Astanada óńirlik damý máselesi talqylanyp jatyr
«Úsh jyldan beri QR Ulttyq ekonomıka mınıstrligi «Qazaqstannyń óńirik damýy» Eýropalyq odaq jobasy komandasymen tyǵyz yntymaqtastyqta jumys isteýde. Jobanyń maqsaty - teńdestirilgen óńirlik damýǵa úles qosý jáne óńirlerde ómir súrý deńgeıin arttyrý. EO jobasymen ortalyq jáne jergilikti organdarǵa memlekettik basqarýdy jetildirýdiń ózekti máseleleri boıynsha konsýltatıvtik jáne ádistemelik kómek jasalady. Yntymaqtastyq baǵyttardyń biri nátıjege baǵyttalǵan bıýdjetti engizýge negizdelgen»,- dedi Jaıyq Sharabasov.
Onyń sózine qaraǵanda, «100 naqty qadam» Ult josparyn júzege asyrý aıasynda mınıstrlik strategııalyq jáne bıýdjettik josparlaýdy ózara úılestirýge baǵyttalǵan strategııalyq jospardyń jańa formattaryn bekitti. Osy rette memorgandardyń strategııalyq josparlary kóptegen kórsetkishterden, sharalardan jáne bıýdjettik baǵdarlamalardan jeńildetildi.
«Bıýdjettik baǵdarlamadar irilendirý jolymen bir bıýdjettik baǵdarlamaǵa engizildi, osy oraıda biryńǵaı nátıjege qol jetkizýge baǵattalǵan jumystar qamtyldy. Atqarylǵan jumystardyń nátıjesinde maqsatty ındıkatorlar men strategııalyq josparlar úsh eseden astam tómendep, ortalyq deńgeıde ázirlenetin bıýdjettik baǵdarlamalardyń sany eki eseden astam qysqardy. Qabyldanǵan sharalar bıýdjettik baǵdarlamalardyń ákimshilerine bólingen bıýdjettik qarjyny jedel basqarýǵa, bıýdjettik qarjynyń nátıjeligin jaqsartady, sondaı-aq bıýdjettik baǵdarlamalardyń nátıjelerine jetý úshin jaýapkershilikti arttyrady»,-dedi mınıstrlik ókili.
Aıta keteıik, bul joba qyzmet etip kele jatqan Mańǵystaý, Qyzylorda jáne Shyǵys Qazaqstan oblystary ákimdikteriniń ókilderi óńirlik týrızmdi damytý, jergilikti ózin-ózi basqarý, nátıjege baǵyttalǵan josparlaý, ınnovatsııalardy damytý, memlekettik qyzmet kórsetý salasyn jetildirý taqyryptaryna qatysty óz tájirıbelerimen bólisti.
Taratylǵan málimettege qaraǵanda, joba Eýropalyq odaqpen qarjylandyrylady. Tórt jyldyq (2013-2017 jyldar) jobanyń bıýdjeti 6 288 000 eýrony quraıdy.
Aıta keteıik, Elbasy Nursultan Nazarbaev 2014 jyly Qazaqstan halqyna arnaǵan «Nurly jol - bolashaqqa bastar jol» atty Joldaýynda, 2015 jylǵy «Qazaqstan jańa jahandyq naqty ahýalda: ósim, reformalar, damý» atty Joldaýynda, 5 ınstıtýtsıonaldyq reformany júzege asyrý boıynsha 100 naqty qadam - Ult josparynda ekonomıka salasyna erekshe nazar aýdarǵan.
«Búginde bizge de álem damýynyń búkil syn-qaterlerin kóre bilýdiń mańyzy zor. Birinshiden, qazirgi jahandyq daǵdarys jappaı qamtý sıpatyna ıe. Іs júzinde barlyq álemdik rynoktar - qarjy, kómirsýtegi, metaldar, azyq-túlik jáne basqa da rynoktar turaqsyz. Bizdiń eksporttyq ónimderimizge suranystyń tómendeýiniń negizgi sebebi de osynda.
