Astanaǵa aǵylǵan halyq: kóshi-qon kartasy qalaı ózgerdi
ASTANA. KAZINFORM – Elorda keıingi jyldary elimizdiń qalalary arasynda halyq sanynyń ósý qarqyny boıynsha kósh basynda keledi. Ulttyq statıstıka bıýrosynyń sońǵy derekterine qaraǵanda, Astana turǵyndary 1 528 887 adamǵa jetip otyr. Halyq sanynyń qarqyndy ósý syry nede? Qala ózine túsken júktemeni eńsere alyp otyr ma? Jalpy, búginde kimder Astana tórinde otaý tigýge umtylady? Kazinform osy saýaldardyń jaýabyn tabýǵa tyrysqan edi.
Kóshi-qon qalaı qalyptasyp jatyr?
Ulttyq sarapshy-demograf Aıaýlym Saǵynbaevanyń aıtýynsha, elimizde kóship-qonýshylar aǵynynyń negizgi 4 ortalyǵy bar.
- Bul úrdis 20 jyl boıy ózgermeı kele jatyr. Olar: Astana, Almaty, Shymkent jáne Mańǵystaý oblysy. Astana halyqtyń qonystaný tyǵyzdyǵy óte joǵary óńirlerdiń biri sanalady. Sandaǵy ózgeristerdiń basym bóligi kóshi-qon esebinen bolyp otyr. Eger dınamıkaǵa qaraıtyn bolsaq, onda ósim birden baıqalady. Máselen, 2000 jyldardyń basynda elordada shamamen 380 myń adam turatyn. Qazir 1,5 mln-nan asyp tústi. 24 jyldyń ishinde turǵyndar sany 5 ese derlik artty. Munyń ústine, bul ósimniń 70-80 paıyzyn kóshi-qon qamtamasyz etip otyr, - dedi sarapshy.
Onyń atap ótýinshe, Astana eń aldymen, bilim, jumys jáne jaqsy múmkindikter izdep keletin jastar úshin tartymdy bolyp tur.
- Astanaǵa keletinderdiń basym bóligi – 40 jasqa deıingi jastar. Bul jaıt búkil álemde birdeı desek te bolady. Halyqtyń dál osy toby barynsha utqyr bolyp keledi. Munan bólek, elimizdegi jastardyń shamamen 8 paıyzy elordada turyp jatyr. Kóshi-qonǵa qatysty álemde jumys istep turǵan zańdar Qazaqstanda da qoldanylatynyn atap ótken jón. Elordaǵa jastardyń qonys aýdarýyndaǵy negizgi faktorlardyń biri – Astana Hub, Nazarbaev Ýnıversıteti syndy iri ýnıversıtetter men túrli habtardyń bolýy. Buǵan qosa, Astana iskerlik qalasy sanalady. Shaharda jastardyń jumysqa ornalasýyna múmkindik bar túrli iri kompanııalardyń keńseleri ornalasqan, - dedi demograf.
Qazaqstannyń ońtústik jáne ortalyq óńirleri Astananyń negizgi «donory» sanalady.
- 2024 jyldyń 12 aıynda Astanaǵa shamamen 151 myń adam keldi. Onyń 18 myńy Aqmola oblysynan. Jambyl oblysynan kelgenderdiń úlesi - 6,6 paıyz nemese 10 myń adam, Túrkistan oblysynan - 9,9 paıyz nemese shamamen 15 myń adam, Qaraǵandy oblysynan - 7,2 paıyz nemese 11 myńǵa jýyq adam. Demek, elordaǵa qonys aýdarýshylardyń negizgi legin qalaǵa taıaý ornalasqan Aqmola men Qaraǵandy óńirleri qalyptastyryp otyr. Halyq tyǵyz qonystanǵan ońtústik oblystar da az úles qosyp otyrǵan joq. Aıtalyq, 12 aıdyń ishinde Almatydan 13,5 myń (9 paıyz), Shymkentten 9 myń (6 paıyz) keldi. Bul óńirler Astananyń turaqty kóshi-qon donory sanalady, - dep atap ótedi ol.
Bul rette onyń atap ótýinshe, soltústik oblystardyń kóshi-qon áleýeti áldeqaıda tómen bolyp tur.
- 2004 jyly soltústik oblystardan ortasha eseppen shamamen 5 myń adam keldi. Bul - jalpy kelýshilerdiń 3,3 paıyzy ǵana. Degenmen, soltústik óńirlerdegi halyqtyń qartaıý deńgeıi óte joǵary bolyp otyrǵanyn túsinýlerińiz qajet. Soǵan oraı olardyń ońtústik óńirlerge qaraǵanda kóshi-qon áleýeti tómen, - dep túsindiredi Aıaýlym Saǵynbaeva.
