«Babalar sózi» - ult mádenıetiniń teńdessiz murasy - baspasózge sholý
***
Almatyda Á. Qasteev atyndaǵy óner mýzeıi Eýrazııalyq dızaınerler odaǵynyń múshesi, T. Júrgenov atyndaǵy QazUÓA-nyń dotsenti Arǵynbaeva Marıananyń «Men ómirge ǵashyqpyn» atty jeke shyǵarmashylyq kórmesi ashyldy. Bul týraly «Aıqyn» gazetiniń búgingi sanynda jazylǵan.
Basylymnyń málimetinshe, Marıana Arǵynbaeva óziniń jeke shyǵarmashylyq kórmesin «Men ómirge ǵashyqpyn» dep atady. Bul kórme bir qaraǵanda kezdeısoq áser qaldyratyn sııaqty bolǵanymen, avtordyń týyndylarynan onyń ómirge qushtarlyǵy men adam balasyna degen súıispenshiligin kóre alamyz. Oǵan «Qalpaq kıgen áıel», «Meniń meıirman anam», «Kúnge kúıgen áıel», «Kóńildi júzjyldyq-aloe» natıýrmorty, «Qýanysh», «Sen jáne Men», «Jalyn atqan sezim», «Dısko» syndy jarqyn kompozıtsııalary jaqsy mysal bola alady.
Ǵalymdardyń boljamdary boıynsha, HHІ ǵasyrdyń basty problemasy - aýyzsý tapshylyǵy bolmaq. Endi on-on bes jylda adamzat osy problemamen betpe-bet keledi. Bul týraly «Aıqyn» gazetiniń búgingi sanynda «Cý qorlary quryp barady» atty maqalada jazylǵan.
Búginde álem boıynsha 1,1 mlrd adam sý tapshylyǵyn tartsa, 2 mıllıardtan astamy «sý daǵdarysyn» bastan keshýde. «Damyǵan elder, sý tapshylyǵynan otyrǵan jerlerin tastap shyqqan bosqyndar leginiń «astynda qalý» problemasyna kezigedi. Al 2030 jylǵa qaraı bosqyndar sany 500 mıllıon adamnan asyp túsetin bolady» degen shyn máninde, úreı týǵyzatyn boljamdar aıtylyp júr. Sý tapshylyǵynyń ulǵaıýy terrorızm problemasyn týdyrýy múmkin. Jeriniń jartysynan kóbi shól jáne shóleıt daladan turatyn Qazaqstanǵa bul qaýip tónip tur. Ǵylymı-tehnıkalyq progreske baılanysty sý resýrstary durys paıdalanylmaǵandyqtan sońǵy 40-50 jyldyń ishinde Qazaqstan jeriniń 60 paıyzy (1,8 mıllıon sharshy shaqyrym) nársiz taqyrǵa aınaldy. Kórshi elderden keletin transshekaralyq ózenderdiń arnasy jyl sanap túsip barady. Kıkiljiń osydan-aq týyndaýy múmkin. Bul tek Qazaqstanǵa ǵana qatysty másele emes, adamdardyń qorshaǵan ortany ornymen paıdalana almaýy saldarynan Orta Azııa aýmaǵynyń jartysynan kóbi sýsyz dala sanatyna qosyldy, dep jazady basylym.
Gazettiń jazýynsha, bul máseleni bizdiń Úkimet te baqylaýda ustap otyr. Jobalarǵa qaraǵanda bári jaqsy. Sý resýrsy máselesin sheshý úshin jaqyn arada Ertisten Esilge deıin Astana arqyly ótetin, quny 500 mlrd teńge turatyn, jańa aryq tartylatyn boldy. Jańa kanal arqyly Arqaǵa jylyna 1 mlrd tekshe metr sý jetkizilmek. Uzyndyǵy 340 shaqyrymdyq kanal boıynan Astanaǵa deıin Teńiz, Aqjar jáne Sofııa dep atalatyn úsh kól, qaladan ary shyqqannan keıin taǵy bir sýqoımasy paıda bolady. Bul joba Arqadaǵy sý tapshylyǵyn joıatyn shyǵar, al aýyzsýsyz otyrǵan qanshama aýdandardy qalaı qamtamasyz etýge bolady?
