Aýsyl indetiniń taralýyna urlyq jolymen shekara asyp kelgen mal sebep boldy

ASTANA. 28 aqpan. QazAqparat - Ótken jyldyń sońyna taman Shy­ǵys Qazaqstan oblysynyń Úrjar aýdanynda malǵa aýsyl tıip, birqatar sharýa qojalyqtaryndaǵy túlikti jaıpap ketkeni belgili. Jurtty birshama shyrǵalańǵa salǵan indetpen kúres qaqaǵan aıazǵa qaramastan júrip, aýsyl derti anyqtalǵan núk­te­degi maldy joıý jumystary bir sát saıa­byrsymaǵan edi.

Keıinnen Qytaımen shekarada ornalasqan tustaǵy aýsyl oshaǵynyń shyǵý tórkini shekaranyń arǵy jaǵynan anyqtalǵan bolatyn. «Atqarylǵan jumystardyń nátıje­sinde Shyǵys Qazaqstan oblysy Úrjar aýda­nyndaǵy aýsyl oqıǵasy naqty Qytaı­men shekara mańynda oryn alǵandyǵy anyq­talyp otyr. Búgingi kúni Qytaıdyń ve­te­rınarlyq qyzmetine asa qaýipti aýrýdyń shyǵýyna baılanysty anyq aqparattar usyný týraly arnaıy hat joldandy», - degen bolatyn sol kezderi Veterınarlyq baqylaý jáne qadaǵalaý komıtetiniń tóraǵasy Nyǵmet Jaqypbaev. Onyń aıtýynsha, ınfektsııa shekara asqan jabaıy ań-quspen nemese adamdarmen ilesip kelýi múmkin.

Sóıtip eldiń shyǵysyndaǵy aýsyl oshaǵyn joıý jumystary júrip, ol aıaqtalmaı jatyp-aq ońtústiktegi Jambyl oblysynyń Mo­ıyn­qum, Jıdeli aýyldarynda aýsyl indeti taǵy tirkeldi. Aýyl sharýa­shy­lyǵy vıtse-mınıstri Músilim Ómirııaevtyń ha­­barlaýynsha, veterınarııa boıynsha ult­­tyq referenttik ortalyq ótkizgen sa­raptamanyń nátıjesinde  eki jerde de  iri qa­ranyń 7601 basy jáne usaq maldyń 6326 basy tárkilenip, 186 iri qara jáne úsh usaq mal joıylǵan. Aý­syl aýrýynyń oshaqtaryna karantın ja­rııalanǵan bolatyn. Qyzmettik ter­geýdiń aldyn ala boljamy boıynsha aý­syl aýrýyna Qyrǵyzstanmen shekaralas jer­lerden aýrý maldyń zańsyz ákelinýi se­bep bolǵan.

Arada apta óter-ótpesten Aýyl sharýashylyǵy mınıstrligi Jambyl jáne Almaty oblystarynda aýsyl aýrýynyń jańa oshaqtaryn tirkedi.

 Bul joly indet sharpyǵan oshaqtyń sany 7-ge jetse, sonyń 4-eýi Almaty oblysynda, 3-eýi Jambyl oblysynda oryn alǵany belgili  bolyp otyr. Bul rette de Aýyl sharýashylyǵy mınıstrliginiń mamandary qaýipti indettiń paıda bolýyna shekaralas memleketterden kontrabandalyq maldyń ákelinýi sebep bolǵanyn alǵa tartady.

«Atap aıtqanda, Jambyl oblysy Qordaı aýdanynda indet oshaǵynyń paıda bolý sebepteriniń qyzmettik tekseristiń aldyn ala málimeti boıynsha aýsyl aýrýyn juqtyrǵan 26 bas iri qara Qyrǵyzstannan kontrabandalyq jolmen ákelingeni anyqtaldy. Sharýashylyqta barlyǵy 54 bas iri qara mal, 260 bas usaq mal jáne 40 bas jylqy bar. Bul pýnkt aýdan ortalyǵynan 135 shaqyrym qashyqtyqta ornalasqan», - deıdi Veterınarııalyq baqylaý jáne qadaǵalaý komıteti tóraǵasynyń orynbasary Mereke Taıtýbaev. Onyń aıtýynsha, barlyq aýrý maldan patologııalyq materıaldyń synamasy alynyp, naqty dıagnozdy anyqtaý úshin zerthanaǵa jiberilgen.

