Aýtızmdi erte anyqtaý mańyzdy: Dárigerler keńesi
ASTANA. KAZINFORM – Búgin – dúnıejúzilik aýtızm týraly aqparat taratý kúni. Soǵan oraı Jibek Joly arnasynyń «Búgin LIVE» baǵdarlamasyna qos birdeı erekshe balany tárbıelep otyrǵan ana suhbat berdi.
- Bul jaǵdaıdy birden qabyldaı almadyq. Úlken kúızelis kezeńinen óttik. Otbasymyzda daǵdarys boldy. Erekshe balany, onyń ishinde aýtıst balany tárbıelep ósirý óte qıyn. Balam sap-saý bolyp ósip kele jatty. 1 jasynda ekpe alǵannan keıin 4-5 kún qyzýy kóterilip aýyryp qaldy. Sodan keıin múlde adam tanymastaı ózgerip ketti. Atyn atasa qaramaıdy, bir orynda aınalyp júre beredi. Tipti ata-anasyn da tanymaıtyndaı hálge tústi, - deıdi ana.
Erekshe balanyń anasy perzentindegi ózgeshelikti baıqaǵan sátten-aq áreket ete bastaǵan.
- Bizdiń ata-ana retinde jumys istep, balany der kezinde ońaltý ortalyqtaryna aparyp, ýaqytyly dárigerge kórsetýimizdiń arqasynda balamyzdy ol sındromnan jáılap shyǵaryp kele jatyrmyz. Aýtızm dıagnozy bar balamyzdyń esimi Ádemi. Ol ekinshi balamyz. Úshinshi ulymda da psıhıkalyq tejelý belgileri bar. Biraq, ulym áldeqaıda jaqsy. Dese de, kenje balammen de biraz jumys isteý kerek, - deıdi 3 balanyń anasy .
Aızada Rahymjanova aýtızmi bar balalardy qoǵamnan oqshaýlamaı, kerisinshe kópshiliktiń olardy qalypty qabyldaýyna úles qosýymyz kerek deıdi. Oǵan qosa ana aýtızm belgileri baıqalatyn balalarǵa logopedterdiń de kómegi kóp ekenin aıtady. Stýdııaǵa qonaq bolǵan logoped maman Dına Maılına erekshe balalarmen jumys isteýdegi ózindik tásilin bólisti.
- Logorıtmıka – mýzyka, qımyl men sóıleýdi biriktiretin ádis. Ózime kelgen ár balaǵa osy tásildi qoldanamyn. Biraq keıde ándi de tyńdaǵysy kelmeı, qulaǵyn jaýyp alatyn sensorlyq buzylystary bar balalar da bolady. Ondaı balalarmen kezeń-kezeńimen jumys isteımiz. Ártistik qasıetterimizdi qosyp, túrli keıipkerlerdiń róline kiremiz. Balalardy emdegende mindetti túrde emotsııany qosý kerek. Kerek jerde ártistik qabiletti qossa balaǵa tezirek áser etedi, - deıdi maman.
Aýtızm sındromy bar balalarǵa psıhoterapevt mamandar da kómektesedi. «Búgin LIVE» baǵdarlamsyna suhbat bergen Astana qalasy psıhologııalyq densaýlyq ortalyǵy dırektornyń orynbasary Almagúl Aıtjanova bala psıhıkasynyń damýynda buzylystar baryn qalaı bilýge bolatynyn aıtty.
- Aýtızm – mı damý protsessteriniń buzylysy. Ondaı balalardyń qorshaǵan ortamen qarym-qatynasy tómendeıdi. Aýtızmniń eń basty belgileri, bala anasyna nemese eń jaqyn týystaryna emotsııalyq reaktsııa kórsetpeıdi. Ony 6 aılyq baladan da baıqaýǵa bolady. Ádette jańa týylǵan balada ár aı saıyn ózgerister bolyp turýy kerek. Aýtıst balalarda ózgerister tejelip qalady. Oǵan qosa kózqarasy sýyq bolady. Anasyna da meıirim bildirmeıdi. Sondyqtan kúnde tańerteńnen keshke deıin ózi ustap júrgen baladan eshqandaı meıirim sezinbeıtin bolsa, demek ol balada aýtızm belgileri bar degen sóz, - deıdi psıhoterapevt.
