Aýyl sharýashylyǵy salasyndaǵy jańa jobalardyń bereri mol – BQO ákiminiń orynbasary E.Salyqov

L. 29 naýryz. QazAqparat /Eljan Eraly/ - Memleket tarapynan elimizde agrarlyq salaǵa aıryqsha kóńil bólinip, kóptegen ınvestıtsııalyq jobalardyń júzege asyp jatqany belgili.

Ásirese, Elbasynyń bıylǵy Joldaýynda etti mal sharýashylyǵyn damytýǵa basa nazar aýdarylyp, bul maqsatqa 130 mlrd. teńge bólinetini aıtyldy. Osyǵan oraı Batys Qazaqstan oblysy ákiminiń orynbasary Erbol Salyqov óz oı-tolǵamyn bylaısha bildiredi.

-Elbasy qoıyp otyrǵan basty talaptardyń biri - elimizdiń aýyl sha­rýashylyǵy salasyn damytý arqyly azyq-túlik qaýipsizdigin qamtamasyz etý, - dep bastady áńgimesin Erbol Ǵumaruly. - Osyǵan oraı aýyl sharýashylyǵyndaǵy eńbek ónimdiligin 2014 jyly eki ese, 2020 jylǵa qaraı 4 ese ósirý mindeti qoıylǵan. Memleketimizdiń qoldaýy arqasynda agrarlyq salada birqatar iri jobalar júzege asý ústinde. Kózdegen maqsatymyz - shıkizat óndirip, satý ǵana emes, ony óńdeý salasyn da jandandyrý. Bul shetten ákelinetin azyq-túlik kólemin azaıtýǵa sebin tıgizedi. Sonymen qatar iske qosylatyn nemese jańartylatyn kásiporyndardyń ónimderi eksportqa qabiletti, joǵary sapaly bolýy kerek. Sońǵy eki-úsh jyldyń ishinde júzege asqan ınvestıtsııalyq jobalardyń barlyǵy osy baǵytta. Mysaly, bir kezderi oblysta ósimdik maıynyń jetispeýshiligi týyndaǵan bolatyn. Endi qazir Terekti aýdany Poıma aýylynda jumys istep turǵan ósimdik maıyn shyǵaratyn zaýyt Eýropanyń sońǵy standarttaryna saı keletin quraldarmen jabdyqtalǵan. Jylyna 7,5 myń tonna maı shyǵarady. Bul zaýyt tolyqqandy jumys jasaǵanda 4,5 myń tonna bolatyn ishki qajettiligimizdi túgel jaýyp, ónimdi kórshi oblystarǵa eksporttaýǵa múmkinshilik beredi. Un tartatyn eki dıirmen iske qosyldy. Sonyń biri - «Bıýller» fırmasynyń tehnologııasyna negizdelgen, táýligine 150 tonna un tartatyn kásiporyn. Qolǵa alynǵan taǵy bir bastama - jylyjaılar salý. Bundaǵy negizgi maqsat - jyldyń barlyq mezgilinde oblys halqyn kókónispen qamtamasyz etý. Úlken jobalardyń biri - «Aqas» sharýa qojalyǵynda júzege asqan taýarly sút fermasy. Sondaı-aq Zelenov aýdany ıAnaıkın aýylyndaǵy 8640 basqa eseptelgen mal bordaqylaý kesheni. Mundaǵy Germanııa, AQSh, Gollandııa elderinen alynǵan qural-jabdyqtar joǵary sapaly et óndirip, talapqa saı eksporttaýǵa jol ashady. Buǵan qosa bıyl júzege asatyn taǵy birneshe jobany aııtýǵa bolady. Mysaly, óńirge qus etiniń ımportyn toqtatý maqsatynda jylyna bes myń tonna qus etin óndire­tin fabrıka salynǵaly jatyr. Sonymen qatar 12 myń basqa eseptelgen shoshqa bordaqylaý kesheniniń jobasy iske asyrylýda. Jylyjaılar salý bıyl da jalǵasyn tappaqshy.

