Barsha túnniń qaıyrlysy - Qadir túni! Ony qalaı qarsy alǵan lázim?
Aılardyń sultany - Ramazan aıy bolsa, túnderdiń eń qundysy, eń qasıetti tún - Qadir túni. Óıtkeni, bul tún barsha adamzatqa arnalǵan Quran Kárimniń aıattary túse bastaǵan tún. Láılát-ýl-Qadir Orazanyń sońǵy on kúniniń birinde bolady. Musylman úmbetine túsirilgen qasıetti osy tún týraly Quran Kárimniń «Qadir» súresinde aıtylady. Bes aıattan turatyn súrede Qurannyń Qadir túninde túsirilgendigi, onyń myń aıdan qaıyrly ekendigi, bul túnde Jábireıil perishte Allanyń ámirimen jer betine túsip, odan basqa san jetpeıtin perishteler de adamdarǵa qyzmet etetindigi jáne tańǵa deıin tynyshtyq bolatyndyǵy aıtylady. Qadir túni perishteler musylmandarǵa duǵa oqyp, tileýles bolady. Bul keshte jasalǵan ǵıbadattyń myń aıǵa, ıaǵnı seksen úsh jylǵa teń saýaby bolatyndyǵyna baılanysty musylmandar Qadir túnin qulshylyqpen ótkizýge tyrysady.
Keıbir rıýaıattarǵa qaraǵanda Qadir túni Ramazan aıynyń 27-shi túni degenmen Qadir túniniń dál qaı tún ekeni naqty belgisiz. Biraq Paıǵambarymyzdyń (s.ǵ.s.) hadıs sháripteri Qadir túni Ramazan aıynyń sońǵy on kúniniń birine jáne taq túnderine sáıkes keletindigin nusqaǵan. Islam ǵalymdarynyń kózqarastary boıynsha, bul tún Ramazan aıynyń taq túnderine, ásirese, 27-shi túnine sáıkes keledi. Olardyń aıtýynsha, Qadir túniniń naqty datasynyń belgisiz bolýynyń danalyǵy, musylmandar Ramazan aıynyń tek sol túnimen ǵana shektelmeı, sońǵy on kún men túndi túgeldeı qulshylyqpen ótkizsin degeninde de bolýy múmkin. Sebebi, Alla Elshisiniń (s.ǵ.s.) ózi sońǵy on túnniń bárinde de qulshylyqpen ótkergen eken. Bul týraly Aısha anamyz: «Ramazannyń sońǵy on kúni kelgende, Alla Elshisi (s.ǵ.s) túnderin namazben ótkizgen, otbasy múshelerin oıatqan jáne qulshylyqtarynda erekshe ynta tanytqan», - degen (ál-Býharı 2024, Mýslım 1174). Sondyqtan taqýalar oraza aıynyń sońǵy on túnin túgeldeı qulshylyqpen ótkizetin bolǵan.
Sonymen qatar, din ǵalymdary Qadir túniniń jalpy qasıetin jumyr basty pende óz aqylymen bile almaıtynyn alǵa tartady. Sondyqtan Qadir túniniń ulyqtyǵy men artyqshylyǵy jaıynda Alla Taǵala bylaı degen eken: «Rasynda, Biz ony (Qurandy) Qadir túni túsirdik. Al saǵan Qadir túniniń ne ekenin ne bildiredi? Qadir túni myń aıdan da artyq. Ol kezde Rabbylarynyń qalaýymen, Onyń árbir ámiri úshin, perishteler men Ruh (Jábireıil) túsedi. Ol (tún) - tań atqansha sálem!» (Qadir súresi 1-5 aıattar). Jáne de bylaı degen: «Anyq Kitappen ant etemin! Biz ony berekeli túni túsirdik, ári Biz eskertemiz. Bul túni, Bizdiń ámirimizben barlyq dana ister sheshiledi» (Dýhan súresi, 2-5 aıattar). ıAǵnı, Jaratýshy Iemiz bul túnde jasalǵan qulshylyqty myń aıda jasalǵan ǵıbadattan artyq dep qabyldaıdy.
Búkil adamzatqa Quran túse bastaǵan erekshe jáne qasıetti túnniń Qadir atalýynyń da sebebi bar eken. Bul arab tilindegi «qadir» sózi «mán-mańyz» jáne «ólshem», sondaı-aq «qudyret» degen maǵynalarǵa dóp keledi. Túnniń «Qadir túni» dep atalýyn ıslam ǵulamalary bul túnde Alla Taǵala adamdardyń kelesi jylǵy taǵdyryn, ıaǵnı ómiri men ólimin, rızyq-nesibesin, baqytty nemese baqytsyz bolýyn sol sekildi taǵy basqa jaǵdaılaryn jazatyndyǵymen baılanystyrady. «Qadir» jáne «taǵdyr» sózderiniń túbirlestiginen de osyny ańǵarýǵa bolady. Ánás ıbn Málık bylaı aıtqan: «Ramazan kelgende, Allanyń elshisi (s.ǵ.s.): «Rasynda, senderge bul aı keldi! Onda, myń aıdan da artyq bir tún bar. Sonda kim ol túnnen maqrum qalsa, onda ol onyń barlyq ıgiliginen maqrum qalady. Al onyń ıgiliginen tek naǵyz ǵana maqrum adam aıyrylyp qalady!», - dedi» (Ibn Mdjah 1/289. Senimdiligin hafız ál-Mýnzırı jáne sheıh ál-Álbánı rastaǵan. «ás-Sılsılá ás-sahıha» 1307). Qadir túninde Jábireıil men búkil perishteler jer betine túsedi. Allanyń Elshisi (s.ǵ.s): «Shyn máninde, Qadir túni jer betinde, perishteler usaq tastardan da kóp bolady», - degen. Sonymen qatar, Paıǵambarymyz (s.ǵ.s): «Basqa ýaqyttarda árbir jaqsylyqtyń saýaby on ese bolsa, erejep aıynda júzden asady. Shaǵbanda úsh júzden asyp, Ramazanda myń esege artady, juma túnderi myń eseden asyp, Qadir túninde otyz myńǵa deıin jetedi», - degen eken. Taǵy bir hadıste: «Ramazan aıy boıynsha aqsham jáne tań namazyn jamaǵatpen oqyǵan adam Qadir túninen kóp nesibe alady», - degen. Endeshe Qadir túni Paıǵambarymyzdyń (s.ǵ.s) úmbetine degen tereń súıispenshiliginen týyndaǵan duǵasynyń qurmeti úshin qabyl bolǵan.
