Balany ınternettegi qaýip-qaterden qalaı qorǵaımyz

ASTANA. KAZINFORM — Oqý-aǵartý mınıstrliginiń bala quqyqtaryn qorǵaý komıteti jetkinshekterdiń ınternettegi qaýipsizdigin qamtamasyz etýge paıdaly aqyl-keńes usynady. 

Ata-ana baqylaýy — balanyń ınternetti, qosymshalar men kontentti paıdalanýyn tekserýge jáne baqylaýǵa arnalǵan quraldar men baǵdarlamalar.

QANDAI FÝNKTsIıALARDY QOSÝǴA BOLADY?

• jaǵymsyz saıttar men qosymshalardy buǵattaý
• kilt sózdermen izdeý tapsyrmalaryn súzgiden ótkizý
• ınternettegi ýaqytty shekteý balanyń onlaın belsendiligin baqylaý
• áleýmettik jeliler men hat almasýdy baqylaý spam, vırýs jáne alaıaqtyq áreketterden qorǵaý qurylǵynyń (balanyń) geolokatsııasy

0-5 jasar balalardyń ata-anasyna keńes

1. Bala paıdalanatyn úıdegi barlyq qurylǵylar men balalar planshetine ata-ana baqylaýy qyzmetin ornatyńyz.

2. Balańyzǵa sizdiń akkaýntyńyzǵa baılanǵan bólek akkaýnt ashyńyz.

3. Gadjet qoldaný erejesin bekitińiz. Balańyzdyń qurylǵylardy qonaq bólmesi sııaqty ortaq bólmelerde qoldanýyn quptaıtynyńyzdy bildirińiz.

4. Balańyzdyń qurylǵysyna qaýipsiz qosymshalar júktep berińiz. Olardy óz betimen júktep, onlaın saýda jasaý múmkindigin óshirip qoıyńyz.

5. Braýzerde nemese basty ekranda pozıtıvti bastapqy bet jasańyz. Bul bala úshin qolaıly resýrstar (YouTube Kids, bilim oıyndary)

Ekran bala kútýshi emes. Balańyzdyń tsıfrlyq ortasyn sanaly da salamatty etińiz.

6-10 jasar balalardyń ata-anasyna keńes

ALǴAShQY SMARTFON

1. Balańyzǵa jáne smartfon ápergen bolsańyz — áýeli ony baptap berińiz. Balańyzben birge telefonǵa kupııasóz ornatyńyz, geolokatsııa jáne izdeý fýnktsııalaryn qosyńyz. Eseptik jazbany óz akkaýntyńyzǵa baılańyz.

2. Balanyń smartfonyndaǵy ata-ana baqylaýy servısin qoldanyp, balańyzdyń onlaın belsendiligin, júrgen jolyn baqylańyz, sondaı-aq jaǵymsyz kontentti shekteńiz.

3. Úıdegi ınternet jelisinde ata-ana baqylaýyn ornatyńyz. Balańyz úı kompıýterin qoldanyp, sabaq oqý barysynda ata-anasyna jáne otbasynyń basqa múshelerine arnalǵan kontentke tap bolmaýyn qadaǵalańyz.

4. Gadjetterdi úıde, mektepte, demalys kezinde jine t. b. qoldaný erejelerin jasańyz. Internetti qaıda, qashan, qansha ýaqyt qoldanýǵa bolatynyn, ezi týraly qandaı aqparatpen bólisýge bolatynyn belgilep berińiz.

5. Ózińizdiń jeke qurylǵylaryńyz ben eseptik jazbalaryńyzdy, mobıldi bankıng qosymshalaryn qupııasózben qorǵańyz, balańyz bul derekterdi kezdeısoq nemese ádeıi koldanyp júrmesin.

11-13 jasar balalardyń ata-anasyna keńes

ÁLEÝMETTІK JELІDEGІ ALǴAShQY AKKAÝNT

1. Balańyzdyń jeke jáne úı qurylǵylaryndaǵy ata-ana baqylaýy servısin paıdalanyńyz.

2. Áleýmettik jeli normalary men erejelerin eleýsiz qaldyrmańyz. Tanymal platformalardyń kópshiliginde 13 jastan bastap qana tirkelýge ruqsat etilgen.

