Balanyń jazǵy demalysyn qalaı saýatty uıymdastyrǵan jón – psıholog keńesi

PETROPAVL. KAZINFORM – Jazǵy demalys – balalardyń ǵana emes, ata-analardyń da asyǵa kútetin kezeńi. Tańerteń erte turyp, balany mektepke, úıirmege tasýdyń qajeti joq, keshke de mektepte alǵan bilimińdi eske túsirip, úı tapsyrmasyn qaıtalamaısyń. Biraq, jazǵy kanıkýldyń ata-anaǵa salar ózindik salmaǵy bolýy tıis. Balanyń jazǵy demalysyn qalaı uıymdastyrǵan jón? Jańa oqý jylyna bala kúsh jınap barýy úshin neni umytpaý kerek? Ábý Dosmuhambetov atyndaǵy oblystyq daryndy balalarǵa mamandandyrylǵan gımnazııa-ınternatynyń pedagog-psıhologi Gúldana Qalıeva tilshimizdiń suraqtaryna jaýap berdi.

- Jazǵy kanıkýldyń bastalýyna sanaýly kún qaldy. Balalarǵa jazǵy demalysty qalaı ótkizgen durys? 

- Qatyp qalǵan qaǵıda joq. Óıtkeni balalar ártúrli ǵoı. Bir bala kópshil, endi biri jalǵyzdyqty unatady. Biraq bárine tán bir erekshelik – olar jazdan jańalyq, jańa áser, jańa emotsııa kútedi. Jańa dos tabýdy qalaıdy. Árıne, eger ata-ana jumysbasty bolsa, onda balanyń demalysyn uıymdastyrý ońaıǵa soqpaıdy. Al eger demalystary tuspa-tus kelip jatsa, josparlap, balanyń tilegin de umytpaı, tańdaý múmkindigin berý qajet. Balaǵa ne qyzyqty – bul birinshi kezekte turýy tıis. 

Eger ata-ana jumystan bosaı almaı jatsa, onda birge serýendeýge, kitap oqýǵa jáne ony talqylaýǵa ýaqyt tabýy kerek. Birge otyryp fılm qaraýdyń, otbasy músheleri jınalyp, ústel basynda oıyn oınaýdyń mańyzy zor, bul jaqyndata túsedi. Bala kishkentaıynan qyzyqty sátterdi basynan kóp ótkergen saıyn onyń ishki resýrsy molaıyp, ol jańa qulshynyspen, nıetpen sabaqqa barady. 

Árıne, ata-ananyń kóp jaǵdaıda balamen shetelge shyǵyp, jańa elderdi kórsetýine múmkindigi joq. Biraq qala syrtyna, ózen-kól jaǵasyna barý, dalada oıyn oınaý – qoljetimdi. Bul da bala ómirin qyzyqqa toltyrady. 

Sondaı-aq balany qabiletine, qyzyǵýshylyǵyna baılanysty jazǵy mektepterge ornalastyrýǵa, úıirmelerge berýge bolady. Mysaly bala 9 aı boıy oqyp, basseınge barýǵa murshasy bolmady. Jaz ýaqytynda júzýdi úırenýine bolady nemese kompıýterge qyzyǵýshylyǵy joǵary. Qazirgi kezde kompıýterdi jetik meńgerýge múmkindik beretin úıirmeler kóp. 

- Eń tıimdi kún tártibi qandaı bolýy kerek? 

- Menińshe, balanyń densaýlyǵyna, tilegine baılanysty jasalýy kerek. Jalpy qatań kún tártibinen bas tartyp, bosańsytýǵa bolady, mysaly kesh jatqyzyp, kesh turǵyzý. Demalys bolǵandyqtan bala fızıkalyq, psıhologııalyq turǵyda demalýy kerek. Tek tamyzdyń sońǵy aptalarynda burynǵy kún tártibine birtindep kóshken jón. 

- Bala kanıkýlde ǵoı dep bosańsytyp, kesh jatqyzyp, kesh turǵyzýdyń zııany joq pa?

- Kesh jatqyzý degenimiz, túngi saǵat 1.00-ge deıin júrýge ruqsat berý emes. Mysaly 23.00-ge deıin júrgizip, tańerteń saǵat 10.00-de turǵyzý. Biraq bala gadjetterde otyratyn bolsa, rejım bolýy tıis. Al eger dalada ózi qatarlastarmen oınap, qurbylarymen aralassa, onda erkindik bergen jón. Bala áleýmettik jaǵynan qarym-qatynas jasaı bilýi kerek. Keshke balalar úı janyna jınalyp, keıde áńgimelesip, jańalyqtarymen bólisip jatady. Otyrsyn, biraq ata-ana kózden tasa jibermegeni durys. 

Eger bala erte jatyp, erte tursa, basqa balalarmen aralaspasa, shettetilip, onda qyzyqty telefonnan izdeıtin bolady. 

Sondaı-aq balanyń jas ereksheligin de esepke alý kerek. Bastaýysh synyptyń oqýshylary qarym-qatynasqa onsha joq, olarǵa kóbine ata-ananyń aıtqany ótimdi bolyp keledi. 
Jasóspirim shaqta balalarǵa qurbylarymen birge júrý qyzyqty, olardyń aıtqany mańyzdy, bir topta bolǵandy qalap turady. Bul da áleýmettik jaǵynan jaqsy jetilýine áserin tıgizedi.

