«BAQ-ta kimniń bási joǵary?» - baspasózge sholý
Ortalyq saılaý komıssııasy aldaǵy kúnderi parlamenttik dodanyń jarys jolyna shyqqan partııalar arasynda pikirsaıys-debat uıymdastyratyn boldy.
«Egemen Qazaqstan» basylymy juma kúngi sanynda Qazaqstan Respýblıkasy Memlekettik syılyǵynyń laýreaty, Qazaqstannyń eńbek sińirgen qaıratkeri, Frantsııa kıno akademııasynyń Jorj Sadýl atyndaǵy syılyǵynyń laýreaty Satybaldy Narymbetovpen aradaǵy suhbatty jarııalady.
«Satybaldy Narymbetov - ómir boıy taptaýrynnan qashqan jazýshy, dramatýrg, rejısser. Ádebıette de. Kınoda da. Ómirde de. Tipti, barlyǵymyz kúndelikti qoldanatyn sózdiń ózinde taptaýrynǵa urynbaıtyn erekshe minezi bar. Osy erekshelik Satybaldy Narymbetovtiń eshkimge uqsamaıtyn sýretkerlik álemin qalyptastyrdy. Osy erekshelik qazaq kınosyna tamasha týyndylardy berdi. Bir ǵana «Kózimniń qarasy» álemniń talaı aıtýly kınofestıvaldarynyń júldelerin qanjyǵasyna baılady, «Álem kınosyndaǵy úzdik fılmder» tizimine endi. Shyǵarmashylyq baqyt dep osyny aıtatyn bolar. Biraq, árbir shyǵarmashylyq tabystyń artynda sýretkerdiń biz bile bermeıtin qanshama jan azaby, oı azaby, qanshama tolǵanysy jatyr...», - delingen «Satybaldy NARYMBETOV: «Men úshin árbir fılmim ot ishine kirip shyqqanmen birdeı...» degen taqyryppen berilgen materıalda.
- Meniń prıntsıpimniń eń bastysy kórermenge óz oıymdy kúshtep tańý emes, sońynda kóp núkte qoıyp, oılanar suraq tastaǵym keledi. Grıgorıı Danelııanyń: «Ekrannyń arǵy jaǵynan rejısserdiń basy qyltıyp, kórinip turmaýy kerek», degen sózi bar.
Taza rejısserlik kıno bar. Mysaly, Andreı Tarkovskııdiń, Federıko Fellınıdiń, Lýıs Bıýnýeldiń fılmderi. Olarda rejısserdiń qoly seziledi. Meniń prıntsıpim neǵurlym qarapaıym, ıaǵnı keıbir kórgenderimdi kóbelek qýyp júrip ustap alǵandaı etip beıneleý. Kórermen fılmdi ekrannan kórgende: «Oı, mynany men de túsire alamyn», deıtin bolsa. Al sodan keıin túsirip kórsin. Kórermenge kóp nárseni ashyq aıtpaı, ushyn ustatyp, ar jaǵynan qanattandyrý kerek», - deıdi rejısser.
Tájikstannyń ońtústigindegi Hatlon oblysy, Jılıkýl aýdanynyń Esaqul degen aýylynda 600 adamnyń basyn quraıtyn etnostyq qazaqtar tatý-tátti turyp jatyr. Olardyń endigi armandary tarıhı Otandaryna - Qazaqstanǵa oralý bolyp otyr, dep jazady «Egemen Qazaqstan» gazeti.
«Tájik jerindegi bul qazaqtardyń munda turyp jatqandaryna júz jylǵa jýyq ýaqyt ótse de, baıaǵy turmys salttaryn sol qalpynda derlik saqtap qalǵan. Olardyń sol mezgildegiden bar aıyrmashylyǵy, sirá, qazir burynǵysynsha kıiz úılerde tura qoımaıtyndary ǵana shyǵar.