Ekinshiden, álemniń barlyq ekonomıkalarynda da ekonomıkalyq ósimniń baıaýlaýy baıqalýda. Búginde jahandyq ІJÓ ósiminiń únemi tómendeýi jónindegi boljamdar eshkimdi de tańqaldyrmaıdy. 2011 jyldyń kúzinen bastap Halyqaralyq valıýta qory olardy 5-ten 3 paıyzǵa deıin tómendete otyryp, boljamdyq kórsetkishterdi 6 ret qaıta qarady. Jáne, shamasy, bul da shek emes sııaqty.
Úshinshiden, búginde munaıdan túsetin sýpertabystar joq.
Tórtinshiden, jahandyq ekonomıka saıası faktorlardyń qysymyn sezinýde. Álem turaqsyz bola tústi. Jetekshi derjavalar bir-birine qarsy sanktsııalar engizdi. Olardyń arasyndaǵy senim kúrt tómendep ketti. Taıaý jáne Orta Shyǵys, Soltústik jáne Ortalyq Afrıka óńirindegi turaqsyzdyq pen daý-janjaldar keń aýqymdy bosqyndar aǵynyna aparyp soqtyrdy. Árbir kún terrorlyq aktiler men ondaǵan adamdardyń qaza tapqandary týraly habarlar jetkizýde. Búginde halyqaralyq terrorızm álemge eleýli qater tóndirip tur. Bul táýelsiz memleketterdiń ishki isterine syrtqy kúshterdiń aralasýy jolymen memlekettiliktiń kúıreýiniń nátıjesi.
Álemniń damýy kúshterdiń álemdik jáne óńirlik ortalyqtarynyń arasyndaǵy qatań básekelestik aıasynda júretin bolady. Jańa jahandyq ómir shyndyǵynyń syn-qaterlerine biz ózimizdiń naqty múmkindikterimiz negizindegi birtutas is-qımyl strategııasyn qarsy qoıýymyz kerek», dep atap ótti.
Jahandyq daǵdarys - ol tek qaýip qana emes, sonymen birge jańa múmkindikter. Álemdik aýqymdaǵy kóptegen kompanııalar damýdyń daǵdarystyq kezeńinde sátti kompanııalarǵa aınaldy. Іs júzinde sońǵy jarty júzjyldyqta tabysqa qol jetkizgen elderdiń bári týra maǵynasynda nólden bastaǵan bolatyn. Bizdiń Qazaqstannyń ózi de daǵdarys dáýirinde ómirge keldi. Alǵashqy onjyldyqta - Táýelsizdiktiń qalyptasýynyń eń qıyn kezeńinde - biz negizinen «munaısyz» ómir súrdik. Táýelsiz Qazaqstan ár kezde de syrtqy ekonomıkalyq stıhııalarǵa kereǵar damyp otyrdy. Biz Táýelsizdigimizdi jarııalaǵan ótken ǵasyrdyń 90-shy jyldarynyń birinshi jartysy biz úshin qolaıly bola aldy ma? Ol ýaqyttary óndiris toqtap, adamdar jumyssyz jáne ómir súrýge qajetti qarjysyz qaldy. Biz laıyqty túrde, árbir qadam saıyn ol daǵdarysty eńsere bildik. Bizdiń elimiz ózgeristerdiń alǵashqy nátıjelerin endi ǵana sezine bastaǵan sátte 1997-1998 jyldardaǵy Ońtústik-Shyǵys Azııadaǵy qarjy daǵdarysy kelip jetti.
Sol ýaqyttary qabyldanǵan strategııalyq sheshimder men is-qımyldar mańyzdy oń sıpatty mánge ıe boldy. Ol keń aýqymdy jekeshelendirý men bizdiń ekonomıkamyzǵa kóptegen transulttyq kompanııalardyń kelýi. Sol kezeńde biz jańa elordamyz - Astananyń qurylysyn qolǵa aldyq, Kaspıı qubyrly ótkizgish konsortsıýmy jumys isteı bastady, «Qazaqstan-2030» Strategııasy bastaý aldy. 2007-2009 jyldardaǵy dúnıejúzilik qarjy daǵdarysy týyndaǵan kezde Ulttyq qor qurý týraly sheshimniń mańyzdylyǵy meılinshe aıqyn bola tústi. 20 mıllıard dollardaı - Qazaqstan ІJÓ-siniń 14 paıyzy - jumyspen qamtýdy qoldaýǵa, joldardy jóndeýge jáne salýǵa, qalalar men aýyldardy kóriktendirýge bólindi. Bank sektory, sharýa qojalyqtary, shaǵyn jáne orta bıznes kómekke qol jetkizdi. Aram nıetti qurylys salýshylarǵa aldanǵan myńdaǵan úlestik qurylysqa qatysýshylar memlekettiń izgilikti erik-jigeriniń arqasynda jańa turǵyn úıler alyp shyqty.
