Aýǵanstan: Qazaqstan – turaqtylyǵy shaıqalǵan óńirdiń uıystyrýshysy
Aımaqtyq deńgeıdegi derjavalar Amerıkanyń Aýǵanstannan áskerin áketkenin paıdalanyp, eski qaqtyǵystardyń qaıta órshý qaýpine qaramastan, Ortalyq Azııadaǵy yqpalyn kúsheıtýge kúsh salýda. Qazaqstan dıplomatııasy bul iste Sırııa men Ýkraına daǵdarystary kezinde arakidik deldaldyq jasaǵan tıimdi tájirıbesin paıdalanyp, ózin taǵy da turaqtandyrýshy element retinde tanyta alar edi.
Talıban Kabýldy qaıta basyp alǵannan beri eki aptadan astam ýaqyt ótti. Musylman fýndamentalısteriniń qarqyndy úgit-nasıhat júrgizip jatqanyna qaramastan, Aýǵanstannyń barlyq aýmaǵynda qylań berip jatqan belgiler kún saıyn haostyń etek alyp kele jatqanynan habar beredi.
Kabýldyń jańa qojaıyndary belgili bir deńgeıde tártip pen qaýipsizdikti qamtamasyz etip jatqanyna qaramastan, memlekette kúıreý basym. Memlekettik qyzmetshiler jalaqy alyp jatqan joq. Ómirlik mańyzy bar ınfraqurylymdardan jıi aqaý shyǵyp, tutas provıntsııalar elektrsiz qalýda. Qurǵaqshylyq pen ashtyq ta órship tur. Saldarynan ondaǵan mıllıon aýǵanstandyqtyń ómirine qaýip tengen. Onyń úshten bir bóligi azyq-túlikke muqtaj. BUU bas hatshysy Antonıý Gýterrısh resmı túrde elde «gýmanıtarlyq apat» ornaýy múmkin ekenin málimdep, alańdaýshylyq bildirdi.
Aýǵanstannyń daǵdarysqa batyp bara jatqanyn kórshileri óz múddesine paıdalanyp qalýǵa tyrysyp baǵýda. Amerıkanyń áskerin áketýi Ortalyq Azııanyń derjavalaryna geosaıası ornyn bekemdep, alıanastar men dıplomatııalyq kóshbasshylyqqa bastaıtyn tarıhı múmkindik usynyp otyr.
Pákistan, Iran, Qytaı, Reseı, Úndistan, Túrkııa sııaqty elder qaıta-qaıta otqa maı quıyp, AQSh-tyń ketýinen barynsha paıda kórip qalýǵa tyrysyp baǵýda. Munyń sońy Delı men Islamabad deıtin taýly Kashmırdegi ıadrolyq oıynshylardyń qaqtyǵysyn qaıta qozdyrady degen táýekel de joq emes.
Osynaý úlken geosaıası kúızelister oıynynda ózgeler aýǵan dalasyndaǵy maıdan otyna maı quıyp qalyp jatsa, óńirdegi jalǵyz bir eldiń ǵana shıelenisti báseńdetksi keletin sııaqty. Qazaqstan jer kólemi boıynsha bes Frantsııany syıǵyzatyn alyp memleket. Shynymen de bul el osynaý qym-qýyt kezeńde ózin turaqtylyqtyń faktory retinde kórsete alar edi.
Osy óńirdegi Frantsııanyń eń alǵashqy jáne jalǵyz seriktesi sanalatyn Qazaqstan Eýropany qorǵap turǵan «qaýipsizdik beldeýi» jobasyna úlken úles qosýda. Emmanýel Makronnyń áriptesi Qasym-Jomart Toqaevqa qońyraý shalýy soǵan dálel.
«Prezıdentter Aýǵanstandaǵy jaǵdaıdy, onyń Ortalyq Azııaǵa áseri týraly sóılesti. Olar óńirdegi qaýipsizdik pen turaqtylyq jolynda birlesip jumys isteýge daıyn ekenderin bildirdi»,- dep jazady Elıseı saraıynyń saıty.
BUU-nyń Aýǵanstandaǵy gýmanıtaryq mıssııa personalyn Qazaqstannyń iri qalasy – Almatyǵa qonystandyrýy da sonyń dáleli. Bul jerden olar mıllıondaǵan muqtaj adamdarǵa ómirlik mańyzdy kómek kórsetýdi jalǵastyra alady.
Eger Qazaqstan aýǵan máselesinde qazirgi ornyn saqtap qalsa, buǵan deıingi halyqaralyq daǵdarystarda uıystyrýshy retinde qalyptastyrǵan atyna laıyqtyǵyn kórseter edi. 2013 jyly Iran, Germanııa jáne Eýoroodaq elderi ıadrolyq baǵdarlama boıynsha tarıhı kelisimge qol qoıýǵa jol ashqan kelissózderdiń eki raýndy Almatyda ótken bolatyn. Reseıdiń syrtqy ister mınıstri Sergeı Lavrov kelissóz alańyn usynǵan Qazaqstan, Aýstrııa, Shveıtsarııa elderi ymyraǵa kelýde basty ról atqarǵanyn ataǵan sol kezde.
2017 jyly Qazaqstannyń astanasynda Sırııa máselesi boıynsha beıbit kelissózder bastaldy. Eldiń burynǵy Prezıdenti Nursutan Nazarbaev bul máseleni 2011 jyly Sırııadaǵy azamat soǵysy bastalǵan kezden bastap qolǵa alǵan bolatyn. Eldiń sol kezdegi basshysy yqpaldy kórshileri Vladımır Pýtın ı Rejep Taıyp Erdoǵandy kelissóz ústeline otyrǵyzý úshin shymyldyq syrtynda qyraýar jumys istedi. Bul qadam Astananyń álem kantselıarııasyndaǵy repýtatsııasyn nyǵaıtty.
Qazaqstannyń Sırııa daǵdarysyn retteýge aralasýy 2014 jyly Ýkraınadaǵy kıkiljińdi sheshý kezinde Frantsııamen birlesken jumystarǵa ulasty. KSRO múshesi bolǵan eldiń prezıdenti Mınsk kelissózinde daýdyń qazylyǵyn qolyna alyp, Máskeýge qarsy salynǵan sanktsııalardy toqtatý máselesinde Fransýa Olland, Angela Merkel, Petr Poroshenko jáne Vladımır Pýtınniń ymyraǵa kelýine yqpal etti. Bul talpynystar kópvektorly dıplomatııanyń qazaqstandyq tujyrymdamasyn ómirge ákeldi.
Tálipter Aýǵanstanda jýyqta ǵana jeńiske jetkenin eskerip, Qazaqstan taǵy da óńirdegi turaqtandyrýshy agent retindegi rólin nyǵaıtatynyn boljaýǵa bolady.
«Qazaqstan Aýǵanstannyń turaqty, táýelsiz, birtutas, halqy beıbit kún keshetin, kórshilerimen tatý memleketke aınalýy kerek dep esepteıdi. Biz qaıǵynyń talaıyn kórgen bul eldiń jańa bıligimen birinshi kezekte gýmanıtarlyq problemalardy sheshý úshin konstrýktıvti iskerlik baılanys ornatýǵa daıynbyz.», - degen bolatyn Q.Toqaev 8 qyrkúıekte.
