Ata-ana balasynyń densaýlyǵyn ol dúnıege kelmeı turyp oılaǵan jón – pedıatrmen suhbat
Ol bizge oqýshylar arasynda qandaı aýrýlar beleń alyp bara jatqanyn, balasynyń túrli dertke shaldyǵýynyń aldyn alý úshin ata-anaǵa ne isteý kerektigin aıtyp berdi.
- Oblysta bala densaýlyǵyn nyǵaıtý, túrli aýrýlarǵa shaldyǵýynyń aldyn alý maqsatynda qandaı jumystar atqarylýda ?
- Balalardyń saýlyǵy, aýrý-syrqaýdan ada bolýy – árkez basty nazarda. Jalpy Shyǵys Qazaqstanda 370 myńǵa jýyq bala bar. Aq halattylarymyzdyń ózderi birinshi kezekte ata-ana bolǵannan keıin, búldirshinderdiń aman-saý bolýyn tileıdi. QR Densaýlyq saqtaý mınıstriniń 704 buıryǵyna sáıkes, balalarǵa skrınıngter júrgizilýde. Atap aıtqanda, neonataldyq, oftalmologııalyq, aýdıologııalyq, psıhofızıkalyq skrınıngter. Bul tekserýler perzenthanadan bastalady. Qazir emhanalarda túgeldeı «Balany damytý bólmesi» ashylyp jatyr. Sol jerde de medbıkeler balalardy skrınıngten ótkizedi. Skrınıng degenimiz – aýrýdyń aldyn alý. Bul eń mańyzdysy. Halqymyzda «Aýyryp em izdegenshe, aýyrmaıtyn jol izde» degen sóz bar. Sondyqtan biz birinshi kezekte syrqatty der kezinde anyqtap, asqynýdy boldyrmaýymyz qajet.
Bala deniniń saý bolýynda – ata-anasynyń róli zor. Olar baýyr eti balalarynyń salaýatty ómir saltyn ustanýyn, zııandy dúnıelerden aýlaq bolýyn qadaǵalaýy qajet. Jańaǵy aıtqan Balany damytý bólmelerinde mamandarymyz ata-analarmen jumys isteıdi. Aqyl-keńes aıtyp, túsindirý jumystaryn júrgizedi.
Denniń saýlyǵy degen – tánniń saýlyǵy ǵana emes. Onyń ishinde psıhologııalyq damý, júıke júıesi bar. Keıbir balǵyndardyń jyl ótken saıyn boıy, salmaǵy óskenimen oılaý qabileti damymaı qalady. Tipti osylaı múgedektikke tap bolatyndar kezdesedi. 2021 jyldyń aıaǵynda óńir boıynsha 375 baladan aýtızm spektriyniń buzylýy anyqtalǵan.
- Qazir áleýmettik jelilerde balasynyń derti dendep, em-domǵa aqsha suraıtyndar az emes. Bul emi qıyn aýrýǵa dýshar bolǵan balalar kóbeıip ketti degen sóz be ?
- Rasymende qazir jelide osyndaı paraqshalar, jazbalar kóp. Biraq buǵan qarap balalar arasynda túrli aýrýlar artty deýke kelmes. Negizinen bala qandaı da bir syrqatqa shaldyqpas úshin bizdiń oblysta ǵana emes, muqym Qazaqstan boıynsha patronattyq qyzmettiń jumysyn kúsheıtý kerek. Sebebi balanyń densaýlyǵyn ol týmaı turyp oılaǵan jón. Osy maqsatta 2017 jyldan bastap arnaıy baǵdarlama qabyldanǵan. Sonyń aıasynda júkti áıel tirkeýge turǵan sátten baqylaý bastalady. Turmystyq jaǵdaıy, otbasyndaǵy ahýal, jumys orny, ómir salty bári qaralady. Patronattyq qyzmetker bolashaq ananyń úıine baryp tekseredi. Eger qandaı da bir keleńsizdik anyqtalsa tıisti aqparat áleýmettik qyzmetkerge beriledi. Al ol bolsa ákimdikpen, basqa da organdarmen birlesip qajetti sharalardy qabyldaıdy. Mundaǵy basty maqsat – jatyrdaǵy bala densaýlyǵyna zaqym kelýiniń aldyn alý.
- Júkti áıelderdiń kóbisinde qandaı máseleler bolyp jatady?
