Aýyz qýysynyń saýlyǵy ómir sapasynyń mańyzdy kórsetkishteriniń biri – maman

ASTANA. KAZINFORM – 2008 jyldan bastap halyqaralyq stomatologtar federatsııasy (FDI) jyl saıyn 20 naýryzda dúnıejúzilik aýyz qýysy densaýlyǵy kúnin (WOHD) atap ótedi.

Dúnıejúzilik densaýlyq saqtaý uıymynyń 2022 jylǵy «Jahandyq esep» derekterine sáıkes, álemde 3,5 mıllıardqa jýyq adam aýyz qýysy aýrýlarynan zardap shegedi. Boljam boıynsha, álemde 2 mıllıard adam turaqty tisjıegi dertine shaldyqqan, al 514 mıllıon balanyń qyzyl ıegi aýyrady.

Mamandar turmys jaǵdaıynyń ózgerýine baılanysty aýyz qýysy aýrýlarynyń taralýy artyp kele jatqanyna alańdaýshylyq tanytyp otyr. Onyń sebebi aǵzaǵa ftordyń jetkiliksizdiginen (aýyz sý men tis pastasy sııaqty aýyz qýysy kútimi ónimderinen), quramynda qant mólsheri kóp, arzan taǵam ónimderiniń keń taralýymen baılanysty.

Sonymen qatar qant pen zııandy zattar mólsheri joǵary taǵamdar men sýsyndardy, temeki ónimderin jáne alkogoldi belsendi jarnamalaý olardyń tutynýyn arttyrady, bul óz kezeginde aýyz qýysy aýrýlary men basqa da juqpaly emes aýrýlardyń órshýine yqpal etedi.

Eger adam tátti ónimderdi jıi tutynsa, aǵzada ftor jetispese jáne aýyz qýysy gıgıenasyn durys saqtamasa, tisjıegi paıda bolady, bul aýyrsynýdy týdyryp, keıbir jaǵdaıda tistiń zaqymdanýy men ınfektsııanyń órshýine ákelýi múmkin.

Dúnıejúzilik aýyz qýysy densaýlyǵy kúnin atap ótýdiń maqsaty qandaı?

Halyqty aýyz qýysy aýrýlarynyń aldyn alý jáne erte anyqtaý qajettiligi, aýyz qýysyna kútim jasaý, sondaı-aq stomatologııalyq aýrýlardyń aldyn alýdyń zamanaýı múmkindikteri týraly habaryn arttyrýǵa baǵyttalǵan.

Elimizde atalǵan is-shara «Bolashaqqa saý tispen» jobasy aıasynda júzege asyrylyp jatyr. Oblystyq densaýlyq saqtaý basqarmalary, medıtsınalyq joǵary oqý oryndary men kolledjder halyqty aýyz qýysy densaýlyǵyn saqtaýǵa shaqyratyn birqatar is-shara ótkizedi.

Aýyz qýysy aýrýlarynyń aldyn alýǵa arnalǵan usynystar:

— Aýyz qýysy gıgıenasyn saqtaýǵa jaýapkershilikpen qaraý. Tisti kúnine keminde eki ret tazalaý, sondaı-aq qosymsha gıgıenalyq quraldardy paıdalaný (tis jibi, aralyq tis şetkalary, aýyz shaıǵysh suıyqtyqtar jáne t. b.);

— Durys tamaqtaný qaǵıdalaryn saqtaý. Kómirsýlardy tutyný jıiligin shekteý qajet. Táýligine 5-6 retten artyq tamaqtanbaǵan abzal;

— Stomatologqa jylyna keminde bir ret qaralý. Bul aldyn alý sharalaryn ýaqytynda qabyldaýǵa jáne qajet bolǵan jaǵdaıda tisti emdeýge múmkindik beredi;

— Aýyz qýysy densaýlyǵy jalpy densaýlyqtyń, ál-aýqaty men ómir sapasynyń mańyzdy kórsetkishteriniń biri.

Aýyz qýysy densaýlyǵyna qatysty áńgimeni medıtsına ǵylymdarynyń doktory, professor, S. J. Asfendııarov atyndaǵy QazUMÝ stomatologııa mektebiniń dekany, Qazaqstan stomatologtar qaýymdastyǵynyń prezıdenti, Densaýlyq saqtaý mınıstrliginiń bas shtattan tys stomatology Sáýle Esembaevamen jalǵastyrdyq.