Aýsyl aýrýynyń taǵy bir oshaǵy Almaty oblysy Jambyl aýdany Úńgirtas selolyq okrýginiń «Musa» mal jaıylymynda ornalasqan «Bolashaq» sharýa qojalyǵynda tirkelgen edi. Sharýashylyqtyń iri qara maldaryn tekserý barysynda aýsyl aýrýynyń klınıkalyq belgileri anyqtalyp, soǵan qosa, ótken jáne aǵymdaǵy jyldary týylǵan tólderdiń 3 basy ólgeni belgili bolypty. «Barlyǵy sharýashylyqta 115 iri qara mal basy bar. Bulardyń basym bóligin ıesi «Azamat» mal bazarynan Uzynaǵash aýlynyń tiri maldardy satatyn bazarynan jáne Almaty oblysy Jambyl aýdanynyń ártúrli qojalyqtarynan alǵany belgili bolyp otyr. Munda da aýrýdyń urlyq jolymen kelgen maldan juqqany týraly dálelder keltirýge negiz barshylyq. Máselen, Degeres aýylyndaǵy jeke aýlanyń birinen aýsyl aýrýynyń klınıkalyq belgisi bar 5 bas iri qara mal belgili boldy. Al sol maldyń ekeýinde Ońtústik Qazaqstan oblysynyń lıterlik belgisi bar syrǵalary anyqtaldy, al bul olardyń qujattaryna sáıkes kelmeıdi.  Qalǵan maldarda anyqtaıtyn eshbir belgileri joq. Bul olardyń aýsyl aýrýynan qolaısyz kórshiles memleketterdiń shekaralas óńirlerinen shyqqandyǵynyń janama dáleli bolyp sanalady. Buǵan qosa, tekseris barysynda taǵy biraz mal basy Almaty oblysynyń Qarasaı aýdanyndaǵy «Altyn Orda» bazarynan  satyp alynǵandyǵy anyqtaldy», - deıdi Mereke Taıtýbaev.

Jalpy mınıstrlik ókiliniń aıtýynsha, shekaralas respýblıkalardan birneshe indettik aýrýlardyń, onyń ishinde aýsyl aýrýynyń taralýyna birqatar faktorlar kórinis beredi. Onyń ishinde Qyrǵyzstanǵa qatysty qolaısyz jaǵdaılar da barshylyq. «Máselen, ótken jyly Qyrǵyz Respýblıkasynda aýsyldyń 3 oshaǵy tirkelgen edi. Biraq olar bul týrasynda Halyqaralyq Epızootııalyq bıýroǵa birde bir habarlama jibergen joq. Sonymen qatar, birqatar indettik aýrýlar boıynsha qaýipti sanalatyn memleketterden tiri mal jáne baqylaýdaǵy ónimderdi ákelýge shekteý engizilgenmen Qazaqstannyń memlekettik shekarasy arqyly maldardyń kontrabandalyq jolmen ákeliný faktisi kórinis tabýda. Sondyqtan, Qazaqstan aýmaǵynda aýsyl aýrýynyń shyǵýyn jáne taralýyn aldyn alý boıynsha Komıtetpen ońtústik oblystardan, onyń ishinde Almaty, Jambyl, Ońtústik Qazaqstan jáne Qyzylorda oblystarynan aýrýǵa beıim janýarlardy shyǵarýǵa shekteý engizý boıynsha qosymsha sharalar qabyldandy», - deıdi M. Taıtýbaev.

