Bas múftı: Meshitter de birtindep Ashyq júıesine qosylady
– Qurmetti Naýryzbaı qajy, Qurban aıt merekesine oraı qazaqstandyqtarǵa joldaǵan úndeýińizde qýańshylyqtan zardap shekken maldy aýyldarǵa QMDB kómek jibergenin aıtypsyz. Qansha tonna jem-shóp jiberilgenin, olardyń kimderge jáne qalaı taratylatynyn aıta ketseńiz. Muny biz ózge de uıymdarǵa, ujymdarǵa úlgi bolar degen maqsatpen surap otyrmyz.
– Súıikti Paıǵambarymyz Muhammed (oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn): «...Kimde-kim musylman baýyrynyń qajetine jarasa, Alla Taǵala da onyń qajetin óteıdi...» degen súıinshi habar jetkizgen. Qazaqstan musylmandary dinı basqarmasy qýańshylyqtan zardap shekken óńirlerdegi sharýalarǵa qoldaý kórsetý maqsatynda «Qıyndyqta el birge» atty qaıyrymdylyq aktsııasyn bastady. Aktsııa aıasynda Qyzylorda, Mańǵystaý oblystaryna jem-shóp jiberiledi. Osy ıgi iske úles qosyp, synaqty sátterdi bastan keship otyrǵan otandastarymyzǵa qol ushyn sozýǵa shaqyramyn.
Qazirgi tańda «Zeket» qorynyń uıymdastyrýymen 10 500 shóp oramy Qyzylorda men Mańǵystaý oblysyna jetkizildi. Uıymdastyrý sharalaryn meshit janynan qurylǵan jumys toby júzege asyrýda.
– QMDB jylda kásipkerler men saýda oryndarynyń ıelerine Qurban aıt kezinde baǵany aspandatpaı, múmkin bolǵansha túsirý týraly úndeý joldap jatady. Soǵan qulaq asý jaǵy qalaı? Mysaly byltyrǵy pandemııa kezinde múftııat joldaǵan úndeýden keıin baǵanyń sál de bolsa tómendegenin baıqaı aldyńyzdar ma?
– Qazaqstan musylmandary dinı basqarmasy janynan, sonymen qatar barlyq oblystaǵy ókildik janynan Qurban aıtty atap ótýge baılanysty arnaıy jumys toby quryldy. Jumys toby uıymdastyrý, úılestirý, qadaǵalaý, baqylaý, qurbandyq etin muqtaj jandarǵa jetkizý, t.b. is-sharalarmen aınalysady. Jumys toby mal baǵasyn turaqty ustap turýǵa múmkindiginshe yqpal etedi. Óıtkeni, osyǵan deıin biz sharýa qojalyqtary basshylarymen arnaıy kezdesip, olarǵa mal baǵasyn qymbattatpaý týraly nasıhatymyzdy jetkizip, Abaı aıtqandaı, paıda emes, ar oılaýǵa shaqyrdyq. Adamnyń alǵysyn alyp, batasyna bólený – saýapty istiń biri. Halqymyz: «Alǵys alǵan arymas. Bota alǵansha bata al» deıdi emes pe?
Qurban aıt qarsańynda kásipkerlerge arnaıy úndeý joldadym. Qurban aıttyń qurmetine mal qunyn sharyqtatpaı, halyqqa ońtaıly baǵany usynýǵa shaqyrdym. Sonymen qatar, barsha kásipkerlerdi turǵyndar kúnde tutynatyn áleýmettik mańyzy bar azyq-túlik baǵasyna múmkindiginshe jeńildik jasaýǵa úndedim.
Qurban aıttyń negizgi máni musylmandar arasynda ózara meıirimdilik, jomarttyq, qaıyrymdylyq, qanaǵat syndy adamgershilik qundylyqtardy qalyptastyrý. Allanyń raqym nury tógiletin Qurban aıtta jurtymyzǵa jaqsylyq jasap, kópshiliktiń rızashylyǵyna bóleneıik.
Jaratýshy Iemiz Quranda: «Ózderiń jaqsy kórgen nárseni Alla jolyna jumsamaıynsha ıgilikke jetpeısińder» («Ál-Imran» súresi, 92-aıat) dep baıandaǵan. Saýaptar eselenip jazylatyn sátterde Alla razylyǵy úshin eldiń jaǵdaıyn eskerip, taýar baǵalaryna jeńildik jasap, ár otbasyǵa qýanysh pen merekelik kóńil-kúı syılaýǵa tyrysýymyz kerek.
