Balanyń bos ýaqytyn tıimdi uıymdastyrýǵa qatysty mamandar keńesi
ASTANA. KAZINFORM – Balany qolyna kúrek ustatyp, ala tańnan qara keshke deıin qara jumysqa jekpesek te, birneshe úıirmege berip, qyzyǵýshylyǵyn ashý artyq etpeıdi. Kerisinshe, onyń adam bolyp qalyptasýyna, aınalasyndaǵylarmen tez til tabysýyna septigin tıgizedi. Psıhologter osyndaı keńes aıtady.
Qazirgi bala bos ýaqytyn qalaı ótkizedi: qysqasha statıstıka
Qazirgi ýaqytta balalar bos ýaqytyn ártúrli tásilmen ótkizedi. Olardyń arasynda eń keń taraǵandary:
- Smartfon jáne gadjetter paıdalaný – áleýmettik jelilerde otyrý, oıyn oınaý, vıdeo kórý.
- Kompıýterlik oıyndar – onlaın jáne oflaın oıyndardy oınaý.
- Sport jáne belsendi demalys – fýtbol, basketbol, júzý, velosıped tebý.
- Shyǵarmashylyq pen óner – sýret salý, mýzykamen aınalysý, kitap oqý.
- Sabaq pen bilim alý – qosymsha kýrstarǵa qatysý, úı tapsyrmasyn oryndaý.
- Dostarymen jáne otbasymen ýaqyt ótkizý – serýendeý, kıno kórý, áńgimelesý.
Bul másele mańyzdy, óıtkeni bos ýaqytty qalaı ótkizýi balanyń damýyna, densaýlyǵyna jáne bolashaqtaǵy ádetterine áser etedi. Eger bala ýaqytyn tek gadjetterge arnap, fızıkalyq belsendilikti azaıtsa, bul densaýlyqqa keri áserin tıgizýi múmkin. Al eger ol sportpen aınalysyp, kitap oqyp, shyǵarmashylyqqa ýaqyt bólse, bul onyń oı-órisin damytyp, bolashaqta paıdaly daǵdylardy meńgerýine kómektesedi. Sondyqtan ata-analar men muǵalimder balalardyń bos ýaqytyn tıimdi uıymdastyrýyna kómektesýi mańyzdy.
Qazirgi balanyń qyzyǵýshylyqtary qandaı?
11 jastaǵy Muhtardyń múldem bos ýaqyty joq. Uıqysynan tura sala úkili dombyrasyn arqalap, úıirmege ketedi. Odan basqa qosymsha sabaqtary taǵy bar. Al, keshkisin úzeńgilesterimen dop qýalap, fýtbol oınaıdy.
- Meni dombyra úıirmesine ákem ákeldi. Bizdiń otbasymyzdyń barlyq músheleri mýzykaǵa áýes. Biraq men dombyra úıirmesinen bólek matematıka, aǵylshyn tili, orys tili jáne fýtbol úıirmelerine de baramyn. Kúni boıy sabaqtan bas almaı oqý múmkin emes. Sondyqtan, fýtbol oınaý arqyly oıymdy sergitemin, - deıdi ol.
Rasynda, ákesi men anasy da ónerge jaqyn. Biri - muǵalim, ekinshisi - tárbıeshi. Ekeýi de «balanyń bos ýaqytyn tıimdi uıymdastyrý – onyń tulǵa bolyp qalyptasýyna septigin tıgizedi» degen támsildi ustanady. Sondyqtan, qazirden bastap uqyptylyqqa úırensin dep birneshe úıirmege qatystyrady.
- Endi óz basym balamyzdy eki-úsh túrli úıirmege berip qoıdym. Bul balanyń bolashaqta qandaı maman ıesi bolatynyn anyqtaýǵa kómektesedi. Telefonǵa telmirip otyrǵannan qaraǵanda, paıdaly ispen aınalysqany jón. Qazaqta «Balańdy aıasań, aıama» degen támsil bar. Erte bastan óziniń jalqaýlyǵymen kúresýge úıretý kerek. Bul - baǵzydan kele jatqan uǵym, - deıdi Nurbolat Nurahmet.
Balany túrli úıirmege qatystyrý - áleýmettendirý
Balany túrli úıirmelerge qatystyrý ony áleýmettendiredi, ıaǵnı kez kelgen ortada ózin erkin ári senimdi ustaýyna yqpal etedi.
Otbasylyq psıholog Serikgúl Salıdiń sózinshe bala kúnine kem degende 3 saǵat oınaýy kerek.
- Sebebi, oıyn onyń tárbıesine tikeleı áser etedi. Al, oıynnan basqa ýaqyty eńbek pen izdenisten turýy kerek. Osy rette ata-analardyń róli mańyzdy. Bala kemi 10 jasqa tolǵanǵa deıin onyń kúndelikti nemen aınalysatynyn ata-anasy josparlaýy kerek. Mundaı tártipke bala aqyl kirgenge deıin ıkemdenip alady, - deıdi ol.
