Balalar nege qar jeýge qumar – Pedagog jaýap berdi
Qys mezgili kelisimen balalardyń taza aýadaǵy qyzyqqa toly belsendi oıyny bastalady. Ásirese konkı tebý bala aǵzasy úshin óte paıdaly, muz ústindegi qurǵaq aýa tynys alý joldaryn nyǵaıtady. Osy oraıda, QR Prezıdenti Іs basqarmasy Medıtsınalyq ortalyǵyna qarasty «Qarlyǵash» balabaqshasynyń ádiskeri Nurjan Nabatova balanyń qysqy oıyny men serýenin qalaı uıymdastyrýǵa bolatynyn aıtyp berdi, dep habarlaıdy Kazinform.
Balalar sýyqqa tózimdirek keledi
Balabaqshada serýen – tárbıeleý-bilim berý protsesiniń mańyzdy bóligi sanalady. Serýende balalar belsendi qımyldap, taza aýamen tynystap, aınaladaǵy dúnıeni tanyp, eńbekke daǵdylanady jáne ózine-ózi qyzmet etýdi úırenedi. Bala kıingende, dalaǵa shyqqanda, ǵımaratqa qaıta kirgende ózi úshin kóp daǵdylardy qalyptastyrady.
Úlken kisige qaraǵanda kishkentaı balalar sýyqqa tózimdirek keledi. Onyń sebebi balanyń fızıkalyq, fızıologııalyq, erekshelikterimen baılanysty. Árıne, aýa raıyna qaraı durys, jyly, yńǵaıly kıindirýge de jiti kóńil bólemiz. Balany serýenge kıindirgende tárbıeshi men kómekshi barlyq balanyń jyly kıimderi durys, yńǵaıly kıilgenin, balanyń qolǵaby, moıyn shalǵysy, bas kıimi, qar, sý ótpeıtin aıaq kıimi bolýyn qadaǵalaıdy.
Bıylǵy aýa raıy ádetten tys jyly bolyp tur, sondyqtan balalarǵa durys aıaq kıim tańdaý óte mańyzdy. Zamanaýı óndirýshiler de óte kóp aıaq kıim túrin usynýda. Sonyń ishinde ár balanyń óz tabanyna, fızıologııalyq erekshelikterine saı, jyly náskımen kıiletindeı, ońaı kıilip, ońaı sheshiletin aıaq kıimdi tańdaý kerek. Jáne ol balaǵa unaýy kerek. Sońǵy kezderi aıaq kıimde kóktaıǵaqqa qarsy tireýishteri bar tehnologııalar da qoldanylady, bul bala qaýipsizdigi úshin óte mańyzdy.
Sanıtarlyq-epıdemologııalyq erejelerge sáıkes, kishi jáne orta toptaǵy 4 jasqa deıingi balalardy -15 gradýstan jáne jel jyldamdyǵy 15 m/sekýndtan aspaǵan jaǵdaıda dalaǵa shyǵaramyz. Al 4-6 jastaǵy – eresek jáne mektepaldy top balalaryn serýenge shyǵarý úshin aýa raıy -20 gradýstan jáne 15 m/sekýndtan sýymaýy kerek. Osy jaǵdaıda balalar kúnine eki ret dalaǵa shyǵarylady jáne jalpy taza aýada 4-4,5 saǵat ýaqyt ótkizedi.
Shanany qalaı tańdaý kerek?
Shanamen syrǵanaý – bir jaǵynan oıyn bolsa, eresekter úshin balany qysta jetkizetin mańyzdy qural. Ata-ana shananyń materıalyna basa kóńil bólýi qajet. Olar metalldan, aǵashtan nemese plastıkten jasalady. Metall shanalar árıne senimdi, berik bolady. Aǵashtan jasalǵandar – ekologııalyq taza buıym bolǵanymen, ylǵalǵa tózimsiz, odan balaǵa syz ótý qaýpi bar. Al plastık shana – óte jeńil jáne názik, plastık shana tańdaǵanda balanyń salmaǵyn, oıyn úshin be álde tasymaldaý úshin kerek pe – bárin eskerý kerek.
Balaǵa shana tańdaǵanda balanyń arqasyn súıep otyratyndaı, qolymen shanany ustap otyratyndaı tireýishteri baryn alǵan jón. «Aınalaıyn baladan, túsip qalǵan shanadan» degen án bar edi ǵoı, sol sekildi eresekter bala shanadan qulap qalmady ma, aýyp ketpedi me dep oqtyn-oqtyn qaraılap júrýi kerek.
