Astanalyq ǵalymdar kúrish qaýyzy men júgeri ózeginen qan qysymyn túsiretin dári sıntezdedi
ASTANA. KAZINFORM – Nazarbaev ýnıversıtettiń (NU – red.) professory Nurshat Nurajy jetekshilik etetin Injenerııa jáne tsıfrlyq ǵylymdar mektebiniń ǵalymdary kúrish qaýyzy men júgeri ózeginen qan qysymyn tómendetetin dárilik zat sıntezdep shyǵardy. Avtorlar endi jobany kommertsııaǵa shyǵarýdyń múmkindikterin izdep jatyr.
NU ǵalymdary munaıdan óńdeletin dári-dármekti tiri aǵzalardyń qaldyǵynan alý jobasyn qolǵa alǵanyn buǵan deıin de jazǵan edik.
Jalpy bıomassany munaı ornyna óńdep paıdalaný ıdeıasy álemde talaıdan beri bar. AQSh Energetıka mınıstriligi adamzat ósimdikten alynatyn 12 molekýlanyń reaktsııa tizbegin ashsa, munaıǵa táýeldilikten qutylatynyn málimdegen. Ǵalymdarǵa osy teorııa kádimgideı qamshy bolyp otyr.
Qazaqstan ǵalymdary bıomassa retinde shóptiń, aǵashtyń, baldyrdyń, maldyń, balyq pen qustyń tinderin, súıektiń, jún-teriniń túrli qaldyǵyn paıdalanýdyń birneshe jolyn zertteý nysany etip alǵan. Ol úshin qaldyqtyń belgili bir túrin reaktorǵa salyp, qyzdyrady. Odan keıin eritindimen aralastyryp óńdeıdi. Osy reaktsııalardyń áserinen bólinip shyqqan tsellıýloza men suıyqtyqty tazartyp, arnaıy qurylǵy kómegimen synaqtan ótkizedi.
Atalǵan mekteptiń aǵa ǵylymı qyzmetkeri Mınavar Shaımardan bastaǵan birneshe maman dál osy tásilmen júgeriniń ózegi men kúrishtiń qaýyzyn óńdep, qan qysymyn retteıtin dáriniń sýbstantsııasyn oılap tapqan. Odan jasalatyn dáriniń medıtsınadaǵy resmı ataýy – prazozın. Bul dári negizinen qantamyrlardy keńeıtýge, júrek qaǵysy álsiz adamdarǵa, qýyq asty beziniń zár shyǵarýǵa kedergisin jeńildetýge, jaraqattan keıingi kúızelisti seıiltýge qoldanylady.
Top jetekshisi naqty nátıjege qol jetkizý úshin úsh jyl ýaqyt ketkenin aıtady.
- Júgeri men kúrishti tańdaǵanymyz, bolardyń quramynda gemıtsellıýloza bar. Osy gemıtsellıýlozadan baǵaly molekýlaǵa qajet zattar kóp. Júgeriniń ózegin untaqtap, arnaıy qyshqylmen óńdep, baǵaly molekýla aldyq. Kúrishtiń qaýyzyn da dál osylaı hımııalyq jolmen ylǵaldandyryp kórdik. Ekeýi de sátti shyqty deýge bolady. Budan keıin Anglııadan arnaıy satyp alǵan qondyrǵymen tórt satyly hımııalyq reaktsııa túzip, daıyn ónim aldyq. Dástúrli tásil boıynsha bul tórt satynyń ár satysyn bólek-bólek jasaıtynbyz. Onyń bárine ýaqyt, kúsh-qaırat, qýat kerek bolatyn. Al myna aǵyndy tıptegi qondyrǵynyń arqasynda daıyn ekstraktan qajetti ónimdi alatyn tizbek qura aldyq, - deıdi Mınavar Shaımardan.
Qondyrǵyny jasap shyǵarǵan anglııalyq kompanııa Qazaqstan ǵalymdarynyń bul jetistigin LinkedIn-de jarııalapty.
Dárini jasap shyǵarýmen jumys bitpeıtini belgili. Preparattyń molekýlalyq qurylymyn dáleldeý úshin ıadrolyq magnıttik rezonanstan (NMR - molekýla ishindegi atomdardyń ornyn anyqtaıtyn «magnıttik skaner») ótkizgen. Osydan keıin ǵana júgeri ózegi men kúrish qaýyzynan qan qysymyn túsiretin dári jasaýǵa bolady deıtin ǵylymı qorytyndy jasaýǵa múmkindik alǵan.
- Endigi satyda biz jobany farmakopııa standarttary arqyly ónimniń tazalyǵyn, ýytsyz ekenin dáleldep shyǵýymyz kerek. Osydan keıin kommertsııalandyrýǵa kóshemiz. Óıtkeni klınıkalyq synaqta ótkizýdiń qajet joq bolyp shyqty. Bul dáriniń basqa ekstrakttan jasalǵan túrleri medıtsınaǵa belgili. Endi sony júgeri men kúrish qaýyzynan alǵanymyzdy dáleldesek jetip jatyr, - deıdi ǵalym.
Densaýlyq saqtaý mınıstrligi jobaǵa kommertsııalandyrý satysynda qoldaý kórsetýge nıet tanytypty.
Bul top júgeri ózegi men kúrish qaýyzynan fýrosemıd atty dári de sıntezdep jatyr.
- Ony da sıntezdep bitireıin dep qaldyq. Ótkende Premer-mınıstr Oljas Bektenov osy ýnıversıtetke kelgen tańdaýly 87 jobanyń ishinde bizdiń eki jobaǵa da qoldaý kórsetý kerektigin aıtyp ketti. Memleket deńgeıinde qoldaý bolaıyn dep tur. Olaı bolatyn jóni de bar. Búkil álemdegi sııaqty Qazaqstanda da qan qysymyna shaǵymdanatyn adam kóp, - deıdi Mınavar Shaımardan.
Keıipkerimiz joǵary bilimdi Qytaı Astanasy Beıjińde jalpy hımııa mamandyǵyn boıynsha alǵan. Keıin Qazaqstanǵa qonys aýdaryp, ál-Farabı atyndaǵy Qazaq ulttyq ýnıversıtetine magıstratýraǵa túsedi. Al doktorlyq dárejeni Qazaq-brıtan tehnıkalyq ýnıversıtetinde qorǵap shyqqan.
Astanadaǵy ulttyq zerthanada bıomassany munaı ornyna paıdalaný jobasyna atsalysyp júrgenine úsh jyl bolypty.