Barlyq orynda da eńbek qaýipsizdigin saqtaýdyń mańyzy zor – N.Imanǵalıuly
Sol jyly AQSh pen Kanadada kásipodaqtar men qyzmetkerler jumys ornynda qaza bolǵan qyzmetkerlerdi eske alý kúni retinde atap ótken. On jyldan keıin álemniń júzden astam elinde eńbekti qorǵaý máselelerine baılanysty sharalar uıymdastyrylǵan. Bul másele elimizde de asa mańyzdy. Osyǵan oraı BQO-nyń bas memlekettik eńbek ınspektory Násipqalı Imanǵalıuly óz oı-pikirin bylaısha bildirdi.
-Biz kúndelikti jumysymyzda 2007 jyly 15 mamyrda qabyldanyp, kúshine engen Qazaqstan Respýblıkasynyń «Eńbek kodeksin» únemi basshylyqqa alyp otyramyz. Jasyratyny joq, jumys babyna baılanysty daý-janjaldar bolyp turady. Tipti sotqa berip, quqaı kórsetkender de kezdesti. Alaıda biz ádildigimizdi dáleldep shyqtyq. Ókinishtisi sol, keıde qolymyzdaǵy zań men soǵan qatysty qosymsha qujattardyń solqyldaqtyǵy joǵaryda atalǵan qarsylyq áreketterine «negiz» bolyp jatady. Ótken jyly jazataıym oqıǵaǵa ushyrap, zardap shekken adamdarǵa qatysty «qurǵaq» málimetti birden usynǵym kelmeıdi. Másele málimette emes. Eń bastysy - eńbek qaýipsizdigi saqtalýy tıis. Sol sebepti kez kelgen mekeme-kásiporyn basshysy ujym aldyndaǵy jaýapkershiligin únemi jadynan shyǵarmaýy tıis. Óıtkeni eńbek shartyna otyrǵan jumysshy, maman nemese qyzmetker ómiri men densaýlyǵyn senip tapsyrady. Qaı elde bolsyn, qundy «kapıtal» sanalatyn ár adamnyń ómiri men densaýlyǵy eńbek qorǵaý týraly zańmen qorǵalady. Sol zańdy júzege asyryp, qadaǵalap otyratyn basty tulǵa tek kásiporyn men mekeme basshysy ǵana. Árıne, eńbekti qorǵaý jónindegi ınjener nemese ózge de osy iske qatysty mamandardy bilmeı otyrǵanym joq. Biraq qaıtalap aıtamyn, eń negizgi jaýapkershilik tek basshyda».
N.Imanǵalıulynyń aıtýynsha, keıbir basshylar oqys jaǵdaıattardyń aldyn alǵannan góri, jazataıym oqıǵaǵa kýá bolýǵa beıim. Durysynda, aldyn alý sharalaryn josparly túrde júzege asyrǵan tıimdi emes pe?! Máselen, jumys ornynda eńbek zańdylyqtaryna sáıkes, mindetti túrde jumysshy-qyzmetkerler arnaıy nusqaýlyqpen oqyp-tanysyp, onyń udaıy júzege asyrylýyn qadaǵalap otyrýy tıis. Sondaı-aq jumys oryndary men ondaǵy jaǵdaılar bes jyl saıyn arnaýly attestatsııadan ótip turýy kerek. Basshylar men eńbek qaýipsizdigi úshin jaýap beretin basqa da mamandar úsh jyl saıyn qaıtadan oqý daıarlyǵynan ótýi tıis. Jazataıym oqıǵa bolǵan kásiporyn nemese mekeme jylyna eki ret ishki tekseristen ótkizilip, onyń nátıjesi jaýapty adamdarǵa jarııa etilýi qajet. Tekseristiń tek ústirtin júrgizilmeı, emtıhan retinde ótkeni tıimdi.
Máseleniń ekinshi jaǵy sol qaýipti jumys oryndaryna tireledi. Máselen, aǵash nemese temir óńdeý tsehtarynda adamdardyń jumys istep turǵan tetikterge qolyn salyp alý, múgedektikke ushyraý jaǵdaılary bar. Qaza tabý da joq emes. Munyń sebepteri nede? Birinshiden, jumys ornynda qorǵanysh aspaptary bolýy qajet. Ekinshiden, arnaýly kıimder men quraldar kerek. Máselen, aǵash joný men temir óńdeýde kózge jańqa nemese metall ushqyny túspeý úshin arnaıy kózildirik kııý shart. Jumysshy-qyzmetkerdiń basynda kaska bolýy mindetti. Aıtyla-aıtyla jaýyr bolǵan másele desek te, osy qarapaıym talaptar únemi nazardan tys qalady. Nátıjesinde jazataıym oqıǵaǵa jol ashylady. Ótken jyly oblys boıynsha 14 adamnyń oqys jaǵdaıǵa ushyraýy - sonyń aıǵaǵy.
