Astananyń sáni - alýan túrli gúlden pishilgen gúlzarlar

Astana. Sáýirdiń 21-i. QazAqparat /Raıhan Qońyr/ - Jaz shyǵa elorda aýmaǵyndaǵy «Báıterek», Beıbitshilik jáne kelisim saraıy sekildi eńseli ǵımarattardyń mańaıynda jáne kósheler men alańdarda san-alýan gúlden «pishilgen» gúlzarlar qalanyń tórine jaıǵan qaly kilemdeı qulpyrady.

Arқanyң jeli terbegen saıyn janaryңdy arbap, birde ashyқ, birde қanyқ tүske malyna, құbyla yrғalady. Al bıyl Astana bұrynғyғa қaraғanda, naғyz gүldi қalaғa aınalmaқ. «Astana-Kөgaldandyrý» mekemesi kөshelerdi қyzyl-jasyl gүlmen, jasyl jelekpen kөmkerýge kirisip ketti. Astanada gүl өsirý tehnologııasy қalyptasty - Biz nege Astanany gүlmen erekshe bezendirýge kөңil bөldik? Әdette, әr eldiң astanasynyң өz ereksheligi bar. Mәselen, Eýropa memleketteri elordalarynyң sәni kөne ғımarattar, ғasyrlar boıy jasap kele jatқan mәdenı eskertkishter men tarıhı nysandar bolsa, ornaғanyna on jyl endi tolғan қazaқ astanasy nemen baýramaқ? Sýbtropıkalyқ aımaқtardaı japyraғy jelpip tұrғan tal-daraғymyz jәne az. Sondyқtan, elordanyң san-alýan gүlderden өrilgen қazaқy oıý-өrnekti jәne kartına sıpatty gүlzarlar kөrgen kisiniң esinen ketpesteı қaıran қaldyrsa degen oımen қalany gүlge bөlep қoıýdy maқsat ettik, - deıdi «Astana-Kөgaldandyrý» AҚ-ynyң bas dırektory Erlan Nysanbaev. Bıyl қalada 115 myң 310 sharshy metr aýmaққa gүl otyrғyzylady. Elordanyң on jyldyғy қarsaңyna oraı, gүlzarlar қazaқy oıý-өrnekpen pishimdeldi. Bұl da өner. Demek, өner bolғan soң gүltөsemderdegi alýan pishimder өzgerip, jetildirilip otyrady. Sondyқtan, bıyl қııalғa erik berip, abstarktyly gүltөsem jasaýғa bekinip otyr. Biraқ, әrıne, қazaқy oıýdyң nyshanyn әste esten shyғarmaқ emes. Al elordanyң kөgal, gүl alaңdarynyң basқa қalalarғa қaraғanda artyқshylyғy bar. Ol - mүsini jasyl maısamen kөmkerilgen pil, kerik, tasbaқa sekildi jan-janýarlar beınesi. Olardyң қatary bıyl taғy arta tүspek. Jylyjaıda oғan arnaıy shөp өsirilip jatyr. Sondaı-aқ jasyl shөptiң ashyқ, қoıý tүsine қaraı, belgili bir sýret-kartınany jasap shyғady. Mәselen, attyң shylbyrynan ұstap, sүıgenin alys jolғa shyғaryp salyp tұrғan boıjetkenniң sұlbasyn kөk shөppen aıshyқtaýғa bolady. Astananyң on jyldyғy қarsaңynda «Prezıdenttik baқ», «Araı», «Jerұıyқ» sekildi үsh saıabaқ қoldanysқa berilip, 4 mıllıon dana gүl otyrғyzylғan edi. Tәjirıbe retinde raýshan gүlimen қatar, sondaı nәzik өsimdikterdiң jaңa 59 tүri өsirilgen, aýmaғy 28 gektar bolatyn «Araı» etnografııalyқ saıabaғy men «Jerұıyқ» saıabaғynyң aýmaғy 23,9 gektar keletin ekinshi kezegi iske bıyl қosylady. Beıbitshilik jәne kelisim saraıy maңynda ornalasқan, 81 gektar aýmaқty alyp jatқan Prezıdent saıabaғy ? aýmaғy atshaptyrym saıabaқ - keshendi kompozıtsııa. Mұnda 30 myңғa tarta aғash, 12 myңnan astam әrtүrli bұta tektes өsimdikter egilgen. Al bıyl jazda қaraғaı, қaıyң, tal, myrzaterek, ıtmұryn, dolana, aқterek, kөkterek, қaraғan, jөke, қandaғash, қarajıdek, bөrtegүl, shegirshin sekildi 50-ge jýyқ әrtүrli aғashtar gүldep, japyraқ jaımaқ. Olardyң syrtynda 18 bұrқaқ, 8 jasandy kөlshik, myңdaғan aғash pen gүlzar bar. Saıabaқtyң salynyp jatқan ekinshi kezeңiniң өzi 57 gektardy alyp jatyr. Onyң aıasyna da 148 myң sharshy metr gүlzar ornatylyp, 5 myң sharshy metrge gүl alaңy men 7 myң aғashy taғy bar. Elordanyң bұrynғy ortalyқ saıabaғyna da 900 tүpke jýyқ aғash egildi.Aқordanyң aldyndaғy bas alaңnan bastap, «ҚazMұnaıGazdyң» ғımaratyna deıin sozylatyn Nұrjoldyң boıynda 700 myң kөshet otyrғyzylғan. Ortalyқ stadıonnyң aldynda olımpıadalyқ oıyn dobyna ұқsatyp otyrғyzғan gүlderdi atap kөrsetýge bolady. Saltanat saraıynyң aldyndaғy gүlzar, Saryarқa kөshesiniң boıyndaғy Abaı kөshesimen қıylysқan jerinen Kenesary daңғylyna deıin sozylғan bozқaraғan jelekjoly (býlvary), «Tıtanıktiң» aldyndaғy gүlzar, «Tyң ıgerýshiler» men «Jastar» shaғyn aýdandaryndaғy gүlzarlar gүl jaınap tұrmaқ. «Ғashyқtar», «Қazaқstan» sport kesheniniң maңynda «Stýdentter» saıabaғy iske қosylғan. «Ғashyқtar» saıabaғynda 2 myңnan astam, «Stýdentter» saıabaғynda jәne «Bәıterek» saıabaғy men «Islam ortalyғy» alaңyna jaңadan 4 myңғa jýyқ aғash otyrғyzyldy. Aқorda baғy men stadıon maңyndaғy skverge Alataýdyң bozқaraғany sekildi aңқyғan jұpar ısti 124 tүp lıpa tigilgen. Al bıyl «Astana-Kөgaldandyrý» қalaғa 6 mıllıon dana gүl daıyndap jatyr. Jylyjaıda 1 mıllıon 300 myң gүl kөsheti өsip keledi. Өzgesin қala maңyndaғy Rojdestvenka aýylynan jәne Kөkshetaýdaғy bir fermerden satyp alady. Өıtkeni jylyjaı tar. Kөshetti өzderi өsirip-өndiretin bolsa, anaғұrlym paıdaly bolar edi. Birinshi қarjyғa sep, ekinshiden, әr balaң әr týysyңda өsip jatқany sııaқty, baby kelisip jatyr ma, joқ pa dep kөңiliң alaң bolyp jүredi. Tamyrynan bastap қaýashaқ ashқanғa deıin өzi қolyңnan өtkeni қandaı jaқsy! Bұl mәsele қala әkiminiң aldyna қoıyldy. Basshy қalaғa jetetin gүl kөshetin bir jerden өndirý үshin jylyjaıdyң қajetti aýmaғyn anyқtap berýdi tapsyrdy. Mamandar osy is-sharany egjeı-tegjeıli tııanaқtaý үstinde. Үsh myң sharshy metr aýmaқty alyp jatқan jylyjaıda gүl kөshetin өsirý қaңtardyң 10-ynan bastalady. Astananyң aýa raıyna laıyқty gүl kөshetiniң jetilýine 2-3 aı ketedi. Gүldiң өzi nәzik bolғanymen, beıneti batpandaı. Jylyjaıdyң tөbesin қalyң jyltyr klenkamen bүrkeıdi. Jұmysshylar tәýlik boıy aýysymmen jұmys isteıdi. Әsirese, tүnde jәne borandy kүni қıyn. Қaı ýaқytta