Bala ózi tańdaý jasaı almaıtyndyqtan, ata-ana sheshim qabyldap, ol kúndelikti tártipke aınalatynyn aıtady.
- Tańerteń turasyń sý tasısyń, kómir shyǵarasyń degen sııaqty. Esin bilip, etek-jeńin jııamyn degenshe bala osyndaı rejımge túsedi. Erte bastan eńbekke aralasyp, rejımmen júrip úırengen baladan bolashaqta bilikti maman shyǵady. Mundaı balalar alǵa qoıǵan maqsattaryna jetpeı qoımaıdy. Sondyqtan, úıirmelerdi de ata-ana ózderi tańdaý kerek. Keıin óse kele balanyń qaı salaǵa ıkemdi ekendigi belgili bolady. Úıde oınaǵannan góri úıirmege barǵannyń paıdasy kóp. Nege deseńiz, ol jerge bireýler kelip jatady, bireýler ketip jatady. Jarystarǵa barady jańa bireýmen tanysady, - deıdi Serikgúl Salı.
Biz kúndelikti ómirde balamyzǵa telefon ustatpaý kerek dep dabyl qaǵamyz. Biraq, psıholog mamandar bul pikirmen kelispeıtindikterin aıtady. Sebebi, bala zaman aǵymyna saı telefondaǵy oıyndardy da oınaý kerek. Bul saýsaq motorıkasynyń damýyna jaǵdaı jasaıdy ári telefondaǵy strategııalyq oıyndardy oınaý arqyly ómirdegi kedergilerdi jeńýdi úırenedi.
- Balany kompıýter, telefon oıyndarynan shekteýge bolmaıdy. Mindetti túrde ol oıyndardy da bala oınaýy kerek. Sebebi, osy oıyndardy oınaý arqyly onyń saýsaǵy jattyǵady. Sodan keıin mynaý oıynnyń ishindegi árbir ótetin bir deńgeıleri, baǵyndyratyn nárseleriniń barlyǵy erteńgi onyń ómirindegi shyndyq bolyp esepteledi, - dep pikir bildirdi psıholog.
Qazaqstanda qansha úıirme bar?
Oqý-aǵartý mınıstrliginiń málimetine súıensek, qazirgi ýaqytta Qazaqstan boıynsha 1 870 qosymsha bilim berý uıymy bar. Olardyń baǵyttary da ár túrli. Balalardyń qyzyǵýshylyqtaryna baılanysty jumys isteıdi.
2024 jyly qosymsha bilim berý qyzmetterimen 3,3 mln bala qamtylǵan. Bul - eldegi jalpy oqýshylardyń 86%-y. Onyń ishinde 2,1 mln oqýshy tegin úıirmelerge barady.
Budan bólek, osydan úsh jyl buryn shyǵarmashylyq-sporttyq bilim berý úıirmeleri qolǵa alynǵan bolatyn. Osy joba aıasynda jekemenshik ortalyqtarda 546 myń bala tegin úıirmelermen qamtamasyz etildi. Bul jumystarǵa bıýdjetten 96,5 mlrd qarjy bólindi.
Zaman aǵymyna baılanysty keıbir úıirmeler onlaın formatta da qyzmet kórsetedi. Olardyń barlyǵy derlik jekemenshik ortalyqtar.
Máselen, Astanadaǵy ál-Farabı atyndaǵy oqýshylar saraıynyń ózinde ǵana 125 túrli úıirme bar. Mekeme sport pen týrızm, óner men bilim, ǵylym men tehnıka baǵyttaryn qamtıdy ári bul jerde 13 myńǵa jýyq bala qosymsha bilim alady.
- Sport pen óner baǵyty boıynsha suranys kóp. Negizi biraq úsh baǵyt ta jaqsy. Biraq kóp ata-ana tehnıkanyń zamanynda balany kishkene telefonnan alshaqtaý ustaıyn dep sport pen óner baǵyttaryna kóp berip jatady. Bizdegi barlyq úıirmeler tegin jáne aqyly negizde jumys jasaıdy, - deıdi ál-Farabı atyndaǵy oqýshylar saraıy dırektorynyń orynbasary Nursultan Erimbetov.
Aıta keteıik, oqýshylar saraıyndaǵy úıirmelerge balalardy mindal.kz platformasy arqyly tirkeýge bolady. Ol úshin balanyń JSN nómirin engizip, elektrondy ótinish qaldyrý qajet.
Eske salsaq, 2024 jyly qazaqstandyq oqýshylar 35 halyqaralyq olımpıada men konkýrstarǵa qatysyp, 563 medal jeńip aldy: 77-si - altyn, 201-i – kúmis, 285-i – qola medal, ıaǵnı ár ekinshi qatysýshy júldeger atandy.