Máselen, byltyr qazan aıynda Aleksandrov Gaı-Jańaqala gaz qubyrynyń boıynda eki azamat qaza tapty. Sebep - basshylardyń qaýipsizdik tehnıkasy talaptaryn durys saqtamaýy jáne sonymen birge jumysshylardyń ańǵaldyǵy. Óıtkeni bireýi gaz turbasynyń ishine túsip, teksermek bolǵan. Tap sol jerde ol tunshyǵyp, kóz jumsa, kómekke umtylǵan serigi de qaza boldy. Eger sol jerde olardyń saqtaný quraldary, máselen, arnaýly búrkenshigi (protıvogaz) bolsa, múmkin ómirmen qoshtaspas ta edi. Qalǵandary eseńgirese de, baqytqa oraı, aman qaldy. Taǵy bir mysal. Oral qalasyndaǵy bir qurylys kásipornynda adam joǵarydan qulap, qaza tapqan.
Mamannyń paıymdaýynsha, sol ujymnyń baıyrǵy jumysshylary 15-20 adamnan aspaıdy. Qalǵandary qurylys maýsymyna baılanysty ýaqytsha kelisimshartqa otyrǵan jaldamalylar. ıAǵnı kezdeısoq adamdarmen kelisim-shartqa otyrý kezinde eńbek qaýipsizdigine oraı nusqaýlyqtan ótkizý, qaterli jaǵdaılardan saqtandyrý erejeleri eskerilmeı jatady. Nátıjesi joǵarydaǵydaı. Túrli tabıǵı qubylys jaǵdaılaryn eskermeı, adamdardy jumysqa jegý de qaterli. Sonyń saldarynan «Gıdromash Orıon» kásipornynda qatty jelden bir qurylysshy plıtaǵa soǵylyp, ómirden ozdy.
Bas eńbek ınspektorynyń deregine qaraǵanda, bıyl da oqys oqıǵalar azaıar emes. Úsh aıdyń ishinde 17 oqıǵa tekserýden ótti. Onyń ishinde bıikten qulaǵan adam da, jumys kezinde júregi ustap, ómirden ketkeni de, basqalary da bar. Ásirese, KPO b.v. qarasty nysanda túngi aýysym kezindegi jóndeý jumysynda qaza tapqan, 1986 jyly týylǵan S. esimdi azamattyń tosyn ólimi meılinshe qaıǵyly. Bul oqıǵa da tehnologııalyq jelilerdiń jumys istemeýi, qaýipsizdik sharalarynyń eskerilmeýinen jáne túngi jumysqa ákimshilik tarapynan baqylaý men qadaǵalaýdyń bolmaýynan týyndaǵan.
- Árıne, kinániń bárin birdeı únemi basshylyqqa jaba berýge bolmaıdy, - deıdi Násipqalı Imanǵalıuly, - Ómirine nemese densaýlyǵyna qaterli jerde jumys isteıtin jandar (qurylysshylar, elektrıkter, tokarlar, t.b.) eńbek qaýipsizdigi jónindegi nusqaýlyqta belgilengen erejeler men sharttardy qatań oryndaýy qajet. Saldyr-salaqtyq, aıtqandy tyńdamaý, jumys ornynda araq-sharap ishý jáne ózge de óreskel qylyqtar tek qaıǵy-qasiret pen ajal ákeledi. Mysaly, jol-kólik oqıǵalarynyń basym kópshiligine tek júrgizýshiler kináli. Eger júrgizýshi tájirıbeli jáne óte saq adam bolsa, kez kelgen aýa raıynyń «quıtyrqy» minezinen aman-esen qutyla alady. Árıne, biz, eńbek ınspektorlary jáne osy iske qatysty ózge de laýazymdy tulǵalar qashanda kásiptik mindetimizdi jaýapkershilikpen atqaryp keldik jáne atqara beremiz de. Biraq basty jaýapkershiliktiń mekeme-kásiporyn basshylary men jumys ornyndaǵy ár adamnyń óz moınynda ekenin árdaıym esten shyǵarmaıyq.