Astanadaǵy «Folıant» baspasynan «Babalar sózi» júz tomdyǵy jaryqqa shyǵýy tolyǵymen aıaqtaldy. Ulttyq rýhanııattyń baǵa jetpes, qundy qazynasy - el mádenıeti ǵana emes, kúlli jer júzi mádenıetindegi teńdessiz tarıhı oqıǵa. Bul týraly «Aıqyn» gazetiniń búgingi sanynda «Babalar sózi» - ult mádenıetiniń teńdessiz murasy» atty maqalada jazylǵan.
«Mádenı mura» memlekettik baǵdarlamasynyń sheńberinde júzege asyrylǵan bul irgeli eńbekti daıyndaǵan - M.Áýezov atyndaǵy Ádebıet jáne óner ınstıtýty. Іri folklortanýshy, akademık Seıit Qasqabasov bastaǵan folklorshylar, ádebıetshi ǵalymdar, ınstıtýt mamandary, sondaı-aq belgili baspagerler qatysty.
Basylymnyń jazýynsha, jınaqtalyp júıelengen, janrlary anyqtalyp qalypqa túsken kóp tomdyq ǵylymı basylymdy N. Isabekov basqaratyn «Folıant» baspasynyń ujymy sátti atqaryp shyqty. Serııanyń buǵan deıin baspaǵa usynylǵan toqsan toǵyz tomy ulttyq folklorymyzdyń asa bir kórkem de kólemdi bóligi bolyp sanalatyn epostyq shyǵarmalarǵa, ertegilerge, shetelderdegi qazaq folkloryna, qara óleń, jumbaqtar men maqal-mátelder, ańyzdar, shejireler, t.b. janrlarǵa arnaldy.
Dálirek aıtqanda, «Hıkaıalyq dastandardyń» - on úsh, «Dinı dastandardyń» - jeti, «Ǵashyqtyq dastandardyń» - on bir, «Tarıhı jyrlardyń» - on bir, «Batyrlar jyrynyń» - jıyrma, «Maqal-mátelderdiń» - bes, «Qara óleńniń» - eki, «Shejirelik jyr-ańyzdardyń» - úsh, «Ertegilerdiń» - bes tomy, «Tarıhı ańyzdardyń» - tórt tomy, «Aýyzeki áńgimelerdiń» - úsh, «Ǵuryptyq folklordyń» - eki tomy jáne «Jumbaqtardyń», «Balalar folklorynyń», «Qazaq mıfteriniń», «Mońǵolııa qazaqtary folklorynyń», «Toponımdik ańyzdardyń», «Kúı ańyzdyń», «Ańyzdyq shejirelerdiń», «Ańyzdyq jyrlardyń», «Ótirik jáne mysaldardyń», «Magııalyq folklordyń», «Tús jorý jáne yrymdardyń», «Hıkaıattardyń», «Án-óleńderdiń» - bir-bir tomy baspaǵa daıyndalyp, basylym kórdi. Bul jınaqtardyń on eki tomynda Qytaıdaǵy, bireýinde Mońǵolııadaǵy qazaqtardyń folklorlyq muralary qamtyldy.
Qalaı bolǵanda da álem mádenıetiniń tarıhynda buryn-sońdy bolmaǵan tyń jańalyq - qazaq halqynyń máńgilik murasyn jınaqtaǵan «Babalar sóziniń» 100 tomdyq basylymynyń jaryq kórýi. Endigi mindet - jaqsy dúnıemizdi kózdiń qarashyǵyndaı saqtap, qalyń jurtshylyqqa nasıhattap, ultymyzdyń mártebesin arttyrý, deıdi gazet.
