Aımaýytovtyń uly Bektur Baıanaýylǵa ne úshin keldi
PAVLODAR. KAZINFORM - Bıyl Alash qaıratkeri Júsipbek Aımaýytovtyń týǵanyna 135 jyl tolyp otyr. Kazinform agenttigi Alash ardaqtysynyń uly Bekturdyń týǵan jerin ańsap kelip, ata-babasynyń basyna táý etken sátinen esh jerde aıtylmaǵan oqıǵalardy jarııalaýdy uıǵardy.
Júsipbek Aımaýytov pen jary Evgenııa Qarabatyrqyzy ekeýiniń otbasynda Bektur, Janaq esimdi uldary jáne Márýa atty qyzy bolǵan. Asyldyń sońynda qalǵan tuıaǵynyń úlkeni - Bektur Júsipbekulynyń ómiri azapqa toly ótkenin ekiniń biri bile bermeıdi. Ol Orynbordaǵy mektepte Muhamedjan Tynyshbaevtyń uly Eskendirmen, Mirjaqyp Dýlatovtyń qyzy Gúlnármen birge oqyǵan.
Júsipbek Aımaýytulynyń úlken uly Bektur 1996 jyly Baıanaýylǵa kelip, ata-babasynyń rýhyna taǵzym etti. Sol saparda jergilikti ólketanýshy, Júsekeńmen birneshe atadan qosylatyn týysy, ólketanýshy Ramazan Nurǵalıev asyldyń synyǵyna jol kórsetip, Dándibaı óńirine bastap aparǵan.
Osy bir oqıǵa jóninde Ramazan Dinisulynyń aýzynan jazyp alǵan edik.
- 1996 jyly tamyz aıynda Bektur Júsipbekuly Qaraǵandy qalasyna keldi. Janynda qyzy Rıma men odan týǵan úsh jıeni bar. Buǵan deıin Bektur aǵamyz Reseıdiń Kemer oblysy Prokopev qalasynda erikti túrde qonystanyp (volnoe poselenıe) turǵan ǵoı. 1994 jyly qarashada Tatarstan Respýblıkasy prokýratýrasynyń qaýlysymen aqtalyp, Qazaqstanǵa kelip, Almatyda biraz turyp, báıbishesi Reseıge qaıta alyp ketken. Keıin atamekenine qaıta bet burady. Qazaqstan úkimeti Almatydan páter bergen.
Ol ýaqytta Qaraǵandy qalasynda Júsipbektiń týǵan inisi Jaqypbektiń nemeresi Baýyrjan Ysqaqov turatyn. Baýyrjan Ysqaqov - medıtsına ǵylymdarynyń doktory, professor, J.Aımaýytovtyń týǵan inisi Jaqypbektiń nemeresi. Jaqypbek atamyz kózi tirisinde muǵalim bolǵan. Alaıda 1937 jyly ol da atylyp ketken. Al Baýyrjan keıin jezdesiniń tegin alyp, sol kisiniń tárbıesin kórip Ysqaqov bolyp jazylǵan
Men bolsam bul tusta Baıanaýyl aýdanynyń «ıÝjnoe» keńsharynda (qazirgi Jumat Shanın aýyly) zootehnık bolyp eńbek ettim. Birde qaýlaǵan dala órtiniń arasynda qalyp qoıyp, bet-aýzym, qolymnyń biraz bóligi kúıip qaldy. Sóıtip, biraz ýaqyt Qaraǵandy qalasynda emdelýge týra keldi. Bastaýysh synypta oqıtyn úlken qyzym Názgúl janymda bolatyn. Jalpy, men – Aımaýyt áýletine birneshe atadan qosylatyn týyspyn. Baýyrjanmen áýel bastan-aq jaqsy baılanystamyz. Ol meniń qalada ekenimnen habardar. Sodan bir kúni Baýyrjan Bekturdyń kele jatqanyn, poıyzdan túsetinin jetkizdi. Qarsy alýǵa sol ýaqytta Qaraǵandydaǵy dıagnostıkalyq ortalyqtyń bas dárigeri Ersin Raqyshev ta birge bardy. Onyń da rýy kúlik, Júsipbekpen týys. Joǵaryda aıtqandaı, Bektur jalǵyz kelmedi. Sodan túni boıy Baýyrjannyń úıinde áńgime-dúken quryp, ertesinde Baıanaýyldyń Qyzyltaýyna birneshe mashınamen shyqtyq. Sol saparymyzda Qaraǵandy oblystyq telearnasy jaqsy bir telehabar daıyndaǵany da esimde.
Áýeli Aımaýytuly aýlynda bolyp, kelesi kúni atalary jatqan Dándibaı qorymyna bardyq. Bektur: «Qulqýallany úsh qaıtarýǵa shamam bar, duǵany ózim jasaıyn», dedi. Sol duǵa arasynda ákem men sheshem de bolǵan. Ákem sol jerde qoı soıyp, as berdi. Bektur aǵamyzǵa kostıým-shalbar kıgizgeni de esimde. Asyldyń synyǵynyń kózinde únemi bir qaıaý baıqalyp turatyn. Ata-babasynyń zıratyna barǵanymyzda bir asqaq armanyna qol jetkizip otyrǵandaı kórindi, - dep bir toqtady R.Nurǵalıev.
