Atam kóz jumǵanda búrkitiniń jylaǵanyn eshqashan umytpaımyn – qusbegi bala
Dıas, Mıras, Almas - úsheýi de qusbegiliktiń qyr-syryn atasy Kúntýǵan Toqtybaıulynan úırengen eken.
Qazir qoly qalt etse, Nur-Sultannan 38 shaqyrym jerdegi Sofıevka aýylyna tartyp turady. Qyran qustyń sańqyldaǵan únin estimese, elegizıtin ádet tapqan úsheýi de.
«Es bilgennen atamnyń, ákem men aǵalarymnyń búrkit baptaǵanyn kórip óstim. Ákemiz ata-baba jolyn jalǵap, saıatshylyq saıystarda óner kórsetýimiz kerek ekenin qulaǵymyzǵa quıyp otyrady. Búrkitpen dostyǵym osylaısha 5 jasymnan bastaldy. Aýylda óskendikten búrkitke «kók taǵysy eken-aý» dep qaraǵan emespin. Atam kóp nárseni úıretti. Búrkitti balapan kúninen, jumyrtqany jaryp shyqqan kezde-aq baýlı bastaǵan durys dep otyratyn. Áýeli et berip, adamǵa úıirsek etemiz. Odan keıin qolǵa qondyrý bastalady», - dep bastady Dıas áńgimesin.
Qazir ol 14-te. M.Maqataev atyndaǵy №74 gımnazııanyń 8-synybynda oqıdy. Qusbegi retinde tuńǵysh ret 6 jasynda Kókshetaýdaǵy saıysta synǵa túsipti.
«Ol saıysqa atam ertip apardy. Meniń alǵyshqy ustazym sol kisi ǵoı. Ushqyr degen qarshyǵam bar edi. Qanjyǵam maılanyp, birinshi oryn alǵanda qýanyshymda shek bolǵan joq. Búrkitshi men qyran qustyń arasyndaǵy baılanys tym názik ári tym berik. Kez kelgen qyran kez kelgen qusbegimen nemese kez kelgen qusbegi kez kelgen quspen til tabysyp kete almaıdy. Ár qustyń babyn ıesi ǵana biledi. Kúndelikti tamaǵyn shaqtap berip, kútimin jasaýdan bólek qusty erkeletip, ózińe jaqyn etýdiń joldary bar. Óıtkeni qyran qus ta adam sııaqty esti. Bárin sezip, bilip turady. Meni alǵashqy jarysta jeńiske jetkizgen Ushqyr qazir joq. Ol ólgen soń Búrkit baýlýǵa kiristim. Onyń da atyn Ushqyr dep qoıdyq. Ózi óte epti ári jyldam. Ushqyr dese, degendeı-aq. Atamyz da jolymdy jalǵańdar degendi jıi aıtatyn. Bergen suhbattarynyń bárinde áýletimizge tán tól óner dep aıtatyn. Sondyqtan qusbegilikti úzbeı, shamamyzsha jalǵap kelemiz», - deıdi Dıas.
Qusbegilik onyń sabaǵyna keri áser etpegen. Oqý ozaty bola júrip, sambo kúresimen aınalysýǵa ýaqyt tabady. Naýryz merekesi sııaqty saltanatty sharalar kezinde mektepke qyranyn ala barady.
Mundaıda búkil oqýshylardyń nazary qusbegi bala men búrkitke aýady. Búrkitti baptaý men baýlýdyń qandaı qupııalary bar? Qusty qoldan jemdeý qaýipti emes pe? Kóktegi qyran túgil qoradaǵy maldyń ózi tańsyqqa aınalyp bara jatqan qalanyń balalary úshin munyń bári qyzyq.
Dıas atasy men aǵalarynan kórgenin istep, izindegi inilerin de búrkitshilikke baýlyp júr. Tipti «shákirtteri» alǵashqy jetistikterge jete bastapty. Jýyqta ǵana Pavlodarda qusbegiler chempıonaty ótip, Kúntýǵan áýletiniń úsh balasy birdeı júldege ilindi. Dıas búrkit baptaýdan, Mıras ıtelgi baptaýdan, Almas qarshyǵa baptaýdan úshinshi oryn ıelengen.
Biz barǵanda eń jas qusbegi Almas úıde bolmaı shyqty. Esesine Mıraspen tildesýdiń sáti tústi.
«Qusbegilikpen 11 jasymnan bastap áýestendim. Qazir 12-demin. Aǵalarymnyń qus baptaǵanyna qyzyǵa qaraıtynmyn. Qyrannan qorqý degendi bilmeı óstim. Pavlodardaǵy saıys ómirimdegi birinshi jarys edi. Júldeli oryn alǵanym meni de qanattandyrdy», - deıdi Mıras.
Dıastyń aıtýynsha, jaýapty jarys kezinde Búrkitke erekshe bap kerek.