***
Semeıde aıtysker aqyndar mektebiniń jumys isteı bastaǵanyna birneshe jyldyń júzi boldy, belgili aıtysker aqyn Dámesh Omarbaeva jetekshilik etetin osy mektepten túlep ushqan aqyndar búginde respýblıka kóleminde keńinen tanymal. Bul týraly búgingi sanynda «Egemen Qazaqstan» gazeti jazady.
Basylymnyń jazýynsha, jýyrda Semeıdegi Abaıdyń respýblıkalyq qoryq murajaıynda «Asyl qazyna» degen atpen jas aqyndar klýby ashyldy. Klýbtyń maqsaty - bulaqtyń kózin ashýmen birge, jas óskinderdiń jyrlaryn talqylap, baǵyt berý, toptama jyr jınaqtaryn shyǵarýǵa qamqorlyq tanytý.
Bas qalaǵa kirer jol toraptarynda ornalasqan Tselınograd aýdany qarqyndy damytylýda, dep jazady «Egemen Qazaqstan» gazeti «Astananyń qaqpasy» atty maqalasynda.
Aqmola oblysynyń Tselınograd, Arshaly, Shortandy aýdandaryna qarasty eldi mekenderdiń birazy elordamyz - Astana qalasyn aınala ornalasqandyǵy belgili. Osy sebepke baılanysty atalmysh aýdandar sharýashylyqtarynyń elimizdiń bas qalasyn sapaly azyq-túlikpen qamtamasyz etýdegi alar orny erekshe. Onyń ústine Astana irgesindegi aýdanǵa qoıylar budan basqa talaptar da az emes. Sonyń bastysy - bas qalany aınala ornalasqan aýyl-selolar kórkiniń elordanyń erekshe kelbetine saı kelýi.
Árıne, bul másele jaıynda túrli deńgeıdegi jıyndarda talaı áńgime de qozǵaldy, sheshimder qabyldanyp, mejeler de belgilendi. Ókinishke qaraı, solardyń basym kópshiliginiń sóz kúıinde qalyp kele jatqandyǵy da jasyryn emes. Endi, mine, Elbasymyz Nursultan Nazarbaevtyń tapsyrmasyna oraı Úkimet qaýlysymen arnaıy baǵdarlama qabyldanyp, atqarylýǵa tıis isterdiń aýqymy belgilendi. Baǵdarlamany júzege asyrý úshin qyrýar qarjy bólinýde.
Basylymnyń málimetinshe, ótken 2012 jylǵy qarasha aıynyń 30-ynda Úkimet qaýlysymen Astana mańyndaǵy eldi mekenderdi abattandyrý, olardy elorda kelbetine saı deńgeıge kóterý týraly arnaıy baǵdarlama qabyldanǵandyǵy belgili. Baǵdarlamany júzege asyrýǵa barlyǵy 37,7 mıllıard teńge qarjy bólinipti.
Astana irgesindegi aýdan tirshiligi jyl ótken saıyn damyp keledi dep aıtýǵa ábden bolady. Qanatyn keńge jaıa túsken Astana óz damý ekpinine aýdandy da qosa ilestirip áketkendeı. Máselen, ótken jyly ǵana munda 7 mıllıard 274 mıllıon teńgeniń ónerkásip ónimderi óndirilgen eken. Mundaǵy jyldyq damý deńgeıi 5,7 paıyzdy qurady. Ónerkásiptiń jandanýyna jańa kásiporyndardyń ashylýy da yqpal etip otyrǵandyǵyn aıta ketken jón. Máselen, aýdan aýmaǵynda jańa kirpish zaýyty iske qosyldy. Ol jylyna 17 mıllıon dana kirpish shyǵaratyn bolady. Sonymen qatar, munda 50 jumys orny ashylyp otyr.