— Statıstıkaǵa súıensek, balalar men jasóspirimderdiń 81%-y qyzyl ıegi problemasy bar, bul alańdatarlyq jaǵdaı, basqasha aıtqanda 10 balanyń 8-iniń qyzyl ıegi saý emes. Endi osy jaǵdaıǵa ákelgen faktilerge toqtalsaq, ol aldymen tamaqtanýmen baılanysty. Buryn tátti jeý sırek jaıt edi, qazir shokolad, kámpıt basqa da táttilerdiń túr-túri bar jáne qoljetimdi. Ekinshi sebep, qazir gazdalǵan sýsyndar kóp, gazdalǵan sýsyn emaldyń jaýy, aýyz qýysyna zalaldy. Taǵy bir jaıt, oqýshylar sabaqtyń arasynda jeńil áldenýi, ıá, mektepte tamaqtaný júıesi bar, degenmen úziliste balalar býfetke, mektep janyndaǵy dúkenderge júgire jóneledi, ol jerden qalaǵan nárseni alyp jıdi. Kelesi másele, gadjet, onyń tiske qandaı qatysy bar? Birinshiden, uıaly telefonǵa únemi úńilý kózdi qurtady, ekinshiden gadjet qaraǵanda adam ıilip otyrady. Ol omyrtqanyń qısaıýyna alyp keledi, óz kezeginde tis túıisýine áser etedi. Kóbisi aıtady, tis túıisýi týa bitedi dep, biraq omyrtqanyń túzý bolýy tis túıisýinde róli mańyzdy. Taǵy bir fakti ata-analar jumys basty, únemi balanyń janynda bolmaıdy, al tis mazalaǵanda keıinge qaldyrmaý qajet, - dedi Sáýle Esembaeva.

Maman málimdegendeı, joǵaryda aıtylǵan jaıttardy eskere kele, Densaýlyq saqtaý mınıstrligi balalardyń tisin saqtaý maqsatynda profılaktıkalyq is-shara qamtylǵan buıryq shyǵardy.

— Jol kartasy Oqý-aǵartý mınıstrligimen birlesip ázirlendi. Onyń aıasynda ótetin is-sharalar balalar men jasóspirimder arasynda tis aýrýlarynyń aldyn alýǵa baǵyttalǵan. Álemde 3,5 mlrd adam túrli tis aýrýyna shaldyqsa, sonyń ishinde 2,5 mlrd adam qyzyl ıegi zardabyn tartady. Bıyl 20 naýryz halyqaralyq aýyz qýysy densaýlyǵy kúni aıasynda barlyq óńirde densaýlyq saqtaý basqarmasy, medıtsınalyq oqý oryndarynyń uıytqy bolýymen birqatar is-shara ótedi. Sonyń biri saýda, oıyn-saýyq ortalyqtarynda aýyz qýysy, tis kútimi qaǵıdalary jazylǵan jadynama taratylady, odan bólek mamandar qýyrshaqtyń kómegimen tis tazalaý, tis kútimi erejelerin kórsetip, túsindiredi, - deıdi stomatolog.

Osylaısha 18 naýryzdan bastap elimizdiń barlyq aımaǵynda stomatologııalyq aýrýlardyń aldyn alý boıynsha keń aýqymdy profılaktıkalyq is-sharalar bastaldy. Sonymen qatar bastaýysh jáne orta býyn synyp oqýshylaryna aýyz qýysy gıgıenasy sabaqtary ótkizilýde. Bul jumys Almaty, Atyraý, Qaraǵandy, Jetisý oblysy jáne Almaty, Oral qalasynda mektep stomatologııalyq kabınetterinde tis dárigerleriniń qatysýymen ótip jatyr.

Eske salsaq, osydan 10 jyl buryn sheteldik PLoS One baspasóz betinde jarııalanǵan zertteý nátıjesine sáıkes, saǵyz 10 mınýt ishinde aýyz qýysyndaǵy 100 mıllıonǵa jýyq bakterııany joıa alady.