3. Eger balańyz áleýmettik jelini qoldana bastasa, onyń akkaýntyn óz eseptik jazbańyzǵa baılańyz. Bul onyń akkaýntynyń, jeke habarlamalarynyń baptaýlaryn retteýge, geobelgilerdi alyp tastaýǵa kómektesedi.

4. Jasóspirimmen onyń onlaın ómiri jaıly áńgimelesińiz. Onyń qandaı saıttarga kiretinin, qandaı oıyndar oınaıtynyn, kimmen qandaı platformalarda sóılesetinin bilińiz.

5. Balańyzǵa onlaın abyroıdyń ne ekenin jáne josyqsyz belsendiliktiń qalaısha tsıfrlyq ortada jaǵymsyz iz qaldyratynyn túsindirińiz.

6.Onlaın etıkettiń mańyzdylyǵyn túsindirińiz. Býllıng, qorlaıtyn, namysqa tıetin habarlamalar, ósek-aıań shynaıy ómirde de másele týyndatýy múmkin.

7. Synı oılaý men medıasaýattylyqty damytýǵa kómektesińiz. Feıkter men aıla-sharǵylardy ajyratýdy úıretińiz.

8. Jelide keıbir adamdar feık profılmen otyratynyn habardar etińiz. Balańyzǵa sizdiń ruqsatyńyzsyz eshbir vırtýaldy tanysymen kezdesýge bolmaıtynyn túsindirińiz.

9. Onlaındaǵy jeke ómir uǵymyn túsindirińiz. Ózi týraly jáne basqa adamdar týraly jeke málimetterdi jarııalaýǵa bolmaıtynyn aıtyńyz.

14+ jasar balalardyń ata-anasyna keńes

AZYRAQ BAQYLAÝ — KÓBІREK SENІM

1. Ata-ana baqylaýy baǵdarlamasyn qoldanyńyz, tek esińizde bolsyn, balańyz eseıgen saıyn onyń kurylǵylaryndaǵy ózińiz baptaıtyn parametrlerdi azaıtýyńyzǵa bolady.

2. Balańyzǵa tsıfrlyq saýattylyqty jáne tsıfrlyq tártipti úıretińiz. Jelidegi seksýaldy alymsaqtyq pen kıberbýllıng qaýpi týraly aıtyp berińiz.

3. Balańyz qoldanatyn áleýmettik jelilerdiń nusqaýlyqtaryn birge zertteńiz. Áleýmettik jeliniń algorıtmderi onyń túrli máselelerdegi kózqarasyna qalaı yqpal ete alatynyn aıtyp berińiz.

4. Balańyzǵa jelidegi jeke derekterdi, onyń ishinde bank kartasynyń derekterin, akkaýnt kupııasózderin qorǵaýǵa kómektesińiz. Jarııa etýge bolmaıtyn málimetterdiń naqty tizimin (úıdiń, mekteptiń, ata-anasynyń jumys ornynyń jáne basqalarynyń meken-jaıyn) jasańyz.

5. Balalardyń kórýine tyıym salynǵan jáne jaǵymsyz kontent týraly, olardy nelikten kórýge bolmaıtynyn aıtyp berińiz. Zamanaýı tehnologııalar shynaıy aqparattan ajyrata almaıtyn feıkter jasaı alatynyn túsindirińiz.

6. Vırtýaldy dostarmen tanysý erejelerin kuryńyz (anonımdermen sóılespeý, jeke derekterdi jarııa etpeý, ata-ananyń ruqsatynsyz eshkimmen kezdespeý jáne basqalary)

7. Balańyzdyń vırtýaldy jáne shynaıy ómiri týraly sóılesińiz. Senimge qurylǵan jaımashýaq qatynasta bolyńyz. Paıdaly isterdi, demalysty jáne oıyn-saýyqty mólsherleı bilýdi úıretińiz.