Balyq sharýashylyǵyn damytýǵa memleketten qoldaý qajet – Azamat Samaratov
- Azamat, bul kásipke bet qoıǵanyńyzǵa neshe jyl?
- Men «Vodoleı2017» JShS bas dırektorymyn, seriktestiktiń menshiginde qazir oblys boıynsha jalǵa alynǵan 8 sý qoımasy bar. 2017 jyly alǵashqy kólimizdi jalǵa aldyq. Sý qoımalary M.Jumabaev, Qyzyljar jáne Jambyl aýdandarynda ornalasqan.
- Kelisimsharttan qandaı mindettemelerdi alyp tastar edińiz nemese qosýǵa bolady?
- Kóldi jalǵa alýshylarǵa qoıylatyn barlyq talaptar men mindettemeler kóńilge qonymdy, olardyń barlyǵyn oryndaýǵa bolady. Qosyp-alarym joq, ol bizdiń jumysymyzǵa esh kedergi keltirmeıdi.
- Kóldi jalǵa berý memleketke tıimdi, Siz de paıdasyn kóresiz, al sol kóldiń mańynda turatyn turǵyndar she?
- Memleketke rezervte turǵan barlyq kólderdi janýarlar álemin qoldanýshylarǵa jalǵa berý árıne tıimdi, óıtkeni olar ekonomıkalyq jaǵynan tıimdi bolý úshin maqsatty túrde jumys isteıdi, sý qoımalaryna suranysqa ıe balyqtardyń túrin jiberip, kóbeıtedi, sol úshin lımıtke aqshasyn, salyǵyn tóleıdi. ıAǵnı bul kólder ıesiz jáne eshqandaı paıda ákelmeı jatpaıdy. Olar jumys istep, tabys ákeledi. Odan shaǵyn kásipkerlik te paıda kóredi, bıýdjet te tolyǵady.
Árıne, turǵyndar burynnan qalyptasqan jaǵdaı boıynsha eldi meken mańynda ornalasqan kólderdi ózderiniki sanap keldi. Olar otbasyn asyraý úshin kez-kelgen ýaqytta baryp balyǵyn aýlaıtyn. Biraq qazir mundaı kólderde balyqtyń azaıyp bara jatqanyn baıqaımyz, aýyl turǵyndary qysta aeratsııa júrgizbeıdi, ıaǵnı, ottegimen baıytpaıdy, saldarynan sý jándikteri kóp jaǵdaıda qys-kóktemde tunshyǵyp, qyrylady.
Sondaı-aq qazir keı turǵyndar mundaı kólderdi óz otbasyn, týystaryn balyqpen qamtý úshin ǵana emes, kommertsııalyq negizde paıdalanady. Olar ruqsat etilmegen aýlardy qurady, úlken kólemde balyq aýlap, ony qala bazarlaryna aparyp ótkizedi, balyqty óńdeýmen aınalysatyn kásipkerlerge tapsyrady. Sondyqtan árıne kóldi jalǵa bergen jaǵdaıda olar narazylyqtaryn bildiredi.
Al jalǵa alýshy ǵylymı-bıologııalyq negizge súıenedi, ol kólde qansha mólsherde, qaı kezde balyq aýlaýǵa bolatynyn biledi. Aýlaǵan jáne satqan balyǵy úshin memleketke salyq tóleıdi. Al turǵyndar aýlaǵanyn satady, ótkizedi, biraq bir tıyn salyq tólemeıdi. Memlekettiń menshigi sanalatyn balyq resýrsy sáıkesinshe azaıady.
- Mal sharýashylyǵyna, eginshilikke memleketten sýbsıdııa bar, balyq sharýashylyǵyna osyndaı qoldaý kórsetiledi me?
- Iıa, ósimdik, mal sharýashylyǵyna jyl saıyn mln-daǵan teńge sýbsıdııa beriledi. Barlyq talaptary jazylǵan, ony bári bilip, qoldanady. Balyq salasynda ondaı joq, bul máseleni birneshe jyldan beri túrli jıyndarda, bas qosýlarda kóterip kelemiz.
