BABALAR SÓZІ: Aıkúmis ataýynyń shyǵýy týraly ańyz

ASTANA. QazAqparat - «QazAqparat» halyqaralyq aqparattyq agenttigi Elbasy Nursultan Nazarbaevtyń 2015 jyly Qazaq handyǵy qurylýynyń 550 jyldyǵyn ótkizý týraly bastamasyna oraı «Qazaq handyǵyna 550 jyl» atty arnaıy jobany iske qosty. Bul joba aıasynda «Babalar sózi», «Qazaq handary», «Ejelgi qalalar tarıhy», «Halyq qazynasy» qatarly jańa aıdarlar ashyldy.

«Babalar sózi» aıdary negizine «Mádenı mura» baǵdarlamasy aıasynda shyqqan 100 tomdyq aýyz ádebıetiniń jyr-tolǵaýlary, qıssa-dastandar, sóz ustaǵan sheshender men bılerimizden qalǵan naqyldar, tarıhı jádigerler alyndy. «Qazaq handary» aıdarynda tarıhymyzda eline qorǵan bolǵan handardyń ómiri týraly derekter beriledi. Al «Ejelgi qalalar tarıhy» aıdaryna qazaq dalasyndaǵy órkenıettiń ordasy bolǵan kóne qalalardyń tarıhy týraly jazbalar jarııalanady. «Halyq qazynasy» aıdary boıynsha, Qazaqstandaǵy tarıhı, mádenı eskertkishter, qazaq halqynyń salt-dástúrleri, qolóner, qarý-jaraqtary týraly maǵlumattar berilmek. Joba materıaldary qazaq tilinde (qazaqsha jáne tóte jazýmen) agenttik saıtynda jarııalanady.

*** AIKÚMІS

Aıkúmisti biri baı qyzy, biri kedeı qyzy dep aıtady. Aıkúmis atynyń bulaı atalýynyń ózindik sebepteri bar.

Aıkúmis dúnıege keler aldynda mal baǵyp júrgen ákesi dalada ot jaǵyp otyrady. Sol kezde aıdyń sáýlesimen bir nárse jarq ete túsedi. Buny kórgen malshy «altyn tapqan ekenmin aý», dep qýanyshqa bólenedi. Biraq jańaǵy nárse sol mezette ǵaıyp bolady. Sonda malshy «e, áıelim bosanyp, qyz bala tapqan eken» degen sheshimge keledi. «Endeshe, onyń atyn Aıkúmis qoıamyn», deıdi. Ondaǵy oıy «qyz bolsa da, el-jurtty tańqaldyrǵan tolǵan aıdaı sulý, qarańǵy túnde jol kórsetken aıdaı jolbasshy, aqyldy bolsyn jáne meniń qyzym kúmisteı syńǵyrlaǵan kúlkiden aırylmasyn» degeni eken.

Biraq jazmysh joly qatal. Aıkúmis sulý áke-shesheden erte aırylady. Jetim qyzdy baı toqaldyqqa almaqshy bolady. Qyz bolsa: «bul qorlyqtan tek qana anam qutqarady», dep dalada qalǵan anasynyń máıitine jol shegedi. Sharshap-shaldyǵyp jetkende jetim qyzdyń ál-dármeni bir-eki aýyz sóz aıtýǵa jetipti. Sondaǵy aıtqany:

Alýan da-alýan júırik bar, Tulpardan týǵan shubar bar. Tyńdasańyz aıtaıyn Bir-eki aýyz sózim bar. Sheshekeme shyǵarǵan Bazardan alǵan jez oımaq Sheshekem edi gúljaınaq (aqkóńil). Qasyńa kelip zarlaǵan Ózińnen týǵan boztaılaq.

Mine, osyny ǵana aıtyp, qyzdyń demi úzilipti. Bul jer sol qyzdyń aıtpaq jumbaq oıymen jumbaq kúıinde «Aıkúmis» atalyp qala beripti.