Ata-ana telefonǵa úńilip balany durys tamaqtandyrmaıdy - dáriger

Balalar arasyndaǵy aýrýdyń bári – astan. Balany durys tamaqtandyrmaıtyn ata-ana onyń emi úshin kóp kúsh pen ýaqytyn jiberedi. Bul týraly emhananyń bas dárigeri, pedıatr Jaýhar Kalmanova aıtty, dep habarlaıdy Kazinform.

– «Qazirgi balalar aýrýshań», «aýyrmaıtyn jeri joq» dep jıi aıtamyz. Balalar nege jıi aýyra bastady?

– Shynymdy aıtsam, balalardyń aýrýshańdyǵy ata-analarǵa baılanysty. Uıaly telefonǵa berilgen, jumysbasty ata-ana keshke úıge kelgen soń asty tez ázirleýge kirisedi. Tym sharshap kelse fast-fýdqa tapsyrys beredi. Sóıtip tamaqtaný júıesi ózgerip, ımmýnıteti tómendeıdi. Bala álsirep, vırýs, ınfektsııany tez juqtyrady, aýrýshań bolady. 2-5 jasar balalardyń arnaıy máziri bolýy tıis. Al biz olarǵa ózimizdiń tamaǵymyzdy beremiz. Alǵash kezde esh ózgeris, keri áserin sezbeıdi, keıin ish qatýy bolady. Іshek qurylysy shlakqa tolady.

– Sonda biz balany durys tamaqtandyrýdy bilmeımiz be?

– Bala tamaǵynyń máziri óte mańyzdy. Durys tamaqtandyrsa, tańerteń botqasyn berip, túski asyn ýaqytyly usynsa, keshki asyn keshiktirmese, eshteńe de bolmaı edi. Sorpasy mol taǵam sińimdi bolady. Birinshi, ekinshi dep bólgen durys. Al biz bolsaq, sorpa nemese qýyrmash beremiz. Sonymen birge shokolad pen táttini shektep úırený kerek. Balasyn jaqsy kórip, erkeletip, suraǵynyn berip, úıretip tastaǵan. Jarnamasy kóz jaýyn alatyn, ózi adam ómirine qaýipti, densaýlyǵyna zııandy shokoladty bermeý kerek. Al ekinshi kezekte – ýaqytyly vaktsına saldyrǵan durys. Adamdar balalaryna vaktsına saldyrmaıdy, saldarynan qazir vırýs kúsheıip tur. Qyzylshany emdeıdi, biraq arty ózge aýrýǵa sebep bolýy múmkin. Arada 1 jyldan astam ýaqyt ótkende basyna sý jınalyp, oılaý qabileti nasharlaıdy. Týabitti sal aýrýynan da jaman dep aıtýǵa bolady.

– Qazir «qyzylsha kóbeıip ketti» dep dabyl qaǵyp júrmiz. Tipti úıden de em alyp jatyr. Sonda aldaǵy jyldary ózge aýrý asqynýy múmkin be?

– Iá, budan da jaman dertke ýshyqtyrady. Adamdar «qyzylshadan emdeldim, bári jaqsy» dep oılaıdy. Shyn máninde arty qıyn bolady. Aqtóbede vırýs juqtyrǵan adam kóp bolyp, «Shaǵala» saýyqtyrý orny emdeý statsıonaryna aınaldy. Koronavırýs ınfektsııasy kezinde bári bir hattamamen em qabyldady. Munda da, dál sondaı. Dárigerler adamdardy jappaı emdeıdi. Antıbıotık berip, qyzýyn túsiredi. Al úıden em alyp jatqandarǵa emhana qyzmetkerleri barady. Bes táýlikten keıin analız alyp, dıagnoz qoıady. Taǵy bes kún ótken soń ǵana naqty derti belgili bolady.

– Vırýs juqtyrǵan adamdarmen tyǵyz qarym-qatynasta jumys isteıtin dárigerlerdiń ózi qorǵalǵan ba?

– Jasy 50-ge tolmaǵan dárigerlerdiń bári vaktsına saldyrdy. 2019 jyly ımmýndaý jumysy júrip, sol kezde kóbi vaktsına qabyldaǵan.

– Balalar arasynda taǵy qandaı syrqat kóp?