Bala aǵzasyna konkıdiń paıdasy kóp
Qysqy oıynnyń taǵy bir túri – konkı. Bala konkıde syrǵanaǵanda fızıkalyq jattyǵýlarmen birge, túrli vestıbýlıarlyq apparatty, tutas aǵzany nyǵaıtatyn paıdasy zor eken. Balany aptasyna bir ret konkıge turǵyzýdyń ózi vırýstarǵa, ınfektsııalarǵa qarsy, sýyq tııý sııaqty aýrýlardyń aldyn alady. Muz betindegi paıda bolatyn qurǵaq jáne sýyq aýa balanyń muryn jáne tynys alý joldarynyń qorǵanys fýnktsııasyn arttyrady. Sonymen qatar konkı tepken balanyń ózine senimdiligi kúsheıedi.
Mamandar konkıdi balaǵa 4 jastan bastap úıretken durys dep esepteıdi. Al eger 2-3 jasta konkıge turǵyzsa, balanyń muzda júrý ýaqytyn shekteý kerek, úlken kisi súıemeldeýi kerek, sebebi 2-3 jasta balanyń jalpy aǵzasy onsha jetilmeıdi. Al 4-5 jasta balanyń bulshyqetteri, býyndary, tirek-qımyl júıesi jetilip, muzǵa shyǵýǵa tolyq daıyn bolady.
Bastapqyda balaǵa eki jolaqty konkı tańdaǵan jón. Sosyn muz ústinde qulaýdyń da tártibin úıretken artyq bolmaıdy. Qulaǵan jaǵdaıda bala kishkene alǵa qaraı eńkeıip, tizesin búgýi kerek nemese jambasqa qulaýǵa tyryssyn. Jerdi qolmen tirep qalmaı, kerisinshe qoldy ózine jınap, jumsaq bulshyqetimen qulaǵany anaǵurlym jeńil bolady. Úı ishinde balamen birneshe ret jumsaq matratstarǵa qulap kórýge bolady.
Muz qalyńdyǵy neshe santımer bolýy kerek?
Kóptegen qalada ózen-kólderge muz qatqanda, syrǵanaqtar ashyla bastaıdy. Árıne, munda da bala qaýipsizdigine basa kóńil bólý kerek. Eger adam az bolsa, muzǵa qatty salmaq túspeıtin jaǵdaıda sý aıdynynda qatqan muzdyń qalyńdyǵy 12 sm bolsa jaraıdy. Al eger adam qarasy kóp bolsa, qoǵamdyq syrǵanaýǵa arnalǵan jer bolsa – muz mindetti túrde 25 sm bolýy shart.
Tabıǵı muz aıdynyna birinshi ret barsańyz jáne balamen barsańyz – jaǵa jaqta syrǵanańyz, alys ketip qalmańyz, joǵaryda aıtylǵan muz ústinde qulaý erejelerin saqtańyz. Adamdar aǵynymen birge qozǵalýǵa tyrysyńyz. Muz ústinde uzaq otyrmańyz nemese jatpańyz. Árıne, jyly kıim jáne termo ish kıim kııýdi umytpańyz.
Qar jeıtin balanyń aǵzasyna temir jetispeýi múmkin
Serýen kezinde balanyń qar jeýi nemese muz jalaýy jıi kezdesedi. Qardyń ózi usaq muz krıstaldarynan, sýdan turady. Áıtse de, jerge jaýǵan qardyń, jaýyn-shashynnyń quramynda tuz, muzdy eritý úshin sebilgen reagentter, bakterııalar, vırýstar, qus jáne janýar zári, shań, kir sekildi bógde zattar bolýy múmkin.
Bul jerde balaǵa nelikten qar jeýge bolmaıtynyn durys túsindirý mańyzdy. Mysaly, biz balabaqshada daladan qar ákelip, ony balalarmen birge eritip, zertteý jasaımyz. Erigen qar sýyn krannyń taza sýymen salystyryp qaraımyz. Sol kezde balalar qar sýynyń taza emestigin, móldir emestigin, kir, shań, shash sekildi bógde zattardyń tunǵanyn kórip, ózderi oı túıedi.
Jalpy balalar nelikten qar jeýge qumar? Bul balanyń shóldeýine baılanysty bolýy múmkin jáne aǵzadaǵy temir tapshylyǵyna da baılanysty. Baladan «Shóldep tursyń ba?» dep suraý kerek, termosqa jyly sý nemese kompot alyp shyǵý kerek. Al bala shólin qandyryp turyp, báribir qarǵa ańsary aýsa, analızin tapsyryp, temir tapshylyǵy bar ma, sony anyqtaý kerek.