Allaǵa shúkir, úndeýimizge ún qosyp, saýapty iske úles qosýǵa nıetin bildirip jatqan jandar kóp. Olarǵa Alla razy bolsyn degim keledi.
Ótken jyly sharýa qojalyqtarynyń basshylary úndeýimizge ún qosyp, qoı men iri qarany naryqtaǵy baǵadan 10-20 paıyzǵa deıin tómendetip berdi. Osy jyly da bul is jalǵasyn tabady degen senimdemin.
«Qyzyl» jáne «sary» statýsty qurban shalatyn oryndarǵa adamdar jiberilmeıdi
– Búkil ıslam álemi Qurban aıtty bıyl ekinshi jyl pandemııa jaǵdaıynda qarsy alyp otyr. Merekemen baılanysty dinı rásimderdiń qalaı ótetinin jer-jerdegi sanıtar dárigerler sheship jatyr. Sonda da, sizden naqtylaı ketkimiz kelip otyr. Qurban aıtty atap ótý «qyzyl», «sary», «jasyl» aımaqtar boıynsha túrli standartpen óte me, álde búkil Qazaqstan boıynsha bir ortaq standart engizip otyrsyzdar ma?
– 2021 jyly qurban shalý rásimi eki jolmen júzege asyrylady. Birinshisi –memlekettik sanıtarlyq-epıdemıologııalyq qadaǵalaý organdary tarapynan ruqsat berilgen jergilikti qasaphanalarda sanıtarlyq erejelerdi qatań saqtaı otyryp, «sary» jáne «jasyl» aımaqtarda onlaın jáne oflaın formatta ótkizý. Ekinshisi –elimizdiń «qyzyl» aımaqtarynda búgingi pandemııa jaǵdaıynda qurban shalýshyǵa qolaıly jaǵdaı jasaý jáne kómekke muqtaj jandardy qoldaý maqsatynda ótken jyldyń tájirıbesin qoldanyp, qurban shalý rásimin sharıǵattaǵy «ókildik» qaǵıdasyna sáıkes qurban2021.kz saıty arqyly tek onlaın rejımde júzege asyrý. Atalǵan saıt aıttyń úshinshi kúni, ıaǵnı 22-shi shildege deıin jumys isteıdi. Qurban shalýǵa nıet etken azamattar osy aralyqta tapsyrys bere alady. Al aýyldyq jerde jeke turǵyn úıde turatyn ár adamnyń musylmandyq mindetin atqarýyna QMDB tarapynan eshqandaı shekteý joq ekenin jetkizemiz.
- Elimizde vaktsınalaý júrip jatyr. Aýrýdyń taralýyn boldyrmaý úshin Ashyq júıesi engizilgenin bilesiz. Oǵan qatysqan nysandar adamdardy syrqat derekteri boıynsha súzgiden ótkizip qabyldaı bastady. Qurban aıt kúnderinde meshitterde osy júıe jumys isteýi múmkin be? Jalpy meshitter atalmysh júıege engizilgen be?
- Bıyl qurbandyq shalatyn arnaıy oryndarda «ASHYQ» mobıldi qosymshasy iske qosyldy. «Sary» jáne «jasyl» aımaqtaǵy qurbandyq shalatyn arnaıy oryndarda azamattardyń densaýlyǵyna erekshe kóńil bólý jáne qoǵamdyq qaýipsizdikti qamtamasyz etý maqsatynda osy isti qolǵa aldyq. «Qyzyl» jáne «sary» mártebesi bar azamattar qurbandyq shalý oryndaryna jiberilmeıdi, «kók», «jasyl» mártebesi bar azamattar ǵana jiberiledi. Nur-Sultan, Almaty jáne Shymkent qalalary, oblystardyń ákimdikteri, Іshki ister, Densaýlyq saqtaý mınıstrlikteri Dinı basqarmamen birlesip, elimizdiń óńirlerinde «Ashyq» mobıldi qosymshasy aıasynda halyq arasyndaǵy qoǵamdyq qaýipsizdikti qamtamasyz etetin bolady.