Din ǵulamalary «Allanyń meıiriminen úmit etken árbir adam Qadir túni kirmesten buryn ǵusyl alyp, tolyq jýynyp, dáret alyp, taza kıim kıip, ústine hosh ıisti átir seýip, qasıetti túndi kútýge daıyndyq jasaýy tıis» dep esepteıdi. Din ustaýshylardyń sózine qaraǵanda, bul túndi jamaǵatpen bir ortada - meshitte ótkizgen de abzalyraq. Óıtkeni meshitte kópshilik qulshylyq jasap, ımamdar ýaǵyz aıtady. Sonymen qatar, Qadir túninde úıde dinı kitap oqyp, dinı fılmder kórý de ǵıbadat bolyp sanalady.
Birde Aısha anamyz Paıǵambarymyzdan (s.ǵ.s): «Ýa, Allahtyń elshisi! Eger Qadir túnine jetsem qandaı duǵa oqıyn?», - dep suraǵanda, Ol: «Allahýmma, ınnáká afýýn, tuhıbbýl afýa, faafý annı» (Ýa Allahym! Sen tym keshirimdisiń, keshirýdi jaqsy kóresiń, meni de keshire gór!)», dep duǵa etý kerektigin úıretken. ıAǵnı, Qadir túniniń qadirin bilgenderge Allanyń meıirimi men berekesi jaýady, al odan qur qalmaý adamnyń rýhanı sergektigine baılanysty. Paıǵambarymyz úıretkendeı, musylman balasy árbir isine ózine berilgen eń sońǵy múmkindik sekildi qaraı bilýi kerek. Sol sebepti Qadir túnin endi kórem be, kórmeımin be, degendeı óte bir muqııattylyqpen ótkizgeni jón.
Degenmen, túnniń barlyq ýaqytyn qulshylyqpen ótkize almaıtyn kisiler, túnniń bir bóligin bolsa da izgi amaldarmen ótkizse bolady. Sonyń ishinde qasıetti túndi Alla Taǵalaǵa qulshylyq jasaý, namaz oqý, Quran oqý, úırený, úıretý, ýaǵyz aıtý jáne tyńdaý, sharıǵat úırený, tásbih tartý, dinı kitaptar oqý, dinı fılmder kórý, meshitke kelgende dúnıe sózin sóılemeý amaldaryn oryndaý arqyly zııarat etip ótkizý kerek. Qadir keshiniń ýaqyty kún batqannan sáresige deıin jalǵasady. Bul túnniń ǵıbadattaryn musylmandar meshitterde de, óz úılerinde de atqara alady. Keıbir musylmandar Qadir túninde túni boıy dastarhan jaıyp qoıyp, qoldaryn qýsyryp otyrýmen shekteledi. Ne bolmasa, teledıdar qarap, áńgime aıtýmen ótkizedi. Túni boıy kóz ilmeı, uıyqtamaı shyqsaq jetkilikti dep esepteıdi. Islam ǵalymdary buny da qate dep sanaıdy. Imamdardyń aıtýynsha, Qadir túnin ótkizý úshin túni boıy dastarhan jaıyp qoıý shart emes. Eń bastysy múmınder bul túndi daıyndyqsyz ótkizbeýi tıis. Óıtkeni, Ábý Huraıra (r.a.) sahabamyz jetkizgen hadıste «Kimde kim Qadir túniniń artyqshylyǵyna senip, saýabyn Alladan kútip, ǵıbadat, qulshylyqpen ótkizse, ótken-ketken kúnálary keshiriledi» delingen (Buharı, Qadir, 1).
Túıindeı aıtsaq, bul túndi ǵıbadatpen ótkizý úshin qaza namazdy, Qurandy oqý kerek, duǵa men táýbe jasap, tilek tileý, sadaqa berip, olardyń saýabyn óli-tiri barsha musylmandarǵa baǵyshtaý saýapty is retinde sanalady eken.
Endeshe berekesi men qaıyry mol túndi bekerge ótkizip almaıyq, barsha aǵaıynǵa Qadir túnin ıgilikpen ótkizýge násip etsin!