- Jazǵy lagerge jiberýdiń paıdasy nede? Balany qaı jastan lagerge jibergen jón?

- Jazǵy saýyqtyrý lageriniń balaǵa paıdasy orasan zor. Eń birinshi bul ata-anadan separatsııanyń jaqsy joly. Bala derbestikke, óz-ózine qaraýǵa, sheshim qabyldaýǵa úırenedi. 
Jańa ortada basqa balalarmen qarym-qatynas ornatyp, ózin tanyp, basqalardy tanyp, boıyndaǵy qabiletteri ashylyp jatady.

Jazǵy lagerde kún tártibi jaqsy saqtalady. Tańǵy jattyǵý, 4-5 mezgildik tamaqtaný, túrli úıirmeler, keshke bı keshteri bar. Ár kún belgili bir taqyrypta ótip, túrli saıystar uıymdastyrylady. Munyń mańyzdylyǵy – bala komandada, topta jumys isteýge úırenedi. Osy arqyly bala óz mańyzdylyǵyn túsinip, jaýapkershilikti sezinedi. Qasyndaǵy balalardy syılaý, túsiný, basqa balalardan úlgi alý sııaqty ózine kóp áleýmettik tájirıbe jınaıdy. Men ózim jazǵy lagerde tárbıeshi bolǵanmyn, sondyqtan maǵan jaqsy tanys. Bala lagerden kádimgideı eseıip keledi. Ata-anasyn saǵynyp, olardyń da qadirin túsinedi. 

Keıbir kezde jazǵy lagerde balalar ózderiniń alǵashqy mahabbattaryn taýyp jatady. Keı balalar boılarynan jańa qabiletterdi ashyp, sporttyq jarysta jeńip jatady. Endi biriniń ártistik qyry kórinýi múmkin. Jazǵy lager standartty emes, kreatıvti joldar arqyly óz boıyndaǵy bir darynyn ashýǵa septigin tıgizedi. 

Bastaýysh synyp oqýshylaryn, 7-8 jastaǵy balalardy lagerge jibere berýge bolady. Qalanyń ishinde jazǵy lagerler bar. On jastan asqandardy qala syrtyndaǵy jazǵy lagerlerge jiberýge bolady. 

- Ádette ustazdar demalys ýaqytynda oqyńdar dep kitaptar tizimin beredi. Alaıda balalardyń ony oqyǵysy joq, ne isteý kerek? 

- Kitap oqý mekteptiń, ustazdardyń ǵana emes, qoǵamnyń máselesi. Balalar kitap oqymaıdy. Muǵalimderdiń qyrkúıekte balalar berilgen kitaptardy oqymapty dep nalyǵanyn únemi kórip júrmiz. Bul bir kúnde sheshiletin másele emes. Kitap oqý mádenıeti «kúnde bir tamshy» ádisimen qalyptasýy múmkin. Osy taqyryp boıynsha men bastaýysh synyp oqýshylarynyń ata-analar jınalysynda sóz sóıledim. Balalardyń boıynda bilimge, kitapqa degen qumarlyqty qalaı oıatýǵa bolady degen taqyrypta keremet pikirtalas boldy. Meniń uqqanym, «oqy, oqy» dep aıta bergennen nátıje joq, eresekter úlgi kórsetip, otbasynda kitap oqý mádenıetin qalyptastyrýy kerek. ıAǵnı aldymen ata-ana qolyna kitap alýy tıis. Bul bir kúnde bolatyn nárse emes. Biraq az-azdap, kúnde kórsetý arqyly balany kitapqa baýlı alamyz. Taǵy bir eskeretin jaıt, bala oqıtyn kitabyn ózi tańdaýy tıis. Ol úshin kitap dúkenine nemese kitaphanaǵa barǵan durys. Keıin oqyǵan soń mindetti túrde mazmunyn suraǵan jón. Sondaı-aq Kassıl ádisin qoldanýǵa bolady. ıAǵnı mańyzdy jerde toqtatyp qoıý. Mysaly telefonda oınap otyrdy, siz bir kezde ony alyp qoıdyńyz. Balanyń oıyny qyzyq jerde úzilip qalyp, ol oıynan shyqpaıdy. Sol sııaqty kitapta da, qyzyqty jerin erteńge qaldyrý, sonda qyzyǵýshylyǵy arta túsedi.

- Bala jańa oqý jylyna daıyn bolyp, demalyp, kúsh jınap barýy úshin ata-analarǵa qandaı keńes berer edińiz?

- Eń bastysy balaǵa erkindik berip, súıikti isimen aınalysýǵa múmkindik jasaý, ol bir hobbı bola ma, dalada oınaý ma – tyımaý. Tanymdyq belsendiligin ata-ananyń qoldaýy. Eger toǵyz aı boıy ýaqyttyń kóp bóligi oqýǵa arnalsa, al demalýǵa, súıikti iske birneshe saǵat qana bólinse, onda demalys kúnderi ýaqyttyń kóp bóligi súıikti isterge arnalýy kerek. Jaz tez óte shyǵady. Sondyqtan tamyzdyń sońǵy kúnderinde oqýshynyń kún tártibi birshama qatańdatylýy tıis. Eshqandaı syltaýsyz barlyǵy: uıqy, úı sharýasy, serýendeý jáne jazǵy úı tapsyrmasyn oryndaý ýaqytynda oryndalýy qajet. 

Mundaıda aǵza stressiz mekteptiń kúndelikti ómirine tez beıimdeledi.