«Rezeńke páterler» problemasy
Azamattardyń iri qalalarda, Astanada ómir súrýge degen talpynysy «rezeńke páterler» problemasyn týyndatyp otyr. Bıliktiń málimdeýinshe, elordaǵa qonys aýdarýǵa talpynǵandar jalǵan tirkeýge turýǵa jıi umtylyp jatady. Sonyń saldarynan bir mekenjaıǵa júzdegen, tipti myńdaǵan adam tirkeýge turady. Naqty mysal keltirer bolsaq, polıtsııa dereginshe, elordadaǵy páterlerdiń birinde 3 450 adam tirkeýde turǵan.
Mundaı jaıtpen kúresý úshin turǵylyqty jeri boıynsha tirkeý normatıvin engizý usynylady. Kózdelgen ózgertýler qazirgi ýaqytta Parlament qabyrǵasynda talqylanyp jatyr. Atap aıtqanda, mynadaı ózgerister josparlanǵan:
- tirkeý barysynda bir adamǵa eń tómengi sharshy metr aýdanyn belgileý (normatıvti máslıhat aıqyndaıdy);
- bekitilgen normatıvten tys tirkeýge tyıym salý.
Bul rette erli-zaıyptylar men jaqyn týystardyń óz úılerinde tirkelýine shekteý engizilmeıdi.
Jumyspen qamtý
Astana úshin taǵy bir mańyzdy ári ózekti másele – jumyspen qamtý. Elorda ákimdiginiń habarlaýynsha, Jumys ornyn qurý óńirlik kartasy aıasynda qala 2025 jyly 68 050 jumys ornyn ashýdy josparlap otyr. Aıta keterligi, naýryz aıynyń basynda 6 583 jumys orny ashylǵan. Onyń ishinde turaqty da, ýaqytsha da jumys orny bar.
- Qalanyń mansap ortalyǵy oqytý jáne bızneske qoldaý kórsetý baǵdarlamasyna qatysýdy qosa alǵanda jumysqa ornalasýǵa, áleýmettik qamtýǵa qoldaý kórsetedi. Jyl basynan jumysqa ornalasýǵa járdemdesý sharalarymen 6 413 adam qamtyldy, olardyń 3 200-den astamy – jas. Bul sharalar eńbek naryǵyn turaqtandyrýǵa ǵana emes, sonymen birge turǵyndar sanynyń artýy aıasynda týyndaıtyn jańa syn-tegeýrindermen kúndelikti betpe-bet kelip otyrǵan elordanyń turaqty damýyn qamtamasyz etýge baǵyttalǵan, - dep málim etti ákimdikten agenttik tilshisiniń resmı saýalyna oraı.
Baspana máselesi
2024 jyldyń 11 aıynda qalada 3,6 mln sharshy metr turǵyn úı paıdalanýǵa berilse, jyl sońynda bul kórsetkish 4 mln sharshy metrge jetti.
142 myń turǵyn úı salyndy. Bul 15,6 myń úlesker otbasyn baspanamen qamtýǵa múmkindik berdi. Jańa jerge ornalastyrý baǵdarlamasy aıasynda 2029 jylǵa deıin 206 apatty úıdi súrý josparlanyp otyr.
Astanada jańa salynǵan turǵyn úıdiń bir sharshy metri - ortasha eseppen 581 900 teńge. Elimiz boıynsha ortasha baǵa – 505 075 teńge. Al qaıtalama naryqtaǵy baspananyń sharshy metri - 661 849 teńge bolsa, Qazaqstan boıynsha ortasha baǵa – 531 676 teńge.
Áleýmettik nysandar men bilim ordalary
Astanada halyq sanynyń artýyna baılanysty áleýmettik nysandarǵa suranys pen qajettilik artyp keledi. Bul máseleni sheshý maqsatynda memlekettik bıýdjet pen jeke ınvestıtsııa esebinen qala turǵyndary úshin eń qajetti sanalatyn mektep, balabaqsha, medıtsınalyq uıymdar sııaqty nysandardyń qurylysy úzdiksiz júrgizilip keledi.
Astana ákimdiginiń habarlaýynsha, shaharda eki perınataldyq ortalyq, bir zamanaýı kópbeıindi aýrýhana, №2 qalalyq kópbeıindi aýrýhana janyndaǵy qabyldaý-dıagnostıkalaý kesheni, sondaı-aq eki memlekettik jáne tórt jekemenshik klınıka sııaqty birneshe nysannyń qurylysy josparlanǵan.
Sondaı-aq, sońǵy jyldary elordada mektep qurylysy rekordtyq qarqynmen júrip jatyr. Osy oqý jylynda 18 jańa bilim ordasy paıdalanýǵa berilse, onyń birazy «Jaıly mektep» ulttyq jobasy aıasynda salyndy.