Osyǵan oraı, Almaty jáne Jambyl oblystarynda aýsyl indetiniń oshaǵy boıynsha qalyptasqan kúrdeli jaǵdaıdy eskere otyryp, QR AShM Veterınarııalyq baqylaý jáne qadaǵalaý komıtetiniń aýmaqtyq ınspektsııalary jedel rejımde qyzmet etýge kirisken. Aýrý maldy anyqtaý boıynsha aýlalardy aralaý kúsheıtilip, aýrý mal anyqtalǵan jaǵdaıda patologııalyq materıaldyń synamasy alynady. Ekspress-tásilmen dıagnozyn anyqtaý jumystary uıymdastyrylǵan. Іndet oshaqtaryna karantın jarııalaý boıynsha ákimderdiń sheshimi jedel qabyldanýda. «Jergilikti atqarýshy organ veterınarııalyq qyzmetimen birlese aýsyl oshaǵyn joıý jáne ony basqa da qolaıly aımaqqa odan ári taralýyna jol bermeý boıynsha keshendi josparlar jasalyndy. Aýdandardyń bas memlekettik ınspektorlarymen aýsylǵa kúdik keltirý boıynsha ýaqytsha karantındik rejım qoıý týraly usynys berilip otyr. Sonymen qatar, Veterınarııalyq baqylaý jáne qadaǵalaý komıteti Qazaqstan Respýblıkasy aýmaǵynda aýsyl aýrýynyń enýi jáne paıda bolýyna jol bermeý maqsatynda, birqatar júıeli sharalar qabyldady. Atap aıtqanda, ońtústik óńirler (Almaty, Jambyl, Ońtústik Qazaqstan jáne Qyzylorda oblystary) býferlik aımaqqa jatqyzyldy. Respýblıkanyń barlyq aýmaǵynda jasyryn vırýstasymaldaýshyny múmkindiginshe azaıtý maqsatynda, aýsyl vırýsynyń qurylymsyz belogynyń barlyǵyn anyqtaý boıynsha seromonıtorıngtik zertteýler júrgizilýde. Aýrý janýarlardy der kezinde  anyqtaý jáne qolaıly óńirlerge kontrabandalyq tasymaldaýǵa jol bermeý úshin janýarlardy satatyn oryndarǵa baqylaý kúsheıtilýde. Maldyń aýrýdy qaıta juqtyrý qaýpi týraly halyqty der kezinde habarlaý úshin qolaısyz pýnktterdi anyqtaý kezinde veterınarııalyq qyzmet jumysynyń aıqyndyǵy men ashyqtyq deńgeıi joǵarylap keledi», - deıdi M. Taıtýbaev. Jalpy alǵanda, qaýipti indettiń taralýyna jurtshylyq tarapynan da jol bermeý amaldary qarastyrylǵany lázim. Bul rette Aýyl sharýashylyǵy  mınıstrligi birqatar talaptardy este ustaý kerektigin alǵa tartady. Atap aıtqanda, qoldanystaǵy zańnamanyń normalaryna sáıkes barlyq iri qara mal basy týǵannan keıingi 7 kún ishinde syrǵalanyp, janýarlardy biregeılendirý jónindegi málimetter bazasyna engizilýi qajet. Osyǵan oraı, bazardan mal satyp alýshylar barlyq janýardyń veterınarlyq qujattarynyń, al iri qara mal úshin qosymsha biregeılendirilgen qulaq syrǵalarynyń bolýyna nazar aýdarǵany jón. Aımaqtarda indettiń taralýynyń basqa da mańyzdy faktorlarynyń biri mal ıeleriniń, jergilikti atqarýshy organdar nemese veterınarlardyń aýrý maldy jasyrýy bolyp otyr. Buǵan esh jol berilmeýi shart. Osy oraıda aıta keterligi, Aýyl sharýashylyǵy mınıstrligi tárkilenip jáne joıylǵan aýrý malǵa naryqtyq qunymen 100 paıyzdyq ótemaqy tólenetini jóninde resmı málimdegen bolatyn. «Buǵan deıingi qaýlylar boıynsha aýrý kesirinen joıylǵan iri qara maldyń óteýi 70 aılyq eseptik kór­set­kish, ıaǵnı shamamen 75 myń teńge bolatyn. Osy qaýlyǵa ózgerister engizildi. Óıt­keni iri qa­ra­nyń bazardaǵy narqy budan álde­qaıda joǵary, shamamen 160-180 myń teńge. Osy­ny eskere kele, qaýlyǵa óz­ge­rister men tolyqtyrýlar engizildi. Aýsyl­ǵa qa­tys­ty joıylǵan ár mal basyna tóle­netin ótem­aqy naryqtaǵy qunmen ólshenetin bolady», - deıdi bas veterınar.
Túıindeı aıtatyn másele, aýsyl indeti elimizde birinshi ret tirkelip otyrǵan joq. Buǵan deıin de birdi-ekili oqıǵa maldy aýyldy talaı sorlatqan. Endeshe, indettiń aldyn alý jumystary saýatty júrgizilgeni durys. Búgingi mundaı máseleniń bári - keleshek úshin sabaq.