Meshit qyzmetkerleri pandemııa kezinde kúsheıtilgen rejımde jumys isteýde. Meshitke kelýshi jamaǵattan sanıtarlyq talaptardy saqtaý qatań talap etilýde. «Sary», «jasyl» aımaqtaǵy meshitterde jamaǵat namazdary aýlada oqylýda. Paryz namazy bitken sátte jamaǵattan meshit aýlasyn bosatýdy surap jatyrmyz. Ashyq júıesine kelsek, muny birte-birte júzege asyramyz.
- Bıylǵy Qurban aıttyń rásimderinde, saqtyq sharalaryna baılanysty tyıymdarda byltyrǵydan qandaı ózgeshelikter bar? Byltyr qalalyq jerlerde jappaı Qurban aıt shalýǵa shekteý bolǵan edi. Aýyldarda ondaı qatań shekteý bolǵan joq. Bıyl sol shekteý kúshinde bola ma? Meshit arqyly qurbandyq shalǵandarǵa kezek qalyptaspaý úshin mal etiniń úshten birin ózimen áketýine de shekteý qoıylǵan edi. Bıyl da osy talap saqtala ma?
- Qurbandyq malyn shalý kezinde sanıtarlyq talaptar qatań saqtalady. Osy rette azamattardan tazalyq máselesine mán berýge shaqyramyz. Dinimizde tazalyqtyń mańyzy joǵary. Qasaphanaǵa betperde taǵyp, araqashyqtyq saqtap, dene qyzýy bar adamdardyń jaqyndaýyna jol bermeýge tıispiz. Jasy 65-ten asqan qarııalar, áıelder men balalardyń barynsha qurban malyn shalatyn oryndarǵa barýyn shekteýge shaqyramyz.
Bıyl qurbandyq shalý rásimderi jergilikti qasaphanalarda júzege asady. Qajet bolsa, bizdiń meshit jamaǵaty men erikti azamattar ár adamnyń ózine tıesili qurbandyq etin úıge ákep beredi.
Qasaphanada ár adamǵa 1 saǵat ýaqyt beriledi
- Byltyr «Qurban aıtta qýant» degen jobany qolǵa alǵan edińizder. Bıyl jalǵasa ma? Gýmanıtarlyq kómekke muqtaj otbasylardyń tizimi tolyq qalyptasty ma? Qazaqstan boıynsha bazaǵa neshe otbasy engizildi? Mundaı aqparattar bazasy barlyq óńirlerde bar ma? Qurbanǵa shalǵan malyn kimge úlestirýdi áli sheshpegen azamattar ondaı muqtaj otbasylardyń tizimin, mekenjaı derekterin kimnen, qandaı jolmen alady?
- Qazaqstan musylmandary dinı basqarmasy janyndaǵy «Zeket» qory men óńirlerdegi meshitterdiń bazasynda kómekke muqtaj jandardyń arnaıy tizimi bolady. Bul tizimdegi azamattardyń sany Qurban aıt kezinde arta túsedi. Jumys toby osy tizim boıynsha aldyn ala ótinish bildirgen jandarǵa qurbandyq etin jetkizip beredi. Kómekke muqtaj adamnyń aty-jóni men mekenjaıyn «Zeket» qorynan nemese meshit qyzmetkerlerinen alýǵa bolady.
- Dinı joralǵylardyń múmkindiginshe órkenıetke saı, sanıtarlyq talaptardyń aıasynda ótkeni mańyzdy. Ony QMDB ókilderi únemi aıtyp júredi. Degenmen Qurban aıttan keıin kómýsiz qalǵan qan-jynnyń, aıaqqa taptalǵan maldyń terisi men ishek-qarynnyń beıneleri áleýmettik jelige tarap jatady. Bul qurban shalý oryndaryndaǵy jumystyń naqty reglamenti joq degen sóz be? Álde jergilikti ákimdikterdiń, sanıtarlyq-epıdemıologııalyq tazalyqty qadaǵalaýshy organdardyń nemquraılylyǵy deý kerek pe? Qalada, aýylda, kentte, aýdan ortalyǵynda qurban shalýdyń jeke-jeke reglamentteri bar ma? Bar bolsa, sony oqyrmandarǵa keste nemese ınfografıkalyq aqparat túrinde usynsaq.
