Atyraý oblysyndaǵy qorǵandardan eki «Altyn adam» tabylǵan
ATYRAÝ. KAZINFORM – Atyraý oblysynda Jibek joly boıyndaǵy iri astana atanǵan Saraıshyqtan bólek, tarıhı mekender men qorymdar mol. Solardyń qatarynda Imanqara, Qoıqara, Saryqamys, Kenenbaı úńgiri, Qudaıbergen obasy, Taskeshý, Aqtóbe-Laetı sekildi tarıhı mekender kómbesi áli tolyq ashylǵan joq. Degenmen, sońǵy jıyrma jyldan astam merzimniń ishinde eki «Altyn adamnyń» beınesi qalpyna keltirildi.
Qazaqstan tarıhyndaǵy ekinshi «Altyn adam»
Atyraýdyń ǵana emes, batys óńirdiń arheologııalyq kartasyn jasaý alǵash ret 1989 jyly qolǵa alynǵan. Sol kezden beri Á.Marǵulan atyndaǵy arheologııa ınstıtýtynyń Batys Qazaqstan aımaqtyq ǵylymı ekspedıtsııasy júıeli jumys júrgizdi. Belgili arheolog Zeınolla Samashev jetekshilik etken ekspedıtsııa aldymen Saraıshyq qalasynyń ornynda qazba jumysyn qolǵa aldy. Sondaı-aq, ózge de qorymdar men mekenderdi tirkeýge alǵan. Sonyń qatarynda Araltóbe qorymy da bar.
Atalǵan qorym Jylyoı aýdanynyń soltústik shyǵysynda ornalasqan. Ekspedıtsııa músheleriniń anyqtaýyna qaraǵanda, munda dıametri 20 metrge jýyq dóńgelek pishindi qorymda 12 bólik bolǵan. Dál osy qorymda 1999 jyly úsh zırat qazyldy.
Naqty qaı jyly tonalǵany beımálim alǵashqysynan adamdardyń qańqalary men jebe ushtary, shyny monshaqtar tabylǵan. Jartylaı tonalǵan taǵy bir qorymnan shalqasynan jatqan adam múrdesiniń janynan birneshe qundy jádiger shyqqan. Bul – 100-den astam jebe salynǵan qoramsaq, temir qylysh pen búıirli qysh qumyra.
Zeınolla Samashev jetekshilik etken arheologtar úshinshi zıratty qazý kezinde kútpegen oljanyń ústinen tústi. Óıtkeni, bul zıratta sarmat dáýirindegi erli-zaıyptylar jerlengen eken. Olardyń aıaq tusynan eki jylqy men qyranǵa uqsas qustyń qańqasy tabylǵan. Bul zırat ta tonalypty. Biraq, otaǵasynyń kıimi altyn áshekeımen bezendirilgeni anyqtaldy. Tipti shashyn jelke tusyna túıgen baılamshasy, qarý-jaraq, qoramsaq jıegi, sondaı-aq asataıaǵyndaǵy samuryq beınesi altynmen aptalypty.
«Bul – abyzdyǵymen tanylǵan taıpa kósemi. Al, janynda jatqan jádigerler onyń ańǵa qus salyp, ıt júgirtken saıatker-ańshy bolǵanyna bultartpas dálel», - deıdi Zeınolla Samashev.
Araltóbe qorymynan tabylǵan «Altyn adam» – Qazaqstan tarıhyndaǵy ekinshi «Altyn adam».
Sarmat kóseminiń beınesi 2000 jyly ǵylymı negizde júıelenip, qalpyna keltirildi. Ony Qyrym Altynbekov qalpyna keltirgen.
Sarmat dáýirindegi «Altyn áıel»
Atyraýda arada jıyrma jyl ótkennen soń taǵy bir «Altyn adam» beınesiniń rekonstrýktsııadan ótken nusqasy tanystyryldy. Kezdeısoqtyq pa, álde tarıhı sabaqtastyq pa, 20 jyldan keıin sarmat dáýirindegi «Altyn áıel» el tarıhyna endi. Bul jolǵy tarıhı jádiger ǵasyrlar boıy Qyzylqoǵa aýdanyndaǵy Mııaly qorǵanynyń tereńinde ashylmaı jatqan eken. Jergilikti arheologtar munda qupııasy áli tolyq zerttelmegen birneshe qorǵan baryn alǵa tartady. Bul qorǵan 2017 jyly qazyla bastaǵan. Al, 2020 jyly oblystyq tarıhı-ólketaný mýzeıiniń arheologııalyq qazba toby onyń altyn kıimdi áıel ekenin dáleldedi.
Mııaly qorǵandaryna arheologııalyq qazba júrgizgen toptyń jetekshisi, tarıh ǵylymdarynyń kandıdaty Marat Qasenovtiń pikirinshe, 2017 jyly sarmat dáýirindegi áıeldiń kıimine órnektelgen eki túrli altyn japsyrma tabylǵan. Onyń biri taıaqshanyń ústine suraq belgisi túrinde órnektelgen. Bıiktigi – 1,3 sm, eni – 0,8 sm. Kóldeneń taıaqshanyń uzyndyǵy – 1,1 sm. Salmaǵy 0,11 gramdyq japsyrmada 73 paıyz altyn bolǵan.
Al ekinshisi – qus beıneli japsyrma. Munda qustyń basy, qanaty men quıryǵy anyq kórinedi. Onyń árqaısysynda tórt sańylaý jasalǵan. Muny kıimniń jaǵasyna, jeńine japsyrǵan bolýy múmkin. Japsyrmalardaǵy 70 paıyz altynnyń salmaǵy 0,38 gramdy quraǵan.
«Bastapqy zertteýler kezinde qorǵanda sarmat dáýirindegi dáýletti áıel jerlengen bolýy múmkin degen uıǵarym jasalǵan edi. Óıtkeni, qorǵannan altyn japsyrmalar, keramıkalyq ydystar, qola men metaldan jasalǵan jebe ushtary, at ábzelderi, qabannyń azý tisi, ydystardyń ańdar fıgýrasy túrindegi qulaǵy, kóne buıymdardy tabyldy. Biz kóne jádigerlerdi Almatydaǵy ulttyq saraptama jáne sertıfıkattaý ortalyǵyna jiberdik. Munda «Altyn áıeldiń» jasyna, sondaı-aq áshekeılerdiń hımııalyq quramyna zertteý júrgizildi. Altyn áshekeıler aýqatty qaýymnyń ókili sanalǵan áıelge tıesili ekeni dáleldendi. Qundy jádigerlerdiń quramy men salmaǵy naqtylanǵan. Keıbir áshekeıdiń altynnan jasalǵany 91 paıyzǵa dáleldengen. Zerthanalyq zertteýlerden keıin qundy jádigerler bizdiń zamanymyzǵa deıingi ІV ǵasyrda ómir súrgen áıeldiń buıymdary deýge tolyq negiz bar», - deıdi Marat Qasenov.
Sarmat dáýirindegi «Altyn áıel» beınesin belgili sýretshi-restavrator Qyrym Altynbekov jasaǵan.
«Sol dáýirdegi kóshpendiler mádenıetine sáıkes «Altyn áıeldiń» janynda qoramsaǵy bolǵan. Qolynda bolattan soǵylǵan qanjary bar. Altyn syrǵasyna, kıimindegi japsyrmalarǵa qaraǵanda, bul sarmat dáýiriniń bedeldi adamy degen tujyrymǵa toqtadyq. Munyń bári sol kezdiń ózinde Uly dala órkenıetiniń damyǵanyn bildiredi», - deıdi Qyrym Altynbekov.
Arheologııalyq top jetekshisi Marat Qasenovtiń aıtýynsha, úsh qorǵanda qazba jumysy eki aı boıy júrgizilgen.
«Bul qorǵandar bizdiń zamanymyzǵa deıingi ІІ ǵasyr men bizdiń zamanymyzdyń HІ ǵasyry aralyǵyn qamtıdy. Qorǵannyń joǵarǵy qabaty H-HІ ǵasyrlardan, tómengi qabaty bizdiń zamanymyzǵa deıingi ІІ ǵasyrdaǵy temir dáýirinen syr shertedi. Úsh qorǵanda júrgizilgen qazba jumystary kezinde 560 túrli jádiger tabyldy. Onyń ishinde altyn men kúmisten soǵylǵan áshekeı buıymdar men at ábzelderi, qoladan jasalǵan qarý-jaraq, keramıkalyq qumyralar men qaıshy bar», - deıdi Marat Qasenov.
Eske sala ketelik, budan buryn Ortaǵasyrlyq Saraıshyqtan tabylǵan keseniń qandaı qupııasy baryn jazǵan edik.