«Biz daǵdarysqa qarsy eki jospardy ázirlep, dáıektilikpen júzege asyrdyq. Bul bizdiń ekonomıkalyq qıyndyqtardy eńserýdegi zor da tabysty tájirıbemiz. Qazirgi jahandyq daǵdarys bizdiń basymyzǵa kútpegen jerden kelip túsken joq. Men jańa tolqynnyń qaıtkende de kelip soǵatynyn talaı ret aıtqanmyn. Bul joly Qazaqstan daǵdarysqa qarsy aldyn alý strategııasyn alǵash ret qoldanyp otyr.
Birinshiden, biz qazirdiń ózinde ındýstrııalyq-ınnovatsııalyq damýdyń ekinshi besjyldyǵyn bastadyq, ıaǵnı shıkizat resýrstaryna ǵana qarap qalmaıtyn ekonomıka qurýdamyz.
Ekinshiden, biz «Nurly Jol» Memlekettik ınfraqurylymdyq damý baǵdarlamasyn qabyldadyq. Daǵdarysqa qarsy sharalardyń mańyzdy aspektisi ulttyq valıýtamyz teńgeniń erkin baǵamǵa kóshýine baılanysty boldy.
Úshinshiden, biz «5 ınstıtýttyq reformany júzege asyrý boıynsha 100 naqty qadam» Ult josparyn júzege asyrýdamyz. Parlament Ult josparyn zańnamalyq qamtamasyz etý úshin jumys isteýde. Olar 80-nen astam zań. Olar biz josparlaǵandaı, 2016 jyldyń 1 qańtarynan jumys isteı bastaıdy. Shaǵyn jáne orta kásipkerlik úshin ákimshilik kedergiler joıylýda, memlekettik basqarý, bilim berý men densaýlyq saqtaý jetildirilýde. Osy sharalardyń bári de memleketke, qoǵamǵa bizdiń ekonomıkamyzǵa qosymsha tózimdilik beredi.
Tórtinshiden, biz qajetti memlekettik qor men altyn-valıýta rezervin jınaqtadyq.
Besinshiden, meniń tapsyrmam boıynsha, buǵan deıin men aıtqandaı, munaı baǵasy barreline 30-ǵa deıin jáne 20 dollarǵa deıin tómendegen jaǵdaılarǵa oılastyrylǵan is-qımyldar nusqasy ázirlendi.
Altynshydan, Qazaqstanda ınnovatsııalyq ındýstrııalandyrý sheńberinde qurylǵan ekonomıkanyń jańa sektorlary ekonomıkalyq ósimniń draıverlerine aınalýda. Kóptegen óńdeýshi salalar ósim kórsetip otyr. Bes jylda óńdeý ónerkásibi 1,3 ese, hımııa ónerkásibi men qurylys materıaldary óndirisi 1,7 ese ósti. Mashına jasaý ónimderin shyǵarý 2,2 ese, eksport 3 ese artty. 800-den astam ındýstrııalyq jobalar júzege asyryldy. Bıylǵy jyly metallýrgııa ónerkásibi birden 15 paıyzǵa, hımııa ónerkásibi 3,2 paıyzǵa ulǵaıdy. Mıneraldy ónimder óndirisi 3,2 paıyzǵa, kıim-keshek 4 paıyzǵa ósti. Dúnıejúzilik bank pen Azııa damý banki Qazaqstan úshin 2016 jylǵa joǵary ekonomıkalyq ósý qarqynyn boljap otyr.
Jetinshiden, qazaqstandyqtardyń ekonomıkalyq minez-qulyqtary ózgerýde. Eńbek ónimdiliginiń 60 paıyzdan astamǵa artqany baıqalyp otyr», dedi Memleket basshysy.