«Búrkit toq bolsa, jyldam usha almaýy múmkin. Sondyqtan orta qursaq etip jemdeımiz. Babyn kelistirem dep júrip shamyrqandyryp alýǵa taǵy bolmaıdy. Etti de tańdap bergen jón. Búrkitke balany kútkendeı bap kerek, qysqasy. Jazda tamaqtan shektemeımiz. Toıǵanynsha jeı beredi. Al qysta babynda bolýy kerek. Óıtkeni alǵash qar túskennen keıin olardyń jarys maýsymy bastalady. Ashqursaq búrkit alǵyr bolady. Sondyqtan tamaqtan shekteýge týra keledi. Al jazda qoıan, túlki, sýyr, kógershin etin beremiz», - dedi jas búrtkitshi.
Qansha jerden kók taǵysy desek te, búrkit te adamǵa baýyr basqysh keledi eken.
«Olar shynymen de bárin túsinedi. Erkeleıtin, muńǵa batatyn kezderi bolady. Atamyzdyń Aqbalaq degen búrkiti boldy. Atam kóz jumǵanda búrkittiń kózinen jas shyqqanyn kórdik. Bul sátti eshqashan umytpaspyn. Qazir Aqbalaqtyń jasy 28-de. Al meniń búrkitim úshte. Búrkitter sezimtal dep otyrmyz ǵoı, jarysta jeńiske jetke kezde qanatyn qaıta-qaıta qomdap, aınalasyna jarq-jurq etip qarap, jelpinip qalady», - dep kúledi Dıas.
Onyń sózine qaraǵanda, adamnyń nıtei taza bolsa, dostyq peıildi búrkit te tez ańǵarady.
«Eń bastysy úreı bolmaýy kerek. Babyn dál taýyp, jaqsy kútim jasasa, ol da tez úırenisip ketedi. Shynymen saıatshylyqqa áýestigińiz bolsa, qusbegilikti úırený asa qıyn emes. Ushqyrymmen birge Azııa chempıony atanyp, atamnyń jolyn abyroımen jalǵaǵym keledi», - deıdi búrkitshiler áýletiniń urpaǵy.
Úsh balasynyń qusbegilikke áýestigin anasy da qoldap otyr.
«Atamyz kózi tirisinde talaı suhbat berdi. Talaı jyl aýylda turdyq. Balalardyń bári jas kúnin sonda ótkizdi. Balalarymnyń baba jolyn jalǵap júrgeni qýantady. Qusbegilikti abyroımen jalǵap júrgen balalarymdy maqta tutamyn», - deıdi Gúlmıra Jınalys.
Al jas búrtkitshilerdiń ákesi Bazarbek Kúntýǵan respýblıkalyq «Qusbegilik» federatsııasynda aǵa bapker bolyp jumys isteıdi.
«Kóne ónerdi jandandyrý elimizde tym kesh qolǵa alyndy. Al astana aýmaǵynda búrkitshilikti qaıta damytýdy bastaǵan ákemiz Kúntýǵan bolatyn. Astanada qusbegiler mektebin ashyp, «Búrkit» degen kitap ta jazdy. Jyl saıyn sol kisiniń atyndaǵy halyqaralyq týrnır ótip turady. Qazir urpaqtary baba jolyn abyroımen jalǵap, saıystarda júldeli oryn alyp júr», - deıdi Bazarbek Kúntýǵan.
Ol qusbegilik ónerdiń qaıta jandanýy - táýelsizdiktiń ıgiligi dep esepteıdi.
«Qusbegiliktiń ulttyq sport túrine enip, erejesi bekitilýi, ár oblysta federatsııa fılıaldarynyń jumys istep turýy táýelsizdiktiń ıgiligi dep bilemin. Búrkit bizdiń týymyzda bar. Eldiń 10 oblysynda jáne úsh qalada qusbegilik bólimderi bar, onda bapkerler jumys isteıdi. Óńirlerde qusbegilikke degen suranys birtindep artyp keledi. Ásirese jastardyń áýestene bastaýy qýantady. Qusbegilik – jas tańdamaıtyn óner. Eń bastysy, nıet pen qyzyǵýshylyq bolýy kerek. Biraq bul ekiniń biri búrkitshi bola alady degen sóz emes. Qus pen adam arasyndaǵy baılanys óte mańyzdy. Qus ıesin únemi izdep turady. Aýyryp qalsa nemese qaıtys bolsa, kózinen jas shyǵaryp, qaıǵyra da biledi. Qazir bolashaq qusbegilerdi arnaıy ádistememmen daıyndaý qolǵa alynǵan. Qusty qolǵa úıretý, onymen til tabysý amaldaryn úıretýdiń naqty reglamenti bar. Jyl saıyn elimizde túrli saıystar ótedi. Mysaly, bıyl Shyǵys Qazaqstan oblysynda Prezıdent kýbogyn ótkizbekshimiz. Ol jarysqa birneshe elden qusbegiler keledi dep josparlanǵan», - deıdi Bazarbek Kúntýǵan.