- Ókinishke qaraı, keıde aqparat quraldarynyń keıbir ókilderi anyqtalmaǵan aqparatty asyǵys jarııalap jiberedi. Sonyń saldarynan halyq arasynda túsinbeýshilik týyndaıdy. Osydan 3 jyl buryn saıttarda kómýsiz qalǵan mal terisi men bas-sıraǵynyń úıilip turǵan sýreti tarap ketti. Keıinnen bul jaǵdaı kórshi elde bolǵany anyqtaldy. Sondyqtan anyqtalmaǵan aqparatqa abaı bolaıyq. Alla Taǵala Quranda bireý habar ákelse, ony tekserýdi buıyrǵan.
Qasaphanada qurban shalýshy azamatqa 1 saǵat ýaqyt beriledi. Ár adam óziniń kezegi kelgende ǵana qurban shalady. Qurban shalý grafıgi aldyn ala jasalyp qoıdy. Tek tártipke baǵynyp, sanıtarlyq talapty qatań saqtaýymyz tıis. Jumys toby tártip pen talapty qadaǵalaıdy.
Qurban aıt qarsańynda elimizdegi barlyq ımamǵa qurban shalý kezinde ysyrapqa jol bermeý, tazalyqty saqtaý, sanıtarlyq talaptardy oryndaý syndy birqatar tapsyrma berdim. Din qyzmetkerleri ózine tıesili mindetterdi joǵary deńgeıde oryndaıdy degen senimdemin.
- Islam dini órken jaıǵan, barlyq joralǵylaryn halyqaralyq standarttarǵa sáıkestendirgen elder bar. Qazir Eýropa elderinde de musylman qaýymnyń úlesi artyp keledi. Osy órkenıetti elderdiń Qurban aıt merekesin uıymdastyrý reglamentterin zerttep kórdińizder me? Solardyń ishinde qandaı tájirıbelerdi bizge engizýge bolady?
- Saıt arqyly tapsyrys qabyldap, qurbandyq etin kómekke zárý jandarǵa taratý tájirıbesi Saýd Arabııasy, Túrkııa, Malaızııa, Indonezııa, Birikken Arab Ámirlikteri syndy birqatar musylman memleketterinde burynnan qalyptasqan júıe. Bul jyl saıyn ıgi dástúrge aınalǵan. Onyń basty ereksheligi – qurbandyq etin túgeldeı muqtaj azamattarǵa taratý.
«Ábý Hanıfa mázhabynda qurbandyq shalýdyń ornyna aqshasyn sadaqa ete salý durys emes»
Sharıǵat boıynsha adam óziniń atynan basqa kisini belgili bir iske ýákil ete alady. Óıtkeni, adam balasy keıbir jaǵdaıda bir isti oryndaýǵa múmkindigi bolmaı qalady. Osy kezde bireýdiń kómegine júginedi, ıaǵnı sol isti oǵan tapsyrady, ony óziniń atynan ýákil etedi. Birde Paıǵambarymyz (oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn) Hakım ıbn Hızam (Alla oǵan razy bolsyn) arqyly qurbandyq satyp alýǵa tapsyrys beredi. Biz osy oqıǵadan sharıǵat boıynsha ýákilge tapsyrys berý arqyly qurban shaldyrýǵa bolatynyn anyq ańǵaramyz.
- Almasbek Sadyrbaev degen otandasymyz teledıdar arqyly sizge úndeý aıtqanyn estigen shyǵarsyz. Qurban aıtta mal shalmaı-aq, sadaqa jınap, túsken aqshany qýańshylyqtaǵy ólkelerdegi mal basyn saqtap qalýǵa baǵyttaıyq degen eken. Sizden sol týraly pátýa shyǵarýdy ótinipti. Jalpy ıslam tarıhynda qýańshylyqpen kúrestiń mundaı tásili bar ma? Sizden pátýa kútip otyrǵan úndeý ıesine ne dep jaýap aıtar edińiz? Jalpy Qurban aıttyń máni nede?
- Qurban aıt kezinde oryndalatyn eń abzal amal – qurban shalý. Jaǵdaıy bar musylman úshin qurban shalý – mindet. Jaǵdaıy kelmeıtin musylman úshin qurban shalý mindet emes. Paıǵambarymyz Muhammed (oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn) óziniń ósıetti hadısteriniń birinde: «Adam balasy qurban aıt kúni qurban shalýdan súıikti basqa ispen Alla Taǵalaǵa jaqyndaǵan emes... Sondyqtan qurbandaryńdy kóńil rızashylyǵymen shalyńdar» degen.