Aýyl sharýashylyǵyn damytý jergilikti turǵyndar kúshimen júzege asady. Sondyqtan aýyr eńbektiń ystyq-sýyǵyna tózetin aýyl adamynyń áleýmettik jaǵdaıyn oılaýymyz kerek. Bul baǵytta da birqatar jumystar atqarylyp jatyr. Eń bastysy - oblystaǵy sońǵy eki-úsh jylda úlken qarqynmen júrgizilip otyrǵan aýyldyq aýmaqtardy gazdandyrý máselesi. Ótken jyldyń ózinde Qaratóbe, Terekti, Syrym aýdandaryna tabıǵı gaz jetti. Aldyńǵy jyly Reseımen shektesetin eń shalǵaı aýdan Bókeı ordasyna gaz bardy. Kógildir otyn tek aý­dan ortalyqtaryna emes, óz kezegimen aýyldarǵa da jetip jatyr. Bul agroóndiristiń órkendeýine tikeleı áserin tıgizedi, aýyl­daǵy kásipkerliktiń damýyna yqpal etedi. Eldi mekenderdegi mektepter túgeldeı derlik jóndeýden ótti. Aýyl balalarynyń jaqsy bilim alýyna jaǵ­daı týǵyzyldy. Balabaqshalar kóp­tep boı kóterýde. Aýyz sý máselesinde áli de bolsa qıyndyq týǵyzatyn jerler bar. Bulardyń birqatary kúni keshe qabyldanǵan «Aqbulaq» memlekettik aýyz sý baǵdarlamasyna kirdi.

-Qazaqstannyń Keden odaǵyna kirýi aýyl sharýa­shylyǵyna qanshalyqty dárejede áser etedi, utarymyz qandaı? Kórshi­lerge nendeı taýarlar usyna alamyz?

-Keden odaǵyna kirýmen ónimderimiz­di eksporttaýda, aýyl sharýashylyǵy óndirisine jańa tehnologııalar engizýde, kórshi eldermen jalpy qarym-qatynasta jańa múmkindikterdiń ashylaryna senemiz. Bir ǵana mysal, ótken jyldyń qorytyndy kórsetkishi boıynsha Keden odaǵyna kiretin elderge eksportymyz 40 paıyzǵa artqan. Oblysta eksportqa shyǵaratyn et ónimderi maldárigerlik talaptarǵa saı, sapaly bolý úshin aýdandarda mal soıa­tyn oryndardy salý, maldárigerlik qyzmetti jolǵa qoıý jandanyp keledi. Sonymen qatar bul baǵytta negizgi úmit artarymyz - oblysta iske qosylyp jatqan mal bordaqylaý keshenderi. Ótken jyly «Jaıyq et» kásiporny halal standartyna sáıkes iri qara, jylqy malyn soıatyn jalpy quny 240 mln. teńgeniń jobasyn iske qosty. «Kýbleı» JShS jylyna 25 mln. dana et qalbyrlaryn shyǵarady. Bul Qazaqstan boıynsha shyǵarylatyn osy ónimniń jartysynan artyq. Qazirgi ýaqytta bizben kórshiles Reseı oblys­tarynan, basqa da aımaqtardan sura­nys túsip jatyr.

-Tabıǵattyń qaı kezde qandaı tosyn minez tanytary sharýaǵa beımálim. Qýańshylyq jaǵdaıynda shyǵyndy azaıtýǵa qatysty qandaı sharalar qoldanylmaq?