– Tsıtomegalovırýs kóbeıdi. Balalardyń derti kóbine ımmýn tapshylyǵyna ákep soǵady. Bul – teri jáne shyryshty qabattarda ózine tán bórtpelerdiń, shoǵyrlanǵan kópirshikterdiń damýy negizinde taraıtyn vırýs. Bala da, eresek adam da tasymaldaýshy bolyp sanalady. Máselen V gepatıti nashaqorlarda kezdesedi, sonymen birge tis emdegende juqtyryp jatady. Bul baýyr tserrozyna ákep soǵatyn dert ekeni belgili. Tsıtomegalovırýs ta osyǵan uqsas. Bul baýyrmen qatar mıǵa da keri áserin tıgizedi. Keıde týabitti tsıtomegalovırýs bolsa «sarysy shyǵyp ketti» dep jatamyz. «Kún astyna jatqyzamyz, lampa qosamyz» dep jeńil qaraı salamyz. Ýly zat mıdy zaqymdaýy múmkin. Sonymen birge balalar táttige áýes. Іshte qurt ta kóbeıgen. Ol demikpe dertine ákeledi. Parazıt qanǵa ketip qalsa, shyǵýy qıyn. Allergııany qozdyryp, denesine túrli jara qaptaıdy. Tamaqtanýdy durystasaq, zııandy taǵamnan bas tartsaq, bári de qalpyna kelip, jaqsy bolady.

– Adamnyń sanasyn qalaı ózgertemiz? Durys rejım týraly bilemiz, biraq ony saqtamaımyz?

– Adamdardyń sana-sezimin ózgertý úshin oqytý kerek te shyǵar. Biraq ata-analarǵa arnalǵan túrli jattyǵý bar. Túsinedi, uǵynady, biraq shyǵa almaıdy, ınternet bárin shyrmap alyp, jipsiz baılap otyr. Eńbektegen baladan, eńkeıgen kárige deıin úńiledi de otyrady. Sol táýeldilikti jeńbeı, biz óz densaýlyǵymyzdy qalpyna keltire almaımyz. Nashaqor, ishimdikke salynǵan adamdarǵa aıtasyń, túsindiresiń, emdeısiń, psıholog, psıhıatrmen sóılesedi. Biraýyq jaqsy bolyp, keıin burynǵy ádetine qaıta basady. Bul jerde de sondaı. Ata-ana alǵashqy úsh kúninde úırenedi, erejeni saqtaıdy. Keıin burynǵy qalpyna túsedi. Keıbir jas analar «balam jylady, ishi keýip ketti» dep keledi. Olardyń keıbiri durys emizý jolyn da úırenbegen, bilmeıdi. Іshi kepse, «sarysy» kúsheıe túsedi. Aýa kindiktiń ústine jınalyp, dıafragmany qysyp, ót jumys istemeı qalady.

– Bala durys ósip-jetilýi úshin qandaı dárýmen qabyldaýy tıis?

– Dárýmendi kóp ishsem, densaýlyǵym myqty bolady degen túsinik qate. Eger durys tamaqtansaq, qajettini aǵzaǵa sińire alamyz. Qazir kóbi bıologııalyq belsendi qospa ishedi. Deni jelilik bıznestegi taýar ekenin uqqanymyz jón. Olar arty nege aparyp soǵady dep oılamaıdy, al dárigerler bárin de ekshelep otyrady. Kez kelgen belsendi qospa – daıyn, jasandy ónim. Adam aǵzasy úırense, soǵan beıimdelip ketedi. Aýyryp júrgen kezde vıtamın ishpegen jón. Tek askorbın qyshqylyn ishýge ruqsat etemiz. Sonymen birge dárihanadaǵy dárýmenderdi bir aı ishýge bolady. Al ómir boıy tutyný, «qorǵanamyn» dep oılaý qate.

– Ata-analarǵa berer keńesińiz...

– Balany jaqsy kóre bilý kerek. Eki jastaǵy balanyń anasy kelgende «mynany ber, mynaý paıdaly» deseń, «onyń ishkisi, jegisi kelmeıdi» dep aıtady. Eki jastaǵy bala ózine ne keregin, durys joly qaısysy ekenin naqty bilmeıdi ǵoı. Sondyqtan ata-ana balasyn erkeletip jiberip, ıgere almaı qalady. Tamaqtaný, demalý, sóılesýdiń bárine ata-ana jaýapty. Telefondy shuqylaǵannan góri balamen birge oınap, damytý mańyzdy. Logoped emes, anasy jaqsy maman bala úshin.

–Kez kelgen ana logoped bola ala ma?

– Internette paıdaly aqparat kóp. Kórip, úırenip alsa, anasy da logoped bolady. Buryn bir jasta bala 20-30 sóz bilýi kerek boldy. 1996 jyly medıtsınalyq joǵary oqý ornyn bitirdim. Sol kezde osyndaı talapty aıtatyn. Qazir «mama, papa, ber» degendi ǵana aıtady.

–Keńesińizge rahmet!