Islam dininde oryndalatyn kez kelgen amaldyń syrtqy formasyna emes, ishki mazmunyna, ıaǵnı nıetke mán beriledi. Nıetti túzetýdiń máni osynda. Alla tek shynaıy nıetpen jasalǵan qulshylyqty qabyl etedi. Sondyqtan Quranda mynadaı aıattar keltirilgen: «Allaǵa olardyń etteri de, qandary da jetpeıdi. Alaıda Oǵan senderdiń taqýalyqtaryń ǵana jetedi» («Haj» súresi, 37-aıat).
Qurban aıtty atap ótý kezinde oryndalatyn kelesi ıgi amal – qaıyrymdylyq jasaý. Qurban aıt kúnderi jabyrqaǵan jandardy, qamkóńil adamdardy, múgedekter men jetimderdi, jesir áıelder men qaraýsyz qalǵan qarttardy qýandyrýdyń saýaby mol. Qurbandyq etiniń muqtaj jandarǵa taratylýynyń máni úlken. Baı musylman qurbandyq shalǵannan keıin onyń etin kómekke zárý adamdarǵa taratý arqyly boıyndaǵy qatygezdik, tákapparlyq sekildi jaǵymsyz sıpattardan aryla bastaıdy. Óıtkeni, sadaqa berý – musylmandardyń arasyna meıirimdilik syndy sezimdi uıalatatyn saýaby mol is.
Qasıetti Qurban aıt tek qurban shalýmen shektelmeıdi. Aıt kúni otbasyn, týǵan-týystardy, kórshi-qolańdy, jalpy muqtaj jandy qýantyp, olarǵa merekelik kóńil-kúı syılaǵan abzal. Syılyq berip, súıispenshilikti arttyrý – Paıǵambarymyzdyń (oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn) oryndaǵan súnnet amaldarynyń biri. Alla elshisi (oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn): «Syılyq syılańdar, sonda aralaryńda súıispenshilik, bir-birińe degen qurmetteriń artady» degen.
Taǵy da qaıtalap aıtyp keteıin, Qurban aıt namazynan keıin úsh kún ishinde materıaldyq múmkindigi bar, jaǵdaıy jaqsy musylman adamǵa qurbandyq shalý – mindet. Sharıǵatymyz boıynsha «baı» dep mal-dúnıesi nısap mólsherine jetken adamǵa aıtylady. Nısap mólsheri – 40 qoı nemes 40 eshki, ıakı 30 iri qara, nemese 5 túıe. Ol da bolmasa qajettiliginen artyq 85 gr. altyn ıaǵnı 1 230 000 teńge qarajat. Mal-dúnıesi nısap mólsherine jetpegen, ıaǵnı jaǵdaıy tómen musylmanǵa qurban shalý mindet emes. Bul – Allanyń musylman balasyna jibergen ámiri ári meıirimi. Buǵan qatysty qasıetti Quranda Alla Taǵala: «Rabbyńnyń razylyǵy úshin namaz oqy jáne qurban shal» («Káýsar» súresi, 2-aıat) dep buıyrǵan. Allanyń buıyrǵan amalyn ózgertýge, ony burmalaýǵa áste bolmaıdy. Al Paıǵambarymyz Muhammedtiń (oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn) ómirine zer salsaq, Alla elshisi (oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn) qurbandyqqa eki aq qoshqardy soıǵan. Eki aq qoshqardy jatqyzyp, ony aıaǵymen tirep, bısmılláni jáne tákbirdi aıtyp baýyzdaǵan. Bul – sharıǵatymyzdyń bizge buıyrǵan amaly.
Materıaldyq múmkindigi bar adam belgili maldy Alla jolynda, Jaratqannyń razylyǵyna bólený nıetimen qurbandyqqa shalý tıis. Bizdiń Ábý Hanıfa mázhabynda Qurban aıt kúnderi qurbandyq shalýdyń ornyna onyń aqshasyn sadaqa ete salý durys emes. Óıtkeni, sharıǵat boıynsha qurbandyq shalý – mindet. Alaıda, satyp alǵan qurbandyǵyn aıt kúnderi shala almasa, ony tirideı sadaqa etedi.