Almagúl Aıtjanova balasynan psıhıkalyq damýynyń tejelýin baıqasa ata-analar ne isteý kerektigin de aıtty.
- Eger ata-ana balasynan mundaı belgilerdi baıqasa, eń aldymen pedıatrǵa nemese jalpy praktıka dárigerine teksertý kerek. Olar balalardyń normaǵa saı damýyn baqylaıdy. Eger dáriger qandaı da bir aýytqýshylyq belgileri bar dese, balany birden psıhıatrǵa kórsetý kerek, - deıdi stýdııa qonaǵy.
Maman aýtızmdy psıhıkalyq jáne sóıleý damýynyń kesheýildeýi bar balalardan qalaı ajyratýǵa bolatynyn da tizip shyqty.
- Aýtızm belgisi bar balalarda qarym-qatynas múlde bolmaıdy. Sóıleý damýynyń kesheýildeýi baıqalatyn balalar sóıleı almasa da kózben kórsetip, ymǵa túsinip otyrady. Al psıhıkalyq damýy kesheýildegen balalar aıtqan dúnıeni sál túsinbeı qalýy múmkin, biraq emotsııa bildiredi, - deıdi Almagúl Aıtjanova.
Erekshe bala tárbıelep otyrǵandardyń biri – Abaı Ábdisametuly. Ortanshy uly Ámirge 5 jasynda aýtızmnyń jeńil túri degen dıagnoz qoıylǵan. Ol ulynyń aýtıst ekenin qalaı bilgenin baıandap berdi.
- Balabaqshaǵa barǵanda ol tek bir kıimdi kıip baratyn. Eki kún buryn nemese keshe kıgen kimin búgin de kıip baramyn deıtin. Biz oǵan basqa kıimdi usynsaq aıqaı-shý bastalatyn edi. Odan bólek biz túsinbegen ádet bar. Sol kezde Naızaǵaı Makkýın mýltfılmi óte tanymal edi. Ámirge sol mýltfılmdi qosyp berseń, úzbeı 20-30 ret qaıtalap kóre beretin. Atyn aıtsaq, mán bermeı bastady, - deıdi Abaı Ábdisametuly.
Sodan beri 15 jyl ótken. Qazir Ámir sýda júzý sportymen aınalysady. Talaı dodada top jaryp ta úlgergen. Maqsaty 2028 jyly ótetin paralımpıadaǵa qatysyp, júldeli bolý.
- 2 aı buryn AQSh-tan keremet habar keldi. Tarıhta birinshi ret ashyq chempıonat ótkizilýde. Ámirdi barlyq talapqa saı bolǵandyqtan sol jarysqa shaqyrdy. Ótken aıda baryp qatystyq. Jarys 3 kún ótti. Alǵashqy kúni sátsiz boldy, biraq Ámir erekshe bala bolǵandyqtan túsingen joq. «Marapattaý rásimi qaıda? Nege júldemdi bermedi?» dep surady. Biraq, ekinshi jáne úshinshi kúnderi sátti boldy, - deıdi erekshe balanyń ákesi.
Ámir dál osy baıraqty básekeden 6 birdeı júldemen oralypty.
Jyl saıyn elimizde aýtızmmen aýyratyn balalar sany shamamen úsh myńǵa artyp otyrady. Máselen, bıyl dınamıkalyq baqylaýdaǵy balalar 12 839 bolǵan. Bul aǵashqy 2,5 aıdaǵy málimet. Al byltyr dál osyndaı dıagnozy bar 12 286 bala tirkelgen. Aldynǵy jyly 9 038 erekshe bala dınamıkalyq baqylaýǵa alynǵan. Elimizde aýtıst balalardy qoldaý úshin 227 túzetý kabıneti jumys isteıdi. Odan bólek 110 psıhologııalyq-medıtsınalyq-pedogogıkalyq konsýltatsııalar, 10 aýtızm ortalyǵy, 13 ońaltý ortalyǵy men 1080 erekshe bilim berý qajettilikteri bar balalardy qoldaý kabıneti bar.
Esterińizge sala keteıik, buǵan deıin BUU aýtızmmen aýyratyn adamdardyń quqyǵyn qurmetteýge shaqyrǵanyn jazǵan edik.
Al Qonaev qalasynda aýtıst balalarǵa arnalǵan jalǵyz ortalyq qalaı jumys isteıtinin bilgińiz kelse, siltemege ótińiz.