қaı jerin jұlyp ketedi eken dep arbasyp otyrғany. Bastyrғan aғashy ұshyp ketse, jarty saғattyң ishinde mıllıondaғan gүlder үsip ketedi. Bitti. Қarjy da, қajyr da jelge ұshady. Jәne jylý tıisti mөlsherden sәl tүsse, boldy, topyraқ bүlinedi. Onda bәri bitti deı ber. Sondaı-aқ jylyjaıdyң «jaýy» - kүıe. Mamandar ony da қadaғalap otyr. Әýeli gүlzar aýmaғynyң topyraғyn aýdaryp, қı sebedi. Sondyқtan, kүn қyza, astanalyқ kөgaldandyrýshy mamandar aýyl-aýyldarda қoı қorany aralap, «қı sapyryp» ketedi. Onda da қıdyң sapaly, kүnge kүıgeni kerek. Eger қı «pispegen» bolsa, mal tezegimen birge tүsken onyң jegen shөbiniң tұқymy sebilgen қımen birge topyraққa tүsedi. Shөp tұқymynyң өmirsheңdigi sondaı, alty aı baptaғan gүliң boıyn kөtergenshe, aram shөp «dүr» etip kөterilip, қaýlap ketedi. Al ol alýan aıshyқty gүl tөseminiң әrin ketiredi, tүsin bұzady. Sonyң kesirinen jetilmeı қalýy mүmkin. Ondaıda eңbegiң ? esh, tұzyң - sor. Astana gүlderiniң tұқymy - Mәskeýden. Mamandardyң sөzine қaraғanda, өzimizden alý қıyn kөrinedi. Jyl saıyn Reseıdiң қolyna қarap otyrғany... Astana gүlzarlarynda 35 sұrypty gүldiң 50 tүsi өsiriledi. Sondyқtan ba, Astana gүlzarlary erekshe. Bүginde jan-jaқtan kelgender gүl өsirýdiң tehnologııasyn sұrap, қatty қyzyғady. Demek, bizde gүl өsirý tehnologııasy қalyptasyp қaldy degendi bүkpesiz aıtýғa bolady. Aıtpaқshy, byltyr Astanaғa kelgen Mәskeý meri Lýjkov Mәskeýine barғan soң қolastyndaғy kөgaldandyrýғa қatysty segiz birdeı mekemeniң basshysyn jınap alyp, «sybaғasyn beripti». Astanalyқ mamandar қalany gүlmen bezendirýde әldeқaıda alғa ketken eken, solardan үıreniңder dep, biraz «қýyrypty». Әrıne, kez kelgen istiң demeýshisi men қoldaýshysy kelisse, gүldeı jaınap ketpek. E. Nұғymanovtyң aıtýynsha, gүl өsirýge қajetti sharalardy atқarýғa jalpy somasy 3 mıllıard teңgege jýyқ қarajat kerek. Bүginde қaladaғy jasyl alapқa bөlingen kөgaldy aımaқtyң aýmaғy 1 mıllıon 160 myң sharshy metrden asady. 57 myң sharshy metr gүlzar jәne 100 myңғa jýyқ aғash bar. Jyl saıyn jaңadan 10 skver paıdalanýғa beriledi. «Ataңnan mal қalғansha, tal қalsyn» Topyraғynyң құnary kemdeý, aýasy jelteңdeý keletin Astanany bir demmen gүl-kөgerishpen kөmkerip, tal-daraқty az ýaқytta jaıқaltam dep asyғýғa bolmaıdy. Mәselen, Jetisý aımaғyna otyrғyzylғan kөshet 30-40 jylda bir adamnyң құshaғy jetpeıtin zәýlim aғashқa aınalsa, Aқmola aýmaғyna ekken emen, қaraғaıdyң diңiniң dıametri osy merzimde 20-25 santımetrden aspaıdy. Sebebi jer - sortaң, tamyryn erkin jaıa almaıdy. Bұl - bir, ekinshiden, Aқmola aýmaғynda aғashtyң kөp өspeıtini - Arқanyң aıazy қysta 35-40 gradýsқa deıin tөmendep, jazғy aptapta 30-35 gradýsқa deıin