«Bizdiń halqymyz eshqashan búgingideı baqýatty turmys keship kórgen joq. Táýelsizdik alǵannan beri 1300-den astam densaýlyq saqtaý nysany men 1700-den astam bilim berý oshaǵyn saldyq. Olardyń barlyǵyn eń sońǵy úlgidegi quraldarmen jabdyqtadyq. Asa kúrdeli operatsııalardy óz elimizde, óz dárigerlerimiz jasaıtyn jaǵdaıǵa jettik. Jalpy halyqtyń turmysynyń, densaýlyǵynyń túzelýi, sanynyń ósýiniń nátıjesinde qazaqstandyqtardyń ortasha ómir uzaqtyǵy 72 jasqa jýyqtady.
Memleket qandaı jaǵdaıda da áleýmettik mindettemelerin shashaý shyǵarmaı oryndap keledi. Tarıhymyzdy túgendep, mádenıetimizdi órkendetýge qol jetkizdik. Jańa jyldan bıýdjet qyzmetkerleriniń jalaqysy, áleýmettik járdemaqylar men shákirtaqy ortasha alǵanda 30 paıyzǵa deıin kóbeıedi. Osynyń barlyǵy halyqtyń bolashaqqa senimmen qarap, alańsyz ómir súrýine tolyq negiz bolady», dep atap ótti N. Nazarbaev.
«Osydan eki jyl buryn men «Qazaqstan-2050» Strategııasyn jarııaladym. Osy ýaqyttyń ózinde-aq biz ony júzege asyrýda, tipti, jahandyq daǵdarystyń teris yqpalyna qaramastan, orasan zor nátıjelerge qol jetkizdik. Birinshiden, Davos ekonomıkalyq forýmynyń Jahandyq básekege qabilettilik ındeksi kórsetkishi boıynsha Qazaqstan álemde 42-shi orynǵa ıe boldy. Ekinshiden, bıznes úshin barynsha qolaıly jaǵdaılar jasaıtyn elderdiń álemdik reıtınginde Qazaqstan 41-shi pozıtsııany ıelendi. Úshinshiden, búgin, 30 qarashada Qazaqstan Dúnıejúzilik saýda uıymynyń zańdy túrdegi tolyqqandy múshesi boldy. Ol týraly DSU-nyń Bas keńesiniń otyrysynda resmı túrde habarlanatyn bolady. Bul oqıǵa táýelsiz Qazaqstannyń tarıhyndaǵy mańyzdy kezeń bolyp tabylady. Ol bizdiń elimizdiń tolyqqandy saýda-ekonomıkalyq áriptes retinde moıyndalýyn aıǵaqtaıdy. Qazaqstannyń DSU-ǵa ótýi bizdiń eksporttaýshylarymyz úshin de, ekonomıkamyzdyń sheshýshi sektorlaryna keletin sheteldik ınvestorlar úshin de jańa múmkindikter ashady», - dedi Elbasy.
Búginde kóptegen jaıttar Uly Qazaqstan joly men Máńgilik El ıdeıasyn bastap otyrǵan ózimizge baılanysty. Bizdiń uzaq merzimdi, orta merzimdi jáne taıaý bolashaqqa arnalǵan is-qımyl strategııalarymyz bar. Qazir jáne kez kelgen basqa ýaqytta bizdiń daǵdarysqa qarsy basty stratagemamyz úsh qarapaıym, biraq mańyzdy - ósim, reformalar, damý uǵymdarymen úndes.
Birinshisi - ósim. Áńgime eń aldymen, ekonomıkalyq ósim týraly bolyp otyr. Aǵymdaǵy mindetterge qatysty alǵanda bizge Qazaqstannyń álemniń neǵurlym damyǵan otyzdyǵyna enýin qamtamasyz etetin ekonomıkalyq ósim qarqynyn qalpyna keltirý qajet. Biz jeke bastamalardy damyta otyryp, ósimniń jańa ishki kózderin ashýǵa tıispiz.
Ekinshi - reformalar. Olar ekonomıkanyń, qoǵam men memlekettiń turaqtylyǵyn qamtamasyz etedi. Qazir biz «100 naqty qadam» Ult josparyn júzege asyryp jatyrmyz. Olar óz aýqymy jaǵynan biz 90-shy jyldary júrgizgen reformalar aýqymyna sáıkes. Bizge memlekettik jáne korporatıvtik menedjmentti, qarjy jáne fıskaldyq sektorlardy neǵurlym tereńirek reformalaý meılinshe qajet.
