Batys Qazaqstanda kıikterdiń arasynda ish tastaý kezdesip otyr
ORAL. KAZINFORM — Oral qalasynda aýyl sharýashylyǵy salasy, ǵalymdar men sharýa qojalyqtary basshylarynyń qatysýymen dóńgelek ústel otyrysynda kıik máselesi talqylandy.
Jıyndy júrgizgen oblys ákiminiń orynbasary Qalııar Aıtmuhambetovtiń málim etkenindeı, óńirde kıikter, ásirese, ońtústik aýdandar turǵyndaryna, sharýa qojalyqtarynyń jerlerine úlken zııanyn tıgizip otyr.
Ǵalymdardyń bıologııalyq negizdemesi boıynsha Batys Qazaqstan oblysynda kıikterdiń sany 500-550 myńnan aspaýy tıis.
- Qazir kıikterdiń sany 2,3 mln basqa jetti. Bıyl da áýe sanaǵy júrgizilip jatyr, jýyq arada qorytyndysy aıtylatyn bolady. Sharýa qojalyqtarynyń egistik jáne shabyndyq jerlerin kıikterdiń taptaýynan qorǵaý maqsatynda oblysta jáne aýdandarda shtabtar quryldy. Jergilikti atqarýshy organdar, «Ohotzooprom» mekemesi, «Bókeıorda» tabıǵı rezervaty, Batys Qazaqstan oblystyq orman sharýashylyǵy jáne janýarlar dúnıesi aýmaqtyq ınspektsııasymen birigip, egistik pen shabyndyq jerlerdi qorǵaý jumystarymen aınalysatyn bolamyz. Ońtústik aýdandarda egistik az, keıbirinde joq dese de bolady, negizinen jaıylymdyq jerler ekendigi belgili, - dedi Q.Aıtmuhambetov.
BQO orman sharýashylyǵy jáne janýarlar dúnıesi aýmaqtyq ınspektsııasynyń basshysy Nurlan Rahymjanovtyń sózine qaraǵanda, egistik alqaptaryn kıikten qorǵaý jumystary sáýir aıynyń basynan bastalyp ketti.
- Aýdandardyń bergen málimeti boıynsha tapalý qaýpi bar alqaptar anyqtalyp, qajetti adam sany naqtylanyp jatyr. Bul jumystarǵa barlyǵy 452 adam avtokólikterimen tartylýy kerek. Kúni búgin 210 adam bar. Áli 242 adam qajet. Bul máseleni mınıstrlik biledi, aınalysyp jatyr. Ótken jyly da oblysta adam sany jetispegendikten, ózge óńirlerden ınspektorlar tartylǵan bolatyn, - dedi N.Rahymjanov.
Eńbek ardageri Tabylǵalı Saparovtyń pikirinshe, kıik sanyn retteý boıynsha oblysta arnaıy baǵdarlama jasalǵanymen, mınıstrlik tarapynan qoldaý tappaı otyr.
- Kıiktiń sanyn retteý úshin olardy burynǵy mekendeý ortalyqtaryna qaıtarý kerek. Mysaly, áskerı polıgon jerlerine kıik qysta barady da, sý joq bolǵandyqtan, kóktem shyǵa qaıtyp oralady. Bókeı ordasynyń qumynda da sý joq. Sol sııaqty Taıpaq-Azynabaı arnasy bitpegendikten, Taıpaq jaǵyna jete almaıdy. Jańaqala aýdany aýmaǵynda da jaǵdaı solaı. Kıikterdi osyndaı jerlerge qonystandyrý úshin sol aýmaqtarǵa áýeli sý jetkizý qajet, - dedi T.Saparov.
Aýyl sharýashylyǵy salasynyń ardageri Lavr Haıretdınov keltirgen málimetke qaraǵanda, ońtústik aýdandarda oblys malynyń 60-70 paıyzy ósiriledi. Bıyl qystan mal da, kıik te aman shyqty.
- Mal basyn kóbeıtý úshin qanshama jumys atqaryldy, memleket tarapynan qoldaý kórsetildi. Endi sol eńbektiń bári zaıa ketetin túri bar. Ótken jyly shóp shyqpaı, baryn kıik tapap ketkendikten turǵyndar men sharýa qojalyqtarynyń malyn qystan shyǵarý úshin mıllıardtan astam teńge berildi. Eger bul másele sheshilse, osy qarajatty oblystyń basqa qajetterine jumsaýǵa bolar edi. Bıyl jaǵdaı qalaı bolmaqshy? Sondyqtan sózimizdi joǵary jaqqa jetkizip, iske kirisý kerek, - dedi L.Haıretdınov.
