Atyraý oblysynda agrarlyq sala alǵa basa ma
ATYRAÝ. KAZINFORM — Atyraý oblysynda basty basymdyq munaı-gaz ónerkásibine baǵyttaldyqtan aýyl sharýashylyǵy salasy kenjelep qalǵan. Endi ony órkendetýdiń qandaı joly bar?
5 jobaǵa salynatyn ınvestıtsııa — 27,5 mlrd teńge
Atyraý oblystyq aýyl sharýashylyǵy jáne jer qatynastary basqarmasynyń baspasóz qyzmeti usynǵan málimetke qaraǵanda, bul salada 2 349 sharýashylyq qurylymy tirkelgen. Onyń ishinde 2 323 sharýa qojalyǵy, 17 JShS, 9 aýyl sharýashylyǵy kooperatıvi bar.
Saladaǵy basymdyq negizinen mal sharýashylyǵyna berilip otyr. Qazir sharýashylyq qurylymdarynda 225 369 múıizdi iri qara, 442 338 qoı, 109 228 eshki, 143 505 jylqy, 41 739 túıe bar.
Al kókónis jáne baqsha daqyldaryn ósirýmen aınalysatyn sharýashylyqtar kóp emes. Dán egip, mańdaı terimen tapqan tabysymen nesibesin molaıtýǵa bet burǵan 350 sharýa qojalyǵy eginshilikti kásip etken.
Oblystyq aýyl sharýashylyǵy jáne jer qatynastary basqarmasynyń bólim basshysy Azat Qapanovtyń deregine súıensek, byltyr 10 myń 825 gektar alqapqa egin egý josparlanǵan.
Alaıda kóktemgi tasqynnyń saldarynan egin alqabynyń 5 myń 564,3 gektary sý astynda qalǵan. Sonyń saldarynan egistik kólemi 5 myń 260,7 gektarǵa qysqarǵan.
— Byltyr tabıǵı sıpattaǵy tótenshe jaǵdaıǵa qaramastan eginshiler táýekelge bel býdy. Sóıtip egis alqabynan 600,1 gektardan kartop, 1 542,1 gektardan kókónis, 937,3 gektardan baqsha ónimi men 2 181,2 gektardan mal azyǵy alyndy. Turaqtandyrý qoryna 5 myń 690 tonna ónim jınaldy, — deıdi Azat Qapanov.
Atyraý oblysy ákiminiń orynbasary Marat Mýrzıevtyń málimetinshe, bıyl aýyl sharýashylyǵy salasynda 5 ınvestıtsııalyq joba iske asyrylǵaly otyr.
Bul jobalardyń quny — 27,5 mlrd teńge. Onyń ishinde 5 myń tonna qus etin óndirý fabrıkasy, 21 myń 500 tonna kókónis saqtaıtyn qos qoıma, 5,6 gektar aýmaqty quraıtyn jylyjaı kesheni men jem daıyndaıtyn zaýyt bar.
— Bıyl egistik alqabynyń kólemin 20 paıyzǵa ulǵaıtý, sýdy únemdeýge kómektesetin tehnologııalardy kóbirek paıdalaný josparlanyp otyr. Alǵa qoıǵan maqsatymyzdyń biri — aýyl sharýashylyǵy tehnıkalary parkin jańartý. Atyraý qalasynda jylyna 500 dana jańbyrlatqysh qurylǵy shyǵaratyn zaýytty iske qosý josparlandy. Aýyl turǵyndarynyń tabysyn arttyryp, áleýetin kóterýge baǵyttalǵan «Aýyl amanaty» baǵdarlamasyna 1 mıllıard teńge qarastyrylyp otyr. Josparǵa sáıkes 61 aýyldyq okrýgte 12 kooperatıv pen 148 nesıe alýshyny qamtylady. Jańadan 161 jumys orny ashylady, — deıdi Marat Mýrzıev.
Ákim orynbasarynyń málimetine súıensek, 9 myń 600 gektar aýmaqqa egin egý josparlanǵan. Onyń ishinde 640 gektarǵa kartop, 3 myń 70 gektarda kókónis, 1 415 gektar alqapqa baqsha ónimderi egiledi.
Sondaı-aq 4 myń 530 gektarǵa mal azyqtyq daqyldary ósiriledi. Osy kezge deıin egistik alqabynyń 96 paıyzy jyrtylǵan. Al 200 gektary kóktemgi egin naýqanyna deıin daıyn bolmaq.