kөteriledi. Demek, temperatýranyң aralyқ өlshemi 75-80 gradýsқa teң. Kez-kelgen tal-daraқ ystyқ pen sýyқtyң mұndaı alshaқtyғyna shydamaıdy. Bұl құbylys planetamyzdyң өzge aımaғynda kezdespeıtin kөrinedi. «Astana-Kөgaldandyrý» mekemesiniң ғylymı-zertteý jұmysy jөnindegi orynbasary, ғylym kandıdaty Erik Toқmұrzın bastaғan mamandar orman sharýashylyғyna қatysty ғylymı-tәjirıbelik sharalar jүrgizip keledi. Ғalymdar қaraғaı, қaıyң, kөkterek, қandaғash, shegirshin aғashtarynyң Arқaғa beıimdelgen tүrin anyқtap berdi. Қala ishindegi soңғy tөrt jylda otyrғyzylғan әrtүrli 350 myң tүp tal men bұta tektes aғashtardy jersindirgen - osy mamandar. Kөshetterdi өzderi өsirip, baptaıdy. Bүginde pıtomnıkte 500 myңdaı kөshet kөktep tұr. Bұta tektes өsimdikterdi қosқanda jyl saıyn 100 myңғa jýyқ aғash egedi. Tamyry bekip ketse - jaқsy, әıtpese, jylyjaıdan shyққan balapan bұtalardyң bәri birdeı ashyқ aýaғa shydas bere bermeıdi. Eki jyl bұryn bұlardan «Jasyl beldeý» memlekettik kommýnaldyқ kәsiporyny bөlinip shyқty. «Astana ormany» da - osy mekemeniң «tүlegi». Bүginde otyz myңdaı gektar aýmaқty alyp jatқan «Jasyl beldeýde» on mıllıondaı tүp aғash өsip tұr. «Jasyl el» baғdarlamasyn ә dep қolғa alғanda қala maңyndaғy 114 myң gektar jerdi zerttegen mamandar 62 myңy aғash egýge jaramdy ekenin anyқtap berdi. Sodan beri jyl saıyn «Jasyl aımaқtyң» bes myң gektary ıgerilip, kөshetter otyrғyzady. Shamamen alғanda, gektaryna myң kөshet tigiledi. Olardyң 65-70 paıyzy jersinip, kөkteıdi. «Jasyl beldeý» kәsiporny ony үsh jyl kүtip-baptap, tamyry bekigen soң Astana әkimshiliginiң қaramaғyna өtkizedi. Astanany aınaldyra orman-toғaımen қorshaý baғdarlamasy қabyldanғaly bұl өңirdegi 40 myң gektar jerge tigilgen 70 mıllıonnan astam kөshet jelkildep өsip jetilip keledi. Bәri bir jolaқtyң boıynda әskerdegi sarbazdaı tizilip tұr. Astanany jasyl jelekpen kөmkerý 2020 jylғa deıin jalғasady. Sol ýaқytқa deıin қalanyң құzyryna berilgen toғaılardan tys, Astanany aınaldyra 75-80 myң gektar jerge aғash otyrғyzylady. Әlemdi jaılaғan қarjy daғdarysyna қarsy әr aımaқ өzderinshe amal jasap jatyr. «Astana-Kөgalandyrý» kәsipornyndaғy bir myңғa tarta eңbekkerlerdiң өzderi de, jalaқysy қysқarғan joқ. - Adamdardy қysқartsaқ, elordany da gүlimizben baýraımyz degen maқsatymyz қaıda қalady? - deıdi Erlan Nysanbaev, - Eң bastysy - adamnyң jan-dүnıesindegi gүl sezimdi қaýyzynda tұnshyқtyryp almaımyz ba? Өmir bolғan soң, kez kelgen қoғamda, kez kelgen dәýirde daғdarystyң tүri-tүri өtken. Қaıta myna daғdarys kezinde astanalyқtar men elorda қonaқtarynyң kөңil-kүıin kөterip, kөzқýanyshyna aınaldyrmaıyz ba? Demek, өtpeli de ketpeli daғdarysқa bola, bir tal gүldi azaıtpaımyz!»