Áńgime oraıynda Bektur aǵamyz: «20-jyldardyń ortasyna taman bolýy kerek, ákem Júsipbek Orynbordaǵy joǵary áskerı-ofıtserler mektebine qyzmetke ornalasyp, psıhologııa páninen sabaq beredi. Janaq ekeýimiz Dándibaıda turyp jattyq. Sodan bir kúni ákemiz bizdi alyp ketpekke aýylǵa keldi. Mynaý zırattyń (Dándibaıdaǵy Aımaýytulynyń ata-anasy jatqan qorym) syrtynda qorǵan-dýal bolatyn. Sonyń qulap qalǵan jerlerin kirpishpen qalatty. Janaq ekeýimizdi at arbaǵa otyrǵyzyp, Qyzylshyrpy qalasyna (qazirgi Aqsý) alyp jóneldi. Ol jerden kemege otyratyn boldyq. Bizdi arbamen aparǵan aǵaǵa keme toqtaıtyn jerdegi jaıma bazardan shı barqyt, aq mata, ultan, bylǵary, nasybaı japyraǵyn satyp áperdi. Álgi kisi mylqaý edi, ekeýi ymmen sóılesedi. Biz kemege otyrǵanda álgi aǵa jylap turdy. Ákemizdiń aıtýynsha, ol bizge jaqyn týys bolǵan», - dep esine alǵan eken.
Júsipbektiń álgi týysy Tóleýbek Baıdildáuly degen aýyl turǵyny bolǵan eken. Jastaıynan sóıleý tili jetilmegen, tek «ataý» degen sózdi ǵana aıta biledi eken. Soǵan oraı aýyldastary Ataý atap ketken. Júsekeń ustalyp, elde jappaı kámpeske júrip jatqanda Tóleýbek otbasymen Kemer oblysynyń Kolchýgıno degen temirjol stansasyna kóship ketken. Sodan 1959 jyly ǵana elge qaıtyp keledi. Er balalarynyń bári qaıtys bolǵan, sońynda Orynbasar degen qyzy qaldy. Ol kóp jyldar Ekibastuz qalasynda ómir súripti.
«Ákemiz Júsipbek qýdalaýǵa túskende onyń bir tanysy, tatar kelinshegi bizdi Ýfaǵa alyp ketti. Sebebi Qazaqstanda bizge «halyq jaýynyń balasy» dep kún bermeıtin. Erjete kele Qazan qalasyndaǵy Gorbýnov atyndaǵy qupııa avıatsııalyq zaýytqa elektrık bolyp jumysqa turdym. Bul 1936 jyly edi. Munda táýir jalaqy alyp, turmysym túzelip qaldy. Áttegen-aı, kóp uzamaı qyrsyq shaldy. Jyl ótpeı ústimnen aryz tústi. «Bul keńes ókimetiniń jaýy Júsipbek Aımaýytulynyń balasy, jabyq zaýytta jasyryn jumys istep, ókimetke qastyq jasaǵaly júr» degen jalamen meni arnaıy organdar tekserip, aqyry aıdatyp jiberdi. Aqteńizdegi túrmege jabylyp, 10 jylymdy temir tordyń ar jaǵynda ótkerdim. Shyqqan soń, pasportyma «musylman elderine shyǵýǵa tyıym salynǵan» degen jazýy bar shtamp qoıyldy. Amalsyzdan Kemer oblysynyń Prokopev qalasyna baryp, jergilikti shahtaǵa elektrık bolyp ornalastym. Uzaq jyl sonda eńbek ettim. Sol jerde otbasyn quryp, bir ul, bir qyz kórdim. Ulym Vıktor Qıyrdaǵy Vladıvostokta keme kapıtany bolǵan, asa aralasa qoımaımyz. Bar úmitim – qyzym Rıma», - dep tolǵanǵan edi jaryqtyq dep áńgimesin jalǵastyra tústi Ramazan aǵa.
Bektur birde Prokopev qalasyndaǵy bazarda júrgende qazaq jigitine kezigedi. Qazaq azamaty saýda jasap turyp, qalǵan aqshasyn bermekshi bolyp qaltasynan somdarmen qosa saýdyratyp teńgelerdi alyp shyǵady ǵoı. Álgi aqshalardyń arasynan Abylaı hannyń sýretin kórip: «Bul – Abylaı han, qazaqtyń basyn qosqan áıgili han, Kenesary hannyń babasy. Bala kezimde ákem munyń beınesin ramkaǵa salyp, úıdiń tórine ilip qoıatyn», dep aıttym», - dep kúlgen eken Bektur Júsipbekuly.
Bektur Júsipbekuly keıin Qaraǵandyǵa qaıtqan soń, Reseıge jol júrip ketedi. Ol jaqta uzaq turǵan soń, 2006 jyly týǵan eline oraldy. Sodan araǵa eki jyl salyp 92 jasynda dúnıe saldy.
