema bar ekendigi baıqaldy. Aldaǵy mindet osyny sheshý bolsa kerek.
Eske sala keteıik, budan buryn BQO-da kóktemgi dala jumystaryn qarjylandyrýǵa 10,9 mlrd teńge jumsalatynyn jazǵan edik.