Bókeı ordasy aýdanynan kelgen sharýa qojalyǵynyń basshysy Naǵym Tájimuratov shabyndyq jerleri kıik qazyp ketkendikten, shuńqyr-shuńqyr bolyp qalǵanyn, qazir atalǵan janýardyń qumǵa kirip, tóldep jatqanyn jetkizdi. Kıik máselesi qanshama aıtylǵanymen, júıeli jumys joqtyǵyn, oǵan qosa aqbókenniń sany kemitip kórsetiletinin, aýlaǵanda, etin sasytyp almaý kerektigin aıtty.
«Ecoclub» JShS basshysy Baýyrjan Sabanov kıik sany rettelmeıtin bolǵannyń ózinde jergilikti turǵyndarǵa qoldaý kórsetý qajettigin atap ótti.
- Kıikpen qatar mal basy da ósti. Soǵan baılanysty jer tozdy. Sondyqtan aýyldardan halyqtyń kóshpeýiniń amaldaryn qarastyrý kerek. Mysaly, Reseımen shekaralas ornalasqan Jánibek aýdany Jaqsybaı aýyly turǵyndary kooperatıvke qosylýǵa qarsy emes. Osyǵan oraı «Aqjaıyq» ÁKK arqyly pılottyq joba esebinde 500 mln teńge berilse degen usynys bar. Sol qarjyǵa 5 myń gektarǵa ekpe shóp egip, kooperatıvke birikken turǵyndardy mal azyǵymen qamtýǵa bolar edi, - dedi B.Sabanov.
Jaqsybaı aýylynan kelgen «Aǵaıyn» ShQ basshysy Alık Dosqalıev kıiktiń bıyl erte, naýryz aıynyń basynda kelgenin tilge tıek etti.
- Qazir jaıylym joq. Burynǵydaı shóp te shyqpaıtyn boldy. Ótken jyly turǵyndar men sharýa qojalyqtaryna mal azyǵynan kómek berildi. «Aýzy kúıgen úrip ishedi», degen, kıiktiń zardabyn tartyp otyrǵan el biledi. Kıik jappaı indetke ushyrasa she? Qazirdiń ózinde qurttap, ústi-basyn taskene basyp ketken kıikti kórýge bolady. Bıyl bir baıqaǵanym, ish tastaý kóp. Bul brýtsellezdiń belgisi emes pe? Jalpy, tabıǵatqa beıimdele biletin kıik – asa sezimtal janýar. Mysaly, sońǵy kezde bir-eki kún salqyndaǵanda, joq bolyp ketti, - dedi A.Dosqalıev.
Veterınarııa ǵylymdarynyń doktory, Jáńgir han atyndaǵy Batys Qazaqstan agrarlyq-tehnıkalyq ýnıversıtetiniń professory Qaısar Kýshalıev ólgen kıikti soıyp qaraǵan kezde pasterellezden basqa da aýrýlardyń shyǵyp jatqanyn qosty.
Jańaqala aýdanyndaǵy «Venera» ShQ basshysy Venera Nurǵalıeva bul máseleniń qozǵalǵanyna úsh jyl bolsa da, nátıjeniń joqtyǵyna, shóp túgili, kıiktiń kóptiginen mal turatyn oryn qalmaǵanyna nazar aýdardy.
- Meniń oıymsha, osylaı kete berse, sharýa qojalyqtarynyń 70 paıyzy jabylady. Ne kıik, ne mal ósireıik. Kıikti jaz boıy qansha aıdasań da, qaıtyp kelip turady, - dedi V.Nurǵalıeva.
Bókeıordalyq Qaırat Nasımollın mal baqqan aǵaıynnyń paıymdaýynsha, kıik sany resmı sanaqtaǵydan áldeqaıda kóp ekendigin aıtty.
- Kıiktiń sanyn retteý máselesi zańǵa sáıkes qolǵa alynsa, biz ony qoldaýǵa daıynbyz. Bókeı ordasy aýdanynda 580-nen astam sharýa qojalyǵy bolsa, joq degende sonyń teń jartysy «Ohotzooprom» mekemesine, «Bókeıorda» rezervatyna kómektesýge ázir, - dedi Q.Nasımollın.
Eske sala keteıik, budan buryn kıik sanyn qalaı retteýge bolatyny jóninde ǵalymnyń pikirin jazǵan edik.