Aıdyń artefaktilerin muqııat qorǵaý kerek – Dúnıejúzilik eskertkishter qorynyń prezıdenti

ASTANA. KAZINFORM – Dúnıejúzilik eskertkishter qorynyń (World Monuments Fund, WMF) prezıdenti jáne bas dırektory Benedıkt de Monlor Kazinform agenttigine bergen eksklıýzıvti suhbatynda aspandaǵy aıdy mádenı mura obektileriniń tizimine engizý sheshimi týraly aıtyp berdi. 

Qordyń prezıdenti mundaı qadamnyń sebepterin túsindirip, artefaktilerdi saqtaýdyń mindetti hattamalaryn ázirleý úshin halyqaralyq yntymaqtastyqtyń shuǵyl qajettigin atap ótti.

— Dúnıejúzilik eskertkishter qory aıdy joıylyp ketý qaýpi tóngen mádenı mura nysandarynyń tizimine engizdi. Bul sheshimge naqty qandaı faktiler ákeldi?

— Aıda 90-nan astam tarıhı nysandar bar, sonyń ishinde tynyshtyq bazasy — adamzattyń eń úlken jetistikteriniń birin beıneleıtin «Apollon 11» qoný alańy. Ǵaryshty zertteý jedeldetilgen saıyn, jeke kompanııalar men úkimetter aıǵa jańa mıssııalardy josparlaǵanda, bul názik artefaktilerdiń kezdeısoq zaqymdaný qaýpi artady. Aıdy tizimge engizý adamnyń tapqyrlyǵynyń osy taptyrmas dálelderin qorǵaý úshin tabıǵatty qorǵaý hattamalaryn ázirleýdiń shuǵyl qajettiligin kórsetedi.

— Ǵaryshtyq týrızm qazirgi ýaqytta óte tanymal. Aıǵa barǵysy keletin týrıster úshin qandaı da bir erejeler nemese zań bar ma ma?

— Aı murasyn saqtaý halyqaralyq yntymaqtastyqty jáne týrızmdi qosa alǵanda, aı qyzmeti boıynsha naqty usynystardy qajet etedi. «Artemıda kelisimderi» sııaqty qoldanystaǵy sheńberler bastapqy núkte, biraq tarıhı nysandardy qurmetteý jáne qorǵaý úshin mindetti hattamalar qajet. Aıdyń názik artefaktilerin jerdegi mádenı mura eskertkishteri sııaqty muqııat qorǵalýy kerek.

— Artefaktilerdi jerden tys jerde saqtaý úshin hattamalar jasala ma? Qazir mundaı hattamalar joq.

— Bul sheshim ǵaryshtaǵy adam qyzmetiniń artefaktilerin saqtaýdyń keshendi hattamalaryn jasaý qajettigin atap kórsetedi. «Ǵarysh týraly kelisim» jáne «Artemıda kelisimderi» sııaqty kelisimder murany saqtaý máselelerine qatysty bolsa da, olarǵa mindetti sharalar jetispeıdi. Dúnıejúzilik eskertkishter qory bul ınklıýzııa adamzattyń jer betinen tys ortaq murasyn qorǵaý úshin mindetti kelisimder jasaýda halyqaralyq dıalog pen yntymaqtastyqty yntalandyrady dep úmittenedi.

— Bul sheshim NASA-nyń 2027 jyldyń ortasyna josparlanǵan Artemıda-3 mıssııasy sııaqty Aıdyń bolashaq mıssııalaryna áser etýi múmkin be?

— Biz bul ınklıýzııany ǵarysh agenttikterimen, úkimettermen jáne jeke kompanııalarmen jumys isteý múmkindigi retinde qarastyramyz, Bolashaq mıssııalar, sonyń ishinde Artemıda 3 josparlaý protsesinde murany saqtaýdy eskeredi. Qazirdiń ózinde belsendi qadamdar jasaı otyryp, biz bul tarıhı nysandardy aıdy zertteýge degen qushtarlyǵymyzdy joǵaltpaı qorǵaı alamyz.

— Bul dúnıejúzilik eskertkishter qorynyń tizimindegi jerden tys birinshi oryn. Bul tizimge jerden tys basqa nysandardy qosýdyń qandaı alǵysharttary bar?

— Aı óziniń tarıhı oryndarynda kezdesetin eleýli táýekelderge, sondaı-aq adamzattyń ortaq murasyn saqtaýdyń mańyzdylyǵyna baılanysty tizimge engizildi. Jerden tys obektilerdiń kez kelgen bolashaq nomınatsııalary jerdegi obektiler úshin qoldanylatyn krıterıılerge sáıkes kelýi kerek, ıaǵnı mádenı mańyzdylyǵy, táýekelderi jáne olardy saqtaý úshin jahandyq yntymaqtastyq áleýeti. Bul qosý adamnyń jetistikteri iz qaldyrǵan jerde murany saqtaý úshin pretsedent beredi.

Osy materıaldyń aǵylshyn tilindegi túpnusqasyn myna silteme arqyly oqýǵa bolady.