Úshinshi - damý. HHІ ǵasyrda qoǵamnyń barlyq salalaryn úzdiksiz jańǵyrtý damýdyń basty faktoryna aınalyp otyr. Biz Jalpyǵa Ortaq Eńbek Qoǵamy, joǵary áleýmettik jaýapkershilik, halyqtyń neǵurlym álsiz býyndaryna ataýly kómek qaǵıdattarynda búkil memlekettik, qoǵamdyq jáne jeke ınstıtýttardy keń aýqymdy jańǵyrtý boıynsha jumystar júrgizýdemiz.
Taıaý ýaqyttarda bizge kelesi bes baǵyt boıynsha daǵdarysqa qarsy jáne qurylymdyq keshendi jańarýlardy júzege asyrý qajet.
Birinshi. Qarjy sektoryn turaqtandyrý. Bizdiń mańyzdy mindetimiz - qarjy júıesin jyldam turaqtandyrý, ony jańa jahandyq naqty ahýalǵa sáıkestendirý.
Birinshiden, qarjy sektorynyń teńgeniń erkin baǵamy jaǵdaıynda tıimdi jumys isteýin qamtamasyz etý. Mundaǵy qaǵıdatty sát sol, Ulttyq valıýtanyń baǵamyna Ulttyq qor qarjylary esebinen sheksiz qoldaý kórsetý tájirıbesine qaıta oralý bolmaıdy. Ulttyq bank bank sektorynyń barlyq sýbektilerine jumys istemeıtin nesıeler boıynsha stress-testileý júrgizýi qajet. Onyń nátıjeleri boıynsha olardy moıyndaý jáne esepten shyǵarý jóninde sharalar qabyldaý kerek. Kapıtaldandyrý problemalaryn sheshe almaǵan bankter qarjy júıesinen «ketýi» tıis. Qazaqstandyq bankter barlyq halyqaralyq standarttarǵa, sonyń ishinde, Bazel komıteti men Halyqaralyq valıýta qorynyń standarttaryna sáıkes kelýi qajet. «Dollarsyzdandyrý» quraldaryn keńeıtý arqyly ulttyq valıýtaǵa degen senimdi nyǵaıtýǵa qol jetkizýdiń mańyzy zor.
Ekinshiden, ınflıatsııalyq targetteý sheńberinde Ulttyq bank orta merzimdi bolashaqta ınflıatsııa deńgeıin 4 paıyzǵa deıin tómendetýi kerek. Ol úshin paıyzdyq mólsherlemelerdi ıkemdi ózgertý tetigi tolyqqandy paıdalanylýy tıis.
Úshinshiden, Ulttyq banktegi ınstıtýttyq kemshilikterdi joıý qajet. Birtutas Zeınetaqy qoryn, Problemaly nesıeler qoryn jáne basqa da qarjy ınstıtýttaryn onyń baqylaýynan shyǵarý kerek.
Tórtinshiden, 2016 jyly zeınetaqy aktıvteri jeke qazaqstandyq nemese sheteldik kompanııalardyń basqarýyna berilýi tıis. Zeınetaqy jınalymdarynyń tabystylyǵyn arttyrý maqsatynda zeınetaqy qarjylaryn ınvestıtsııalaýǵa kózqarastardy qaıta qaraǵan jón. Zeınetaqy qoryna kózqaras pen basqarý da Ulttyq qorǵa kózqaras pen basqarý sııaqty bolýy kerek.
Ulttyq bank qoǵam men qarjy mekemelerine óz qyzmetiniń máseleleri boıynsha únemi tııanaqty aqparat berip turýy tıis. Qarjy sektoryna qatysýshylardyń bárimen qalypty jumys babyndaǵy únqatysýdy jolǵa qoıýdyń mańyzy zor. Osy atalǵan barlyq kezek kúttirmes sharalardy qabyldaǵannan keıin ǵana ekonomıkany yntalandyrýǵa, sonyń ishinde monetarlyq tásildermen yntalandyrýǵa kirisýge bolady. Men jańa basshylyqtyń Ulttyq bankti saýatty basqaratynyna senemin. Bizdiń bárimizdiń de ulttyq valıýtamyz - teńgege senýimiz qajet. Teńge salymdary - búginde azamattardyń jınalymdaryn saqtaýdyń eń úzdik quraly.