Tájikstanǵa qazaqtardyń aldyńǵy legi Keńes ókimeti ornaǵan alǵashqy jyldarda kele bastaǵan. Sonyń ózinde olardyń osynda turaqtap qalýlarynyń ártúrli sebepteri bolǵan. Bireýleri oqý nemese jumys izdep kelip, úıli-jaıly bolyp, qalyp qoıǵan. Taǵy bireýleri jer aýdarý jolymen kelgen. Al Esaqul kyshlaǵyna qonys tepkenderdiń aqsaqaly Qojamqul Nurmatovtyń babalary bolshevıkterden qashyp, qora-qora maldarymen Aýǵanstan asyp bara jatqandarynda, ári qaraı jete almaı osy jerde qalyp qoıǵan», - delingen «Esaquldyń qazaqtary» atty maqalada.
«Ótken ǵasyrdyń 20-jyldarynda ákem Qyzylorda oblysynan Aýǵanstanǵa qaraı bettegende Keńes ókimetiniń ókilderi ustap alyp, barlyq malyn kolhozǵa tartyp alǵan, - deıdi qazir Q.Nurmatov. - Sol zamandarda munda jol salynyp jatypty da, túıeleri tasymal kóligi retinde qurylysqa jegilipti. Ákem osy jerde túıelerimen birge qara jumysshy esebinde qaldyrylǵan».
***
Ortalyq saılaý komıssııasy aldaǵy kúnderi parlamenttik dodanyń jarys jolyna shyqqan partııalar arasynda pikirsaıys-debat uıymdastyratyn boldy, dep jazady «Aıqyn» basylymy «BAQ-ta kimniń bási joǵary?» atty maqalada.
Bul týraly keshe jýrnalısterge Ortsaılaýkom múshesi Lázzat Súleımen málim etti. «OSK saıası debattar ótkizetin bolady. Onyń ótkizilý ýaqyty, kólemi jáne tártip-reglamenti týraly biz qosymsha habarlaımyz» dedi ol.
L.Súleımenniń aıtýynsha, búginde saılaýǵa túsýshi alty partııa ózderiniń saılaý qory esebinen úgit-nasıhat jumystaryn júrgizýde. Munyń syrtynda otandyq aqparat quraldary olardyń úgit naýqanyn «jańalyq» túrinde tegin jarııalaýda. Mine, dál osy tarapta Ortalyq saılaý komıssııasy gazetter, telearnalar jáne radıolardyń alty partııanyń úgit qyzmetin teńdeı kórsetýin qyraǵy qadaǵalaýda. Keshe OSK múshesi «saılaý naýqanynyń barysyn jáne saıası partııalardyń saılaý aldyndaǵy úgitin jarııa etý jónindegi BAQ materıaldaryna monıtorıngtiń aralyq qorytyndylaryn» jarııa etti.
«Aıqyn» basylymy óziniń kelesi maqalasynda qazirgi qoǵamymyzdyń kitap oqymaýyna ne sebep jáne ol qandaı qasiretke alyp keledi degen saýal boıynsha oı órbitedi.
«Keńestik kezeńde oqyrman kitapqa úıir boldy. Qoı baqqan qoıshy da, oı baqqan oıshy da qoınynan kitabyn tastaǵan joq. Ol ádebıet birneshe býyn urpaqty tárbıelep, ana tiliniń káýsaryna shomyldyryp ósirdi. Alaıda, táýelsizdik alǵan jyldardyń bederinde kitaptan bedel ketti. Munyń sebebi nede? Oqyrman kitaptan góri telehıkaıalarǵa áýes bolyp aldy. Telearnalardy jaýlaǵan serıaldar kitaptyń ornyn almastyrdy degen pikirdi alǵa tartýshylar da kóp. Degenmen kitap pen oqyrmannyń arasynyń alshaqtaýynyń sebebin bir sózben túsindirý qıyn», - delingen «Kitap qundylyq bolýdan nege qaldy?» atty maqalada.
«Bala erte jastan kitappen dos bolsa, bolashaqta odan kózi ashyq, kókiregi oıaý adam qalyptasady. Ári kitap oqýdyń taǵy bir artyq qasıeti - mıdy jattyqtyrady. Nege Abaı dara? Óıtkeni ol óz bilimin óz betimen izdenýiniń arqasynda jetildirdi. Shyǵys pen batysty qatar meńgerdi. Shyǵystan da, batystan da oı túıdi, qajetin aldy. Maksım Gorkııdiń «boıymda artyq jaqsylyq bolsa, onyń bári kitaptyń arqasy» degen sózi de beker emes. Kitapty qaı kezde de oqysa da jarasady. Kemel oıly azamat bolyp qalyptasýdyń joly osynda. Salaýatty, saýatty, sanaly urpaq tárbıeleý - adamzattyń uly muraty», - deıdi gazet.
