Astananyń «revolıýtsııasy» nemen aıaqtalady
Aldymen qala ákimdigi úshin shydamdylyqtyń shegi bolǵan negizgi máselege toqtalsaq, EKSPO-2017 kórmesi aıasynda jergilikti bılik jekemenshik avtoparkterge qoǵamdyq kólikterdi jańartyp alýǵa kómektesti. Sodan júzdegen avtobýstar jolǵa shyqty. Tazalyq, kondıtsıoner, valıdatorlar - bári-bári qala turǵyndary men qonaqtarynyń kóńilinen shyqty. Shyny kerek, halyq bir marqaıyp qaldy. Al onyń bári qalaı satyp alyndy? «Astana LRT» kompanııasy tóraǵasynyń mindetin atqarýshy Janna Aqjanovanyń sózine sensek, osydan úsh jyl buryn bankterden 107 mln eýro, al bertin kele taǵy 65 mln eýro nesıege alyndy. Ol aqshaǵa ákimdiktiń ózi kepildik berdi. «Astana LRT» kompanııasy bárin óz moınyna alyp, 600-ge jýyq sý jańa avtobýstardy parkterge lızıngpen taratqan. Olar óz kezeginde jolaýshylardy tasymaldap, nesıeni birtindep qaıtarýy tıis. «Alaıda avtoparkter óz mindetterin oryndamaı otyr. Tasymaldaýshylar tabystyń túspeı jatqandyǵyn aıtýda. Sodan nesıeniń salmaǵy «Astana LRT» kompanııasy men ákimdikke túsip jatyr. Aldaǵy ýaqytta qalanyń qoǵamdyq kólikterin jańartýǵa taǵy 1 600 avtobýs qajet bolady. Oǵan qazirgi kýrspen shamamen 220 mlrd. teńge ketedi. Demek, problemanyń kókesi áli alda», - deıdi Aqjanova.
Osy oraıda qala basshylyǵy qazirgi «tarıf + sýbsıdııa» júıesi tıimsiz dep sanaıdy. Sebebi tarıf, ıaǵnı bıletten túsetin qarjynyń ashyqtyǵy joq. Avtoparkter óz tabysyn ashyq kórsetpeıdi. Bılet berý mindeti engizilse de, kondýktorlardyń keı kezde ol bıletti bermeı ketýi bylaı tursyn, jolaýshylardyń ózderi «saýap» jasaımyz dep, bıletti qaıtara salady. Sóıtip, bıýdjetke túsetin aqshanyń esepsiz qalǵanyna ózderi sebepker bolady. Óıtkeni bir bılettiń ózi úsh-tórt ret qaıtarylsa, odan tek bir ret júrgen joldyń aqysy ǵana esepke alynady da, qalǵany bireýdiń qaltasynda kete beredi. Demek, bıýdjetke túsetin salmaq artady, ıaǵnı avtoparkterdiń sýbsıdııasyn kóbeıtý kerek. Al bıýdjetke durys aqsha túspese, sýbsıdııany da tolyq kólemde berý múmkin emes.
Isekeshevtiń ınnovatorlary taǵy bir joldy qarastyryp shyqty. Oǵan sáıkes, tarıfti, ıaǵnı bılet baǵasyn kóterýge bolady. Alaıda bıýdjetke túsetin salmaqty barynsha azaıtý úshin bir bılettiń baǵasyn 300 teńgege deıin arttyrý qajet. Onymen birge halyqtyń narazylyǵy da arta túsedi. Buny ákim Isekeshev te jaqsy túsinip otyr. «Bizde qoǵamdyq kólikpen jol júrý aqysy 90 teńge turady. Osy ýaqytqa deıin janar-jaǵarmaı qymbattady, devalvatsııa boldy. Biraq tarıf ózgermedi. 90 teńge qala berse, bıýdjetten qoǵamdyq kólik salasyn sýbsıdııalaý kólemi jyl saıyn artyp otyrady. Bıýdjetke úlken salmaq túsedi. Bılet baǵasyn 150 teńgege kótersek, sýbsıdııany azaıta alamyz. Al jol júrý aqysy 300 teńge bolsa, sýbsıdııadan múldem bas tartýǵa bolady. Bıýdjetke jaqsy. Degenmen, 300 teńge tym kóp, xalyq úshin tym aýyr bolady», - dedi Isekeshev Astanada ótken partııalyq tyńdaýda.