Búkil qalada, onyń ishinde turǵyn alaptarynda mektepter salynyp jatyr. Jeltoqsanda «Úrker» shaǵyn aýdanynda eki aýysymda oqıtyn 4 myń oqýshyǵa arnalǵan zamanaýı úlgidegi jańa mektep paıdalanýǵa berildi. Bul úsh aýysymda sabaq ótetin №69 mekteptiń aýyrtpalyǵyn jeńildetti.
2024-2025 jyldary «Jaıly mektep» ulttyq jobasy aıasynda 90 myńǵa jýyq oqýshy bilim alatyn 24 jańa bilim oshaǵyn salý josparlanǵan.
Infraqurylym jáne kólik
Elorda turǵyndary úshin qoǵamdyq kólik parkiniń jańartylatyny mańyzdy jańalyqqa aınaldy. Bıyl jańa avtobýstardyń sany 45 paıyzǵa artty. Eki jyldyń ishinde qalalyq jelige 700-den astam avtobýs qosyldy. Kelesi jyly taǵy 300 avtobýs satyp alý kózdelgen.
Ákimdik dereginshe, 2024 jyly jalpy uzyndyǵy 60 shaqyrym bolatyn 50 kóshede ortasha abattandyrý júrgizildi. Ál-Farabı dańǵylynan Táýelsizdik dańǵylyna deıin kópir qurylysy aıaqtalyp, Máńgilik el dańǵyly kólik aǵyny tómendedi. Oń jaǵalaý men sol jaǵalaý arasynda kólik qozǵalysy jaqsara tústi.
Ýrbanıster halyq sanynyń artýy men qalanyń keńeıýin eskere otyryp, kólik keptelisine jáne turǵyn aýdandardyń tyǵyzdyǵyna monıtorıng jasaý mańyzdy ekenin aıtady.
- Astana men Almaty jaıaý júrginshiler qalalary. Bul - keńestik qala qurylysynyń murasy. Alaıda, qala keńeıip, halyq tyǵyz qonystanǵan aýmaqtar ortalyqtan alshaqtaǵandyqtan, kóptegen turǵyn kólik paıdalanýǵa májbúr. Sonyń saldarynan keptelis paıda bolady. Sondyqtan osyny eskere otyryp, qalanyń ınfraqurylymyn oılastyrý mańyzdy, - dep atap ótti ýrbanıst Ahmet Ahmetov.
Qala ákimdigi keshendi kólik júıesin damytý strategııasyn ázirledi. Baǵdarlama maqsattarynyń biri – qoǵamdyq kólikti paıdalaný úlesin 71 paıyzǵa deıin jetkizý. Bul qarbalas ýaqytta qozǵalys jyldamdyǵyn arttyryp, keptelisterdi azaıtýǵa múmkindik beredi.
Jeńil relsti kólik qurylysynyń aıaqtalýy da kólik júıesine túsetin júktemeni azaıtýǵa septigin tıgizedi. Buǵan deıin habarlanǵandaı, LRT quramynda jerdegi jáne jerústi stansalary bolady. Jeńil relsti kólik jolynyń jalpy uzyndyǵy 22,4 shaqyrymǵa sozylmaq. Barlyǵy 18 stansa bolady. Syıymdylyǵy 652 adamdyq 19 jyljymaly quramdy jolǵa shyǵarý josparlanǵan. Poıyzdar arasyndaǵy qozǵalys aralyǵy 4-5 mınýt bolady.
Buǵan deıin CTS kólik kompanııasy Astana halyqaralyq áýejaıy aımaǵynda, Qabanbaı batyr dańǵylynyń boıynda ornalasqan LRT stansasynyń biri qandaı bolatynyn kórsetken edi.
Kógaldandyrý men abattandyrý
2024 jyly qalada jáne «jasyl beldeýde» 1 mln aǵash otyrǵyzyldy, onyń ishinde jergilikti klımatqa beıimdelgen eýropalyq túrleri de bar. Bıyl da Astanada mıllıon jasyl jelek otyrǵyzylady. Barlyq qurylys salýshylarǵa úsh jyl ishinde dendroparktar salý jáne óz nysandarynyń aınalasyndaǵy jasyl alqaptardy kútip ustaý tapsyryldy. Áıtpese ákimdik olardy qabyldamaıdy.
Ákimdiktiń atap ótýinshe, 2024 jyly aýqymdy abattandyrý jumystary júrgizildi. Táýelsizdik saraıynyń aldyndaǵy «Qazaq eli» alańynda 13 gektar aýmaqta keshendi abattandyrý jumystary júrgizilip, Júrgenov kóshesinde jasyl jelekjol ashyldy. Aqbulaq ózeniniń jaǵalaýy da abattandyrylyp, ótken jyly Sh. Qudaıberdiuly kóshesi Abylaı han dańǵylyna deıingi ýchaskede jumystar aıaqtaldy. Kelesi jyly Abylaı han dańǵylynan Amman kóshesinde deıingi aýmaqty kógaldandyrý josparlanyp otyr.