Oblystyq aýyl sharýashylyǵy jáne jer qatynastary basqarmasynyń baspasóz qyzmetinen málim etkendeı, ótken jyly 3 et óńdeý kásipornynda 836,6 tonna et óndirilgen. Al 2 sút fermasynda 2909,5 tonna sút óńdelgen.
Aýyldaǵy sút óńdeý tsehy
Munaıly óńirde mal sharýashylyǵy keń óris alǵan aýdannyń biri — Qyzylqoǵa. Munda 556 sharýa qojalyǵy, 6 óndiristik kooperatıv pen 5 JShS tirkelgen. Biraq tórt túliktiń ónimin óńdeıtin tseh joq edi.
Ótken jyly Qyzylqoǵa aýdanynda alǵash ret sút ónimderin óńdeıtin tseh jumys isteı bastady. Jańa nysandy «Qurman» sharýa qojalyǵynyń jetekshisi Qurmanbek Jańabaev ashqan.
— Jańa tsehta táýligine 80 ısyrdan saýylǵan 1 tonna sút óńdeledi. Sıyr sútinen pasterlengen sút, qaımaq pen aıran, irimshik sekildi ónimder shyǵarylady. Jobanyń jalpy quny — 256 mln teńge. Qurylǵylar Reseıden satyp alyndy. Sút óńdeý tsehynyń ereksheligi shyǵarylatyn ónimderge eshqandaı qospa qosylmaıdy. Sút ónimderi — 100 paıyz tabıǵı ónimder. Al baǵasy aýdan turǵyndaryna qymbat bolmaıdy. Qazir aýyldyń 10 turǵynyn jumyspen qamtyp otyrmyz, - deıdi Qurmanbek Jańabaev.
Degenmen, jergilikti turǵyndarǵa jańa tsehtyń tehnologııasyn tez meńgerý ońaı emes. Sol sebepten, olardyń jumys isteý biliktiligin arttyrý úshin Almatydan arnaıy maman shaqyrylǵan.
Al sharýa qojalyǵynda 609 múıizdi iri qara, 253 jylqy, 137 túıe bar. Asyl tuqymdy
154 sıyr satyp alynǵan. Onyń ishinde 75 sımmental, 38 angýs, 41 aqbas sıyry bar.
Qant zaýytyna qyzylsha tabyla ma?
Atyraý oblysyndaǵy qat taýardyń biri — qant. Oblys ákimi Serik Shápkenovtiń aıtýynsha, qanttyń 90 paıyzy ózge elderden tasymaldanady. Endi bul másele sheshimin taba ma?
Osy máseleni oń sheshý úshin óńirde qant zaýytyn salý máselesi qozǵalyp otyr. Bul jobany «Goldbrıdj halyqaralyq kompanııasy» JShS qolǵa almaq. Kompanııa basshysy Lına Taıkenniń dereginshe, zaýyttyń qýaty — jylyna 144 myń tonna qant shyǵarý.
Onyń aıtýynsha, jobanyń quny — 58 mlrd teńge. Jer bólý, qurylysyn bastaý máselesi sheshimin tapsa, jańa zaýytta 200 jumys orny ashylady.
Alaıda jylyna 144 myń tonna qant shyǵarý úshin shamamen 900 myń tonna qant qyzylshasy nemese qant quraǵy qajet. Al Atyraý oblysynda qant qyzylshasyn ósirýge mamandanǵan sharýa qojalyǵy joq.
Degenmen, oblystyq aýyl sharýashylyǵy jáne jer qatynastary basqarmasynyń baspasóz qyzmeti usynǵan málimetke súıensek, 2022-2023 jyldary Mahambet aýdanyndaǵy «Dastan» sharýa qojalyǵynda qant qyzylshasy tájirıbe retinde ósirilgen. Ony ósirýge sý únemdeý tehnologııasyn qoldanylǵan.
— Qant qyzylshasy tájirıbe retinde ósirildi. Onyń 1 gektardan 80-100 tonna ónim alyndy. Qanttylyǵy 22-23% deńgeıinde bolǵan. Bul tájirıbe óńirdiń klımattyq jáne jerdiń qunarlyǵy atalǵan daqyldy ósirýge qolaıly ekenin dáleldeıdi. Al qant qyzylshasyn ósirý boıynsha ázirge jospar joq. Biraq ótken jyldardyń tájrıbesine súıenip, qant qyzylshasyn ósirýge bolady, - dep málim etti basqarmanyń baspasóz qyzmetinen.