Bizge de qoldaý kerek, ásirese dernásil, shabaqtardy alýǵa demeýqarjy bólinse. Óıtkeni sapaly materıal bizdiń óńirde joq, kólderdi paıdalanýshylar, ásirese sıg balyǵyn – pelıadti ósirýshiler ony Reseıdiń Tobyl, Hanty-Mansıısk, Chelıabi, Qorǵan, Novosibir qalalarynan jetkizedi.
Mundaı kóbeıtýge arnalǵan balyqtardyń baǵasy óte qymbat. Balyq sharýashylyǵyna ketetin shyǵynnyń 30-40 %-y – osy maqsatqa jumsalady. Bizdiń estýimizshe, baǵdarlamany ázirledi, biraq ekinshi jyl bizdiń óńir bul sýbsıdııadan qaǵylyp keledi. Sondyqtan bul másele óte ótkir tur. Jańa baǵdarlama ázirlengen.
Ol qajetti qural-saımandardy – qaıyq, túrli jabdyqtar, tońazytqysh, muzdatqysh kameralardy jáne tiri balyqty tasýǵa arnalǵan mashınany satyp alýdy kózdeıdi. Munyń bári daıyn, biraq ázirge onyń paıdasyn kórgen joqpyz. Qazir aı saıyn bizden aqparat alyp, qandaı qajettilikterimiz barlyǵyn suratyp jatyr. Biraq is júzinde odan esh paıda joq.
- Jumys barysynda qandaı qıyndyqtar kezdesedi?
- Kóktemgi dala jumystary bastalysymen biz betpe-bet keletin másele – jer jyrtý. Sharýalardyń kópshiligi barlyq talaptardy buza otyra kóldiń jıegine deıin jyrtyp tastaıdy. Budan basqa hımıkattarmen búrkedi, gerbıtsıd, pestıtsıd qoldanady, onyń bári qalaı bolǵanda da sýǵa túsedi. Bul sýdyń hımııalyq quramyn búldirip, ýlaıdy. Saldarynan balyq qyrylady.
Budan basqa eki jyl buryn balyqty eksporttaý tártibi qatańdatyldy. Buryn 2-3 qujat jetkilikti bolsa, qazir Reseıge balyq ónimin shyǵarý úshin qaǵazbastylyq artty. Qujat jınaýǵa 2-4 kún ketedi. Al balyq búlinbeýi úshin tońazytqyshtarda nemese refrıjeratorlarda saqtaý kerek, bul qosymsha shyǵyn.
- Adamdardyń kóp jaǵdaıda kóldi jalǵa alýshylarǵa kózqarasy nashar, olar «tek aqshany jınaýdy ǵana biledi, túk istemeıdi» dep aıtady. Buǵan sizdiń pikirińizdi bilsek..
- Keı jaǵdaıda turǵyndar durys aıtady. Kólderdi jalǵa alýshylardyń arasynda ondaılar bar, kóldi alǵanymen onda talapqa saı jumys istelinip jatqan joq. Meniń bıznesimde, kásibimde olaı emes. Áýesqoı balyqshylar, balyq aýlaýdy jaqsy kóretinder meniń kólimde atqarylǵan jumystardy kóre alady.
Kelýshilerge sý qoımasynyń mańyna otyratyn oryndar jasaǵanmyn. Balyq aýlaýǵa yńǵaıly bolýy úshin arnaıy pırster salynyp jatyr. Qoqys salatyn jáshikter qoıylǵan. Dárethanalar ornatylǵan.
Bul, ásirese, qona kelip balyq aýlaıtyndar úshin yńǵaıly. Kólde, mańynda tap-taza, jyl saıyn balyq jiberemin. Áleýmettik jelide áýesqoı balyqshylar jınalǵan tobymyz bar, ol jerde 50 myń adam otyr. Sol jerge barlyq aqparatty salyp turamyn, ıaǵnı men balyqshylarmen keri baılanys ornatqanmyn.
Sondyqtan meniń jaǵdaıymda balyqshylarmen, jergilikti turǵyndarmen kelispeýshilikter joq. Al basqa keı kólderge qatysty, ııa bar, ol týraly estımin. Menińshe, kóldi jalǵa alýshyǵa qatysty, jumys istemese, árıne ol týraly jaman pikir qalyptasady.