Ekinshi. Bıýdjet saıasatyn ońtaılandyrý. «Kórpege qarap kósilý» - bul, ásirese, jahandyq daǵdarystyń yqpaly jaǵdaıynda biz úshin tekserilgen qaǵıdat jáne bıýdjet saıasatynyń durys modeli.
Búginde biz bıýdjetke salyqtyq túsimderdiń 20 paıyzǵa derlik tómendegenin aıtyp otyrmyz. Qosylǵan qun salyǵyn tóleý kólemi tórtten birge, al tabysqa korporatıvtik salyq boıynsha 13 paıyzǵa tómendedi. Bul bar bolǵany bızneske qosymsha qysymdy bildiretin bolady. Bıýdjet shyǵyndaryn Ulttyq qor esebinen jabý - kóregendik emes. Biz aldaǵy jyldardyń qandaı bolaryn bilmeımiz. Sondyqtan meniń ustanymym qaǵıdatty - Ulttyq qor qarjylaryn aǵymdaǵy shyǵyndarǵa paıdalaný toqtatylýy tıis. Ulttyq qordan respýblıkalyq bıýdjetke jyl saıynǵy kepildendirilgen, shekteýli transfert birden-bir tetik bolýy kerek. Úkimetke Ulttyq qor qarjylaryn jańa jahandyq ómir shyndyǵy jaǵdaıynda qalyptastyrý men paıdalanýdyń jańa tujyrymdamasyn ázirleýdi tapsyramyn.
Bizge memlekettik kirister men shyǵystardyń búkil júıesin qaıta qaraý qajet. Eń aldymen, bıýdjettiń kiris bazasyn ulǵaıtý kerek. 2017 jyly qazirgi QQS-tiń ornyna satýdan túsetin salyqty engizý qajet. Barlyq tıimsiz salyqtyq jeńildikterdi joıǵan jón. Salyqtyq rejimderdi ońtaılandyrý qajet - tek úsh deńgeı ǵana qalýy kerek. Olar - jalpy, jeke kásipkerler úshin patent jáne shaǵyn jáne orta bıznes, sondaı-aq, agrarlyq sektor úshin arnaıy salyq rejimi. Mundaı mehanızm «kóleńkeli ekonomıkany» jaryqqa alyp shyǵatyn bolady.
Salyq salasynyń móldirligin arttyrý Úkimettiń basty mindeti bolýy tıis. Tek osylaı etkende ǵana ekonomıkanyń árbir sýbektisi salyqtardy tolyq kólemde tóleýge múddeli bolmaq.
Úkimet salyqtyq ákimshilendirýdiń tıimdiligin qamtamasyz etýi kerek. Búginde múlikti jarııa etý merzimderi 2016 jyldyń 31 jeltoqsanyna deıin uzartyldy. Múlik pen aqshany zańdy aınalymǵa qaıtarý úshin qosymsha yntalandyrýlar qabyldandy. Qupııalylyq pen sot qýdalaýynan qorǵaýǵa kepildik beriledi. Úkimetke jarııa etý jaǵdaılaryna taǵy bir ret taldaý jasaýdy jáne qajet bolǵan jaǵdaıda, oǵan qatysýshylarǵa kepildikti kúsheıtýdi tapsyramyn. Men múlikti jarııa etýge qatysý jóninde áli de oılanyp júrgenderdiń barlyǵyn osy múmkindikti paıdalanyp qalýǵa shaqyramyn.
2017 jyldyń 1 qańtarynan kirister men shyǵystardy jappaı deklaratsııalaý kúshine enedi. Odan keıin, olar qaıda bolsa da, olardyń shyǵý tórkini men salyq salynýyn anyqtaý úshin, sonyń ishinde Ekonomıkalyq yntymaqtastyq pen damý uıymynyń kómegimen, esepshottar men aktıvterdi anyqtaý boıynsha sharalar qabyldanatyn bolady.
Endi bıýdjet shyǵyndaryn ońtaılandyrý jónindegi sharalar týraly. