Balanyń tili nege kesh shyǵady
QYZYLORDA. KAZINFORM — Qazir kópshilik tarapynan balalardyń tili kesh shyǵady degen pikir aıtylady. Osy oraıda Kazinform tilshisi sala mamandary, ustazdar jáne ata-analar oı-pikirin tarazylap kórgen edi.
Logoped qyzmetine júgingender kóbeıdi
Buryn mektep tabaldyryǵyn attaǵan balalar taqpaq jattap keletin edi. Muǵalimderge olarmen jumys isteý qıynǵa soǵa qoımaıtyn.
Qazir keı ata-analar balalarynyń tiliniń kesh shyǵýyna onsha mán bermeı jatady. Ony erkelik dep uǵatyndar bar.
Tipti balabaqshaǵa nemese mektepke barǵannan keıin qoıady deıtinder tabylady.
— Nesin jasyramyz, bul oraıda ata-analar tarapynan jaıbasarlyq kezdesedi. Balasynyń tiliniń kesh shyǵyp jatqanyn baıqasa, olar aldymen dabyl qaǵýy qajet emes pe? Árbir sábı boıynsha der ýaqytynda jumys jasalýy tıis. Máselen, bala eki jasqa kelgende dárigerdiń qaraýyna barǵany artyq emes. Sábı óziniń jasyna qaraı sóıleı ala ma? Eger ondaı erekshelik baıqalmasa, ne isteý kerek? Aldymen osyny anyqtap alǵanymyz artyq emes. Burynǵy jyldary jeke maman retinde jumys jasap kelgen edim. Búginde logoped qyzmetine júginetin adamdar qatary kóbeıip keledi. Sondyqtan «Logomed» sóıleýdi damytý ortalyǵyn ashtym. Qazirge deıin ortalyqqa qanshama bala keldi. Olardyń deńgeıine qarap, barynsha sóıletýge tyrysyp kelemiz, — deıdi Qyzylorda qalasyndaǵy № 3 emhanada logoped-defektolog qyzmetin atqaratyn Janar Mahanbetjanova.
Bul baǵytta pedagogıkalyq jáne medıtsınalyq turǵyda jumys jasalady. Sábıler 300 sózge deıin bilip, sóılem quraı bastaıdy.
Al úshke tolǵanynda aınaladaǵy adamdarmen sóılese alady. Sóılem qory 1000-1500 sózge deıin jetedi.
— Bul jasynda kóp saýal qoıa bastaıdy. Óıtkeni, olardyń aınalasyna degen qyzyǵýshylyǵy arta túsedi. Al mektepke daıyn bala oıyn tolyq jetkize alýy tıis. Degenmen qazir osyndaı zańdylyq saqtala bermeıdi. Balalardyń qolyna uıaly telefon berip, olardyń tynysh júrgenine rızalyq keıip tanytamyz. Ata-analar balalarymen jıi sóılesip, sóıleý deńgeıin arttyra túskeni artyq emes, — deıdi J. Mahanbetjanova.
Ata-analar nege salǵyrt?
Uzaq jyldar boıy mektepte muǵalim qyzmetin atqarǵan Úmit Túrikpenbaeva bul oraıda ata-analardyń óz mindetine salǵyrt qaraıtynyn aıtady.
Qazir kóp adam kúndelikti qarbalas tirshilikti syltaý etip, óz perzentterine ýaqytyly nazar aýdara bermeıtinine qynjylys bildirdi.
— Keshegi men búgindi salystyryp qarap kórelikshi. Osydan jıyrma-otyz jyl buryn úlkender balalarmen jıi sóılesip otyratyn edi. Olardyń tilin qyzyqtap, túrli saýaldar qoıatyn. Aınalasyna degen qyzyǵýshylyǵyn arttyra túsetin. Sonyń nátıjesinde balanyń tanym-túsinigi qalyptasty. Qazir ondaı jaǵdaıdy baıqaı bermeımiz. Qyryq jyldan astam eńbek ótilinde talaı balanyń tiliniń anyq shyǵýyna jumys jasadyq. Dese de ol kezde bul túıtkil qazirgideı ózekti emes edi. Búgingi urpaqty uıaly telefon tárbıelep jatyr degendi jıi aıtamyz. Meni osy jaǵy oılandyrady. Áli de qamsyz kúı keship kelemiz. Keıde olqylyqtyń ornyn toltyrý úshin logoped mamandardyń kómegine júginýge týra keledi. Meniń aıtarym, árbirimiz balamen jıi sóılesip, olardyń tiliniń ýaqytynda shyǵýyna qoldan kelgenshe áreket etýimiz qajet. Balany tek uıaly telefonǵa baılap qoıǵan durys emes. Qazir barmaq shaınap júrgen tusymyz osyǵan saıady, — dedi ol.
Oǵan qatysty túrli faktorlar bar. Jaryq dúnıe esigin ashqannan sábıdi dárigerdiń qadaǵalaýyna aparyp turǵannan eshkim utylmaıdy. Nátıjesinde deni saý urpaqty qalyptastyramyz.
Tildiń buzylýyna qatysty bárin eskermese bolmaıdy. Ol úshin maman keńesine júginseńiz jetip jatyr. Aldymen balany sóıletýdiń túsinigi qalyptasqany oryndy.
Eger túsiný qabileti durys bolsa, odan keıin sóıleý tiline nazar aýdaramyz.
Súıek mújip, qurt sorǵan…
Qyzylordalyq jyraý Berik Saımaǵanbetov qazaqtyń salt-dástúrin jóninde oı aıtady. Sonyń biri — halqymyzdyń balanyń tiliniń erte shyǵýyna baılanysty jasaıtyn áreketi.
— Ultymyz urpaǵy úshin olardy barlyq jaqsy ádetke baýlyǵan. Biz es bilgen ýaqyttan úlkender súıekti mújitip qoıatyn edi. Tisi endi shyqqan balanyń densaýlyǵy úshin ol jiliktiń mańyzy erekshe bolatyn. Ata-babamyz onyń tereń mánine úńilgen eken. Súıek mújigen balanyń eki urty kezek-kezek qozǵalyp, tildiń bulshyq eti qozǵalady. Sol tildiń bulshyq etin damytýǵa oń áserin tıgizedi. Nátıjesinde balanyń tili erte shyǵady. Ókinishke oraı, qazir oǵan mán bermeımiz. Túrli nárseni syltaý etip, mindetti óz moınymyzǵa alýǵa tyryspaımyz. Balanyń ne jep júrgenin de bilmeımiz. Tipti, olar súıek mújimek túgili etti jeýdiń ózi qıynǵa aınaldy. Óıtkeni, olar qazir túrli jasandy ónimderdi tutynady. Bálkim, olardyń bala densaýlyǵyna zııany bar shyǵar. Ol jaıynda oılanyp kórdik pe? — deıdi Berik Saımaǵanbetov.
Bul oraıda qazaq halqynyń ejelden kele jatqan ózge de salt-dástúri az emes. Esin endi jıǵan balanyń tilin shyǵarý úshin túrli áreket jasaǵan. Mysaly balaǵa kishkentaı kezinen qurt sorýdy úıretken. Ol jetkinshektiń tezirek tiliniń shyǵýyna oń áserin tıgizgen.
Eske sala keteıik, buǵan deıin óskemendik logoped balalardyń tili nege kesh shyǵatyny jaıly suhbat bergen bolatyn.