«Dastan» sharýa qojalyǵynyń jetekshisi Qonys Ermanov qant qyzylshasy ósirilgenin joqqa shyǵarmady. Biraq ony eshkim qajet etpegen.
— Sharýashylyǵymyzda 6 gektarǵa qant qyzylshasyn egip júrmiz. Bul — kádimgi kúndelikti taǵam retinde qoldanylatyn qyzylsha. Bir jylda bul qyzylshadan shamamen 60 tonna ónim alamyz. Ony tutynýshyǵa usynamyz. Satýǵa jaramaıtynyn malǵa beremiz. Al qant qyzylshasyn ósirýge aýyl sharýashylyǵy basqarmasynyń jetekshi mamanynyń usynysy sebep bolǵan edi. «Ósirip kórińiz, shyǵa ma eken, kóreıik» degesin táýekelge bel baıladym. Iá, ónim shyqty, alaıda keıin ony eshkim qajet etpedi. Malǵa berip kórip edik, kádimgi qyzylsha sekildi jemedi. Endi ne isteımiz? Amalsyzdan jyra qazyp, saqtaýǵa májbúr boldyq, — deıdi Qonys Ermanov.
Ol endi qant qyzylshasyn ósirýge yntaly emes. Basty sebep — burynǵy shyǵyny aqtalmaǵan.
Jalaqysy tómen salada mamandar tapshy
Tek Atyraý oblysynda ǵana emes, elimizdegi tabysy az salanyń qatarynda aýyl sharýashylyǵy da bar. Osy saladaǵy basshylar maman tapshylyǵy baryn jasyrmaıdy.
Oblystyq aýyl sharýashylyǵy jáne jer qatynastary basqarmasynyń bas mamany Jasulan Sultanǵalıevtiń deregine qaraǵanda, mal ónimin óńdeıtin 6 kásiporynǵa 30-ǵa jýyq maman qajet.
— Aýyl sharýashylyǵy da ózge salalardan qalys qalmaı, damýy kerek. Al ony órkendetý aldymen zootehnık, agronom, tehnolog, veterınar sekildi bilikti mamanǵa baılanysty bolady. Sol sebepten, aýyl sharýashylyǵy salasyndaǵy óndiris oryndaryn damytý úshin jas mamandardy jumys jasaýǵa shaqyramyz. Jas mamandarǵa úı satyp alýǵa, bir rettik kómek túrinde qarjy beriledi, -deıdi Jasulan Sultanǵalıev.
Mahambet aýdanyndaǵy «Pervomaısk» JShS taýarly sút fermasy buryn sıyr sútinen 12 túrli ónim shyǵarǵan. Qazir ónim kólemi azaıyp, sút pen qaımaq shyǵarýmen shekteledi.
Sharýashylyq jetekshisi Gúlsim Qalesovanyń aıtýynsha, buǵan tehnologtyń joqtyǵy sebep bolǵan.
— Bizde maldyń saýlyǵyn tekseretin veterınar, sút zaýytynan shyǵarylatyn túrli ónimniń sapasyn qadaǵalaıtyn tehnolog jetispeıdi. Sharýashylyqqa agronom da qajet. Kolledj, ýnıversıtet sekildi oqý oryndaryn bitirgen mamandar 5-6 aıdan kóp jumys istemeıdi. Sebep — jalaqysy az. Oqý ornyn bitirip kelgen mamanǵa 200 myń teńge jalaqy beremiz. Al olar bul qarjyǵa rıza bolmaıdy, — deıdi Gúlsim Qalesova.
Onyń aıtýyna qaraǵanda, qazir sharýashylyqtaǵy 9 mamanynyń jasy 60-tan asqan. Qazir 2 mal dárigeri, 2 tehnologtyń shtaty bos tur.
— Jas mamandardy sharýashylyqta turaqty jumys istegenin qalaımyz. Alaıda jas mamannyń deni jalaqynyń azdyǵyn syltaý etip, aýylda turaqtaǵysy kelmeıdi. Budan 6 jyl buryn jumysqa ornalasqan veterınarǵa sharýashylyq esebinen baspana aldy. Onyń kommýnaldyq shyǵynyn sharýashylyq tólep otyr, -deıdi Gúlsim Qalesova.
Eske sala ketelik, budan buryn Atyraýda bekire tuqymdas balyqtardy ósiretin mamandar tapshy ekenin jazǵan edik.