-Aýyl sharýashylyǵynyń jetistikteri aýa raıy jaǵdaıymen de tyǵyz baılanysty. Mysaly, sońǵy eki jylda qýańshylyqqa baılanysty aýyl sharýashylyǵy úlken qıynshylyqtarǵa kezdesti. Byltyr egistiktiń 60 paıyzy kúıip ketti. Sońǵy kezde bul másele aýdan basshylary, jalpy taýar óndirýshi­ler arasynda ótkir talqylanyp keledi. Endi jazdyq daqyldar, sonyń ishinde bıdaıdyń negizgi kólemin azaıtyp, kúzdik daqyldar egýge baǵyt alýymyz kerek. Sonymen qatar qýańshylyqqa tótep beretin yl­ǵal saqtaý tehnologııasyn qoldaný shart. Ol úshin osy zamanǵy tehnıka qajet. Bul baǵytta sharýalar «Qazagroqarjy» aktsıonerlik qoǵamy arqyly sońǵy kezderi tehnıkalaryn jańartýda. Mysaly, maıly daqyldardy óńdeıtin zaýyt saldyq. Endi ony jyl saıyn shıkizatpen ózimiz qamtamasyz etip otyrýymyz kerek. Sondyqtan maıly daqyldar alqabyn aldyńǵy jyldarmen salystyrǵanda eki jarym esege ulǵaıtyp otyrmyz.

-Agrarlyq baǵytta mamandyq alǵan jastarymyzdyń kóbi basqa salalarda eńbek etse, endi bireýleri múldem jumyssyz. Múmkin bul sala­ǵa da mańyzy «Dıplommen - aýylǵa» baǵdarlamasynan kem túspeıtin mem­lekettik joba qarastyrý qajet bolar...

-Bul máseleni kóterip júrmiz. QR Aýyl sharýashylyǵy mınıstrligi de Úkimettiń aldyna másele etip qoıǵanyn bilemiz. Qazir ártúrli jeńildikter­men áleýmet­tik sala mamandarymen qosa maldári­ger­lik salany da qamtý qaralýda. Bi­rinshi­den, bilimdi kadr qaı ýaqytta da óz ornyn tabady. Ekinshiden, jastarǵa da kásipkerlikpen aınalysýǵa tolyq múmkindik týady. Óıtkeni et ónimderin eksporttaý maqsatynda qa­byldanǵan baǵdarlamada aýyl adamdaryna kásippen aınalysýǵa jańa ne­sıeler berilmek. Sonyń ishinde «Sy­baǵa» degen nesıe túri bar. Bul mal ósiremin degen sharýaǵa ǵana beriledi ári tıimdi nesıe.

-Endi óńir aýyl sharýa­shylyǵyndaǵy túıtkildi máseleler dep neni aıtar edińiz?

-Salanyń sheshimin tappaı kele jatqan máseleleriniń biri - teri men júndi kádege asyrý. Shıkizattyń bul túri dalada qalyp jatyr. Teri, jún óńdeıtin kásiporyndar múldem joq dese de bolady. Memleket tarapynan qazirgi ýaqyt­ta júnge demeýqarjy beriledi. Biraq bııazy júnge ǵana. Al bizdiń oblysta ósiriletini qazaqy, edilbaı qylshyq júndi qoı­lary. Mundaı qylshyq júnge kórshilerden de suranys bolmaı otyr. Osy baǵyt­ta damyǵan túrik, ıran kásipkerlerimen kezdesip, máseleni sheshýge qadam jasap júrmiz. Aýyldyq jerlerde kıiz basylyp, kórpe jasalady. Biraq bul aýyz toltyryp aıtarlyq kórsetkish­ke kelmeıdi. Oblystaǵy «Aıaz» kásiporny jaqsy baıpaq shyǵarady. Alaıda ol baıpaqty ótkizý úshin naryqtaǵy óziniń tıisti baǵasy qa­jet. Bul aýyldyq jerlerde, aýdan ákimderiniń esepterinde ótkir aıty­lyp júrgen másele. Dál qazirgi ýaqyt­ta Qytaı kásipkerlerimen kelissóz júrgizýdemiz. Qalaı bolǵanda da, túbi bir sheshimin tabary anyq.

Qoryta aıtqanda, memleket tarapynan aýyl sharýashylyǵyna jetkilikti kóńil bólinip otyr. Endigi maqsat - sol múmkindikti paıdalana bilý.