1866 jyldyń 5 naýryzy - ult kósemi Álıhan Bókeıhan jaryq dúnıe esigin ashqan kún. Qazaq ultynyń el bolyp, halyq bolyp boı túzeýi úshin bar ǵumyryn sarp etken, halyq kókiregine jaryq sáýle shashý úshin jarǵaq qulaǵy jastyqqa tımegen Álıhan Bókeıhannyń birtutas «Alash» ıdeıasyn usynýy halyqty bir judyryqqa jumylýǵa, ult bolyp uıysýǵa bastaǵan edi. Amal ne, totalıtarızm ult kósemderiniń bul ıdeıasyn júzege asyrýǵa jol bergen joq, 70 jyl boıy atyn ataýǵa tyıym saldy. Bıyl 150 jyldyǵy atalyp ótiletin Álıhan Bókeıhannyń qazaq úshin jasaǵan ulanǵaıyr eńbegi qalaı baǵalanýda? ıÝNESKO tarapynan qoldaý taýyp otyrǵan mereıtoı qalaı ótkizilmek? «Túrkistan» basylymy osy jáne ózge de ulttyń uly máseleleri jaıynda alashtanýshy ǵalym, fılologııa ǵylymdarynyń kandıdaty Sultan Han Aqqulymen suhbattasqan.
- Jalpy, HH ǵasyrdyń basyndaǵy ult-azattyq qozǵalysqa ǵylymı jáne tarıhı turǵydan baǵa berilip jatyr. Degenmen, jan-jaqty tolyq baǵa berildi dep aıta almaımyz. Óıtkeni «Alash» qozǵalysynyń, «Alash» avtonomııasynyń, «Alash» ıdeıasynyń, «Alash» partııasynyń tarıhı mańyzy áli tereń zerttelgen joq. Táýelsizdigimizdiń shırek ǵasyrlyq tarıhynda «Alashorda» qozǵalysyna saıası baǵa berý jaıly talpynys ta bolmaı otyr. Álıhan Bókeıhannyń aty bizde «Alash» ıdeıasymen qatar aýyzǵa alynady. Álıhan Bókeıhan desek, «Alash» qozǵalysy, «Alash» qozǵalysy desek, Álıhan Bókeıhandy oıymyzǵa alamyz. Óıtkeni ult-azattyq qozǵalysy men Álıhan Bókeıhan aty bite qaınasyp ketken. Biz búgingi Qazaqstannyń negizi «Alashorda» avtonomııasynan bastaý alatynyn eskere bermeımiz», - deıdi Sultan Han Aqquly. Tolyq suhbatty «Sultan Han Aqquly: Álıhan Bókeıhan áli tereń zerttelgen joq» atty materıaldan oqýǵa bolady.
***
«Ekspres K» basylymy bolsa, Qazaqstannyń burynǵy Ulttyq bank basshylarynyń CFO Idea Exchange&Networking Event sammıtinde aıtqan qazirgi daǵdarystan shyǵý joldaryna qatysty oılaryn keltirip otyr.
2004-2009 jyldary Ulttyq bank basshysy bolǵan Ánýar Sáıdenov álemdik daǵdarys Qazaqstanǵa endi ǵana aıaq basyp kele jatyr jáne «qyzyqtyń kókesi» áli alda ekenin jetkizdi.
«Daǵdarystan shyǵýdyń múmkindikteri bolady, alaıda bizdi qatty «silkıdi», odan biz qasha almaımyz», - deıdi Ánýar Sáıdenov. - Meniń pikirimshe, bizdiń bank sektorymyz sál birdeńe bolsa esinen tanǵaly tur. Eger ony qan júıesimen salystyratyn bolsaq, ol túrli keseldermen bitelip qalǵan. 2004-2007 jyldary bolǵan nesıe qarqynynyń ósýi qazir olardyń aıaqtaryna baılanǵan kir tasyndaı sezilýde».