Aıta ketken jón, dál osy otyrysta «Astana LRT» kompanııasynyń basshylyǵy qoǵamdyq kólik salasyndaǵy qarjynyń ashyqtyǵyn qamtamasyz etetin «revolıýtsııalyq joldy» usyndy. Aqjanova hanym bul bastamany barynsha túsinikti tilde jetkizýge tyryssa da, resmı sóz saptaýy basym bolyp shyqty. Sarapshylar bolmasa, jańa ıdeıanyń túpki mánin túsiný qıynǵa tústi. Sodan Isekeshevtiń ózi «revolıýtsılyq joldyń» marshrýtyń qarapaıym tilde túsindirdi. «Ony sharty túrde «qoǵamdyq kólikpen tegin qatynaý» dep ataýǵa bolady. Alaıda avtobýspen eshbir aqysyz júrý úshin aı saıyn belgili bir somada alymdy tóleý kerek. Endi, ol salyq emes, qoǵamdyq kólikti damytý úshin alynatyn kommýnaldyq tólem tárizdi. Mysaly, qazir bir otbasy 30-40 myń teńgege jol júrý abonementin ("proezdnoı" - avt.) satyp alsa, jańa júıe boıynsha úsh-aq myń teńge tóleıtin bolady. Jeke kólikpen júretin biz de úsh myńnan tóleımiz. Sonda bárimiz qoǵamdyq kólik salasyn damytýǵa aqsha quıǵandaı bolamyz. Árıne, bul máseleni áli de talqylaý qajet. Halyqtyń pikirin bilgen jón», - dep atap kórsetti Áset Órentaıuly.
Sonymen, Astananyń qoǵamdyq kólik salasyndaǵy revolıýtsııalyq sheshimniń mańyzdylyǵy nede? Árbir páterge lıft, kúl-qoqys jáne taǵy basqa kommýnaldyq tólemdermen birge qalanyń qoǵamdyq kólik salasyn damytýǵa arnalǵan alym keledi. Biraq onyń mólsheri úsh myń emes, 1,7 AEK, ıaǵnı 3 857 teńge bolady. Dál osy aqshany tólesek, avtobýspen eshbir jol júrý aqysyz qatynaýǵa bolady. Kondýktorlar da, valıdatorlar da, kartochkalar da bolmaıdy. Atalǵan qyzmetterden únemdelgen qyrýar qarjy da qalanyń qoǵamdyq kólik salasyn damytýǵa salynady. Al «Bus kılometr» atty elektrondy júıesi boıynsha avtoparkterdiń barlyq shyǵyndary óteledi. Atalǵan júıeniń basty ereksheligi sol, avtobýstyń árbir shaqyrymǵa jumsaıtyn janar-jaǵarmaıy, tehnıkalyq tozýy jáne taǵy basqa kórsetkishter engizilgen. Sol boıynsha bıýdjetten aqsha tólenedi. «Sonda kólik júrgizýshileri jolaýshylar úshin jaryspaıdy, kúndelikti marshrýttaryn ǵana oryndaýǵa tyrysady. Al GPS arqyly árbir avtobýstyń qaı aıaldamada toqtaǵany, ýaqyt jıiligin saqtaǵany jáne taǵy basqa málimetter tekseriledi. Bir jyl buryn sondaı júıe Máskeý qalasynda engizildi. Qazirdiń ózinde onyń tıimdiligi anyq baıqalyp otyr. Avtobýstar jańardy, sany kóbeıdi. Halyq qoǵamdyq kólikpen jıi júre bastady», - deıdi Janna Aqjanova.
Shyny kerek, Astana ákimdiginiń bul bastamasy oıǵa qonymdy. Sebebi bıletke aqsha tólep, onyń bıýdjetke jetkenin kútkenshe birden ortaq qazynaǵa aýdara salǵan tıimdi. Sosyn qalada turatyn bir otbasy aılyq abonementke 30-40 myń teńge (Áset Órentaıuly aıtqandaı - avt.) jumsamasa da, barlyǵy úshin 3 857 teńgeni tólep bergen áldeqaıda únemdi bolady. Bir úıde eki abonement (eki «proezdnoı» - 15000 teńgege) alynǵan kúnniń ózinde jańa júıeniń tıimdiligi anyq kórinip tur. Degenmen, avtobýsqa minbeıtin adamdardy, ıaǵnı jeke kóligi barlardy da eskerý kerek. Qazirgi kezde osy sanattaǵy azamattardyń jańa bastamaǵa qarsy ekeni baıqalady. Astanada ondaı adamdardyń sany 300 myńnan asady. Demek, olardyń qoldaýy bolmaı, jańa bastamany iske asyrý qıyn.
Sosyn qazirdiń ózinde kommýnaldyq tólemder salasynda boryshkerlerdiń az emes ekenin eskergen jón. Al qoǵamdyq kóliktiń tólemi engizilse, barlyǵy bir adamdaı ony tóleıdi degenge áli de senim azdaý.
Foto: ALRT