- Áıel júkti bolǵanyn bilgen sátten bastap ózin ana retinde sezinýi qajet. Jatyryndaǵy balasymen jyly sóılesip, áńgimeleskeni durys. Ony erkeletip, jaryq dúnıege kelgenin tezirek kútip júrgenderin aıtý kerek. Sonda balanyń dene músheleri jaqsy qalyptasyp, ana men sábı arasynda baılanys ornaıdy. Ókinishke qaraı, názik jandardyń kóbi buǵan nemquraıly qarap, ishtegi sábıine kóńil bólmeıdi.
Negizgi máselelerdiń biri – durys tamaqtanbaý. Bala jaqsy damyp, deni saý bolyp týýy úshin áıel durys taǵam jeýi qajet. Patronattyq qyzmetker oǵan kúndelikti as mázirin jasap beredi. Jatyrdaǵy balaǵa mıkroelementter, kaltsıı, tsınk, magnıı kerek. Ol ette, kókóniste, jemis-jıdekte bolady. Bul jerde másele tek aqshada emes. Keıbir áıelder maıonez qosylǵan fast-fýd, ashty taǵamdar jep jiberedi. Sábiz, qyryqqabat baǵasy asa qymbat emes qoı. Al jylqy, sıyr etin alýǵa jaǵdaı kelmese, ony túıeburshaq, jasymyq, asburshaqpen almastyrýǵa bolady.
Al eger úıde kúıeýiniń qysym kórsetetinin nemese qol kóteretinin bilip jatsaq is vedomstvoaralyq komıssııada qaralady. Onyń quramyna ákimdik, polıtsııa ókilderi, jaǵdaıǵa qaraı narkolog, psıholog syndy mamandar enedi. Ártúrli sebeptermen janjaldasyp, ajyrasaıyn dep jatqandar bolady. Erli-zaıyptylarmen jeke-jeke sóılesip, túsindirý jumystaryn júrgizemiz. Jemisti jumys istep júrgen, biz maqtan tutatyn patronattyq qyzmetkerler bar. Máselen, aýdandardaǵy keı qyzmetkerlerimiz 4-5 erkekke araqty qoıdyryp, durys jolǵa saldy.
- Oblys boıynsha qansha patronattyq qyzmetker bar?
- Búgingi tańda aımaqta patronattyq qyzmetker sany – 223. Olar ár kúnin josparlap jumys isteıdi. Júkti jáne bosanǵan áıelderdiń úılerin aralaıdy. Aldyn ala habarlasyp, ýaqytyn kelisip alýy tıis. Negizinen aýdandarda jumys durys jolǵa qoıylǵan. Al qalada sál sylbyr. Buǵan kadr tapshylyǵy, turǵyndardyń jıi kóship-qonýy sebep.
- Balalar arasynda qandaı aýrýlar jıi kezdesedi?
- Oblysta kúndelikti alyp qaraǵanda balalar arasynda sýyq tıip aýyratyndar kóp. JRVI, pnevmonııa jıi kezdesedi. Bul ekologııanyń, aýadaǵy gazdyń áseri. Al dıspanserleý turǵysynan qarasaq, nevrologııalyq aýrýlar jıi baıqalady.
- Buryndary mektepte ár synypta kózildirik taqqan bir-eki bala ǵana bolatyn. Al qazir kerisinshe kózildiriksiz júrgen oqýshy sırep ketkendeı…
- Bul balalardyń teledıdar, noýtbýk, planshet pen smartfondarǵa kúnine birneshe saǵat boıy telmirip otyrýynyń saldary. Búgingi tańda Shyǵys Qazaqstanda 8956 adamda kóz aýrýy bolsa, onyń 3102-si balalar. Sondyqtan kózdi kútip, jattyǵý jasap turǵan jón.
Osy rette, ata-ana balasynyń bos ýaqytyn tıimdi uıymdastyra bilýi qajet. Olardyń ózderi telefonnan bas almasa, árıne bala da sondaı bolady. Álemdegi ǵalymdardyń aıtýynsha, ákesi kún saıyn keminde 15 mınýt balanyń kóz aldynda kitap oqyp otyrý kerek eken. Bul balany oqý-bilimge degen qushtarlyqqa tárbıeleıdi.
- Elimizde 6-9 jas aralyǵyndaǵy balalardyń 20 paıyzynda artyq salmaq bar eken.
Oblystaǵy ahýal qalaı ? Bala semizdikke shaldyqpas úshin ne isteý kerek?
- Óńirde semizdik dıagnozymen 362 bala esepte tur. Bul da kúnnen kúnge ózektiligi artyp bara jatqan másele. Ol úshin balanyń as mázirin rettep, fızıkalyq belsendiligin arttyrý kerek. Munda da ata-ana táliminiń, úlgi-ónegesiniń mańyzy zor.
- Áńgimeńizge kóp rahmet!