Osy ýaqytqa deıin jergilikti turǵyndarmen bir ret te kelispeýshilikter bolǵan emes. Kerisinshe, biz kólimiz ornalasqan aýyldyq okrýg ákimderimen áleýmettik kómek kórsetý jaıynda memorandýmǵa otyrdyq. Jańa oqý jyly qarsańynda kópbalaly, muqtaj otbasylardyń balalaryna mektepke kerek-jaraqtaryn satyp áperep júrmiz.
Qarttar kúnine oraı aýyl turǵyndarynyń tizimin alyp, balyq aparyp beremiz. Jármeńke bolǵanda óz ónimderimizdi arzan baǵaǵa satamyz. Kerisinshe, kómek úshin aýyl ákimderinen alǵys alyp jatamyn.
- Turǵyndar siz jalǵa alǵan kólge otbasymen kelip demala ala ma?
- Iıa, kelip, sýǵa shomylýǵa bolady. Biz jazǵy maýsymǵa daıyndalamyz. Jaǵalaýlardy qamystan, shópten tazartamyz. Biraq zań boıynsha mundaı kólderde sýǵa shomylýǵa ruqsat joq. Saıajaı arnaıy jaraqtandyrylyp, qasynda qutqarýshylar kezekshilik atqarýy tıis. Alaıda jaqyn mańdaǵy aýyl turǵyndary demalýǵa kelse men oǵan tyıym sala almaımyn. Qýyp shyqpaımyn ǵoı.
- Aýyl bolǵannan keıin mal ustaıdy, ony sýarý kerek. Osyǵan qatysty jergilikti turǵyndarmen kelispeýshilikter bolmaı ma?
Maldy kólde sýarý – óte ózekti másele. Bir aýdandaǵy kólde mal sýarýǵa tyıym saldym. Óıtkeni, sol úshin arnaıy jasalǵan toǵan bar. Biraq ol kishkene árirek ornalasqan. Sý kodeksine sáıkes kóldiń arnaıy jaraqtandyrylmaǵan jerinde mal sýarýǵa bolmaıdy. Osyǵan baılanysty aýyl ákimimen áńgime boldy.
Men kólde emes, onyń mańynan sál árirek sýat jasaýǵa ruqsat berdim. Keıin bul másele týyndaǵan joq. Al basqa aýdandarda, arnaıy qazanshuńqyrlary joq aýyldarda kóldiń basqa betinen mal sýarýǵa arnaıy oryn bólip, ruqsat berdim. Ol jaqqa adamdar sýǵa shomylýǵa, balyq aýlaýǵa barmaıdy. Jergilikti turǵyndarmen sanasý kerek, olar ol jerdiń baıyrǵy turǵyndary.
- Balyq aýlaýǵa arnalǵan joldamanyń baǵasy qazir qansha? Ár kólge arnalǵan balyq aýlaý lımıti degen ne?
- Oblys boıynsha balyq aýlaýǵa arnalǵan joldamanyń ortasha baǵasy 2 myń teńge. Jalpy kólge, ondaǵy balyqtardyń alýandyǵyna baılanysty quny ózgerýi múmkin. Iıa, ár kólge qatysty balyq aýlaýdyń óz lımıti bar. Ol zerttelip, ǵylymı negizdelgen.
Kóldi paıdalanýshy sý qoımasyna zııan keltirmeý úshin belgilengen mólsherden artyq aýlaı almaıdy. SQO tabıǵı resýrstar jáne tabıǵat paıdalanýdy retteý basqarmasynda bekitilgen belgili tarıf bar, sol boıynsha aýlanǵan balyqqa salyq tóleý qajet.
Ýaqyt óte lımıtti ózgertýge bolady, ol úshin taǵy da mamandar zertteý júrgizedi. Qazirgi ýaqytta kóptegen kólder taıazdanyp ketti, oǵan qurǵaqshylyq sebep. Bul da lımıtti ózgertýge múmkindik beredi.
- Áńgimeńizge rahmet!
