Azyq-túlik qaýipsizdigi degenimiz ne?

ASTANA. QazAqparat - «As - adamnyń arqaýy» dep beker aıtylmaǵan. Álemde sońǵy jyldary azyq-túlikke degen suranys artyp otyr. Halyqaralyq uıymdardyń derekterine súıensek, dúnıe júzinde halyq sany jyl saıyn bir jarym paıyzǵa ósedi. Biraq azyq-túlik ónimdiligi orta eseppen alǵanda, jylyna nebári 0,9 paıyzǵa ǵana kóbeıetin kórinedi. Sóıtip, adamzat balasynyń ósip-ónýimen salystyrǵanda azyq-túlik óndirý 2 esege kem bolyp otyr.

ıÝNESKO 2020 jylǵa taman azyq-túlikke degen suranys 85 paıyzǵa ósedi dep joramaldap otyr. Bıdaı qajettiligi de artady, qazir ol 600 mln. tonna bolsa, endi 11 jyldan keıin 800 mln. tonnaǵa jetedi degen boljam bar. Keleshekte álem boıynsha negizgi saıasatty azyq-túlik eksporttaýshy memleketter anyqtaıtyn bolady. Sondyqtan da elimizdiń azyq-túlik qaýipsizdigin qamtamasyz etip qana qoımaı, ishki naryqty azyq-túlik taýarlarymen jáne shıkizattyń negizgi túrlerimen tolyq qamtamasyz etip otyrǵan agroónerkásiptik keshendi ekonomıkamyzdyń turaqty damýshy sektory dep baǵalaý kerek. Elimizdiń ishki jalpy ónimi kórsetkishimen salystyrǵanda aýyl sharýashylyǵy óndirisiniń úles salmaǵy 5 paıyzdan joǵary. Óndiristiń jyldaǵy ósý qarqyny shamamen 7-8 paıyzdy quraıdy.

Ekonomıkanyń agrarlyq sektoryn odan ári damytýǵa, ári osy damýdyń arqasynda azyq-túlik qaýipsizdigin qamtamasyz etý men eksportty ártaraptandyrýǵa barynsha kóńil bólý maqsatynda Úkimet qazirgi ýaqytta naqty sharalar atqaryp jatyr. Sońǵy jyldary aýyl sharýashylyǵy belgilengen tutyný normatıvterine sáıkes agrarlyq ónimderdiń negizgi túrleri boıynsha ishki naryq qajetin tolyq qamtamasyz etip otyr. Halqymyzdyń 47 paıyzy aýyldyq jerlerde turady. Sondyqtan da aýyl sharýashylyǵyn damytý arqyly aýyldaǵy áleýmettik máseleler sheshimin tabady. Sondyqtan da agrónerkásip kesheni ishki azyq-túlik naryǵyndaǵy turaqtylyqty saqtaýǵa, aýyl sharýashylyǵy shıkizaty men tamaq ónimderiniń ımportyna táýeldilikten arylýǵa qol jetkizý qajet. Egin sharýashylyǵynda salany ártaraptandyrýǵa, ony ylǵalqor saqtaý tehnologııalaryn qoldana otyryp keńinen hımııalandyrýǵa basty nazar aýdarylýda. Sonymen birge aýyl sharýashylyǵy taýarlaryn óndirýshilerdi jańa tehnologııalarǵa kóshýge yntalandyrýǵa baǵyttalǵan sýbsıdııalaý ıdeologııasy ózgertildi. Erekshe nazar maıly jáne jemis-kókónis daqyldaryn óndirý kólemin ulǵaıtýǵa aýdarylyp otyr.

Mal sharýashylyǵynda basty basymdyq orta jáne iri taýarly fermalardy qurý jolymen óndiristi irilendirý, keń aýqymdy selektsııa baǵdarlamasyn iske asyrý esebinen maldyń barlyq túrleriniń genetıkalyq áleýetin arttyrý bolyp tabylady. Mal sharýashylyǵyn ıntensıftendirý úrdisin yntalandyrý maqsatynda qurama jemniń qunyn sýbsıdııalaý baǵdarlamasy jalǵastyrylyp jatyr.

Aýyl sharýashylyǵy ónimin qaıta óńdeý salasynda basty baǵdar salany tehnıkalyq jáne tehnologııalyq jańǵyrtý, óndiriske sapanyń halyqaralyq standarttaryn engizý jáne osy negizde ishki azyq-túlik naryǵynyń turaqtylyǵyn saqtaý jáne nyǵaıtý ǵana emes, sonymen birge otandyq taýarlardyń syrtqy naryqtarǵa shyǵýy bolyp qala bermekshi. Eksportqa baǵdarlanǵan óndiristerdi damytý jáne eksportty ártarap-tandyrý baǵyty sheńberinde salanyń keleshegi bar ınvestıtsııalyq jobalaryn qarjylandyrý jáne iske asyrý jalǵastyryldy. Bul oraıda jylyjaı sharýashylyqtary jelisin damytyp, tamshylatyp sýarý tehnologııasyn qoldaný arqyly jemis-kókónis ónimderiniń óndirisin tıimdi uıymdastyrý qajet bolyp otyr.

Sondaı-aq qus fabrıkalarynyń jelisin qurý jáne sút-taýarly fermalardyń jelisin damytý, aýyl sharýashylyǵy tehnıkasyn jınaý óndirisin qurý kezek kúttirmeıdi. Al, ınfraqurylymy damyǵan maldy bordaqylaý alańdarynyń jelisin qurý men mal soıý pýnkterin salý, bólshekti et jáne vakkýmdyq oramda iri kesekti kesimderdi óndiretin etti qaıta óńdeý keshenderin uıymdastyrý, sonymen qatar bııazy júndi óndirýdi jáne qaıta óńdeýdi damytý aýyl turǵyndaryn eńbekpen qamtýdy jaqsartatyn túbegeıli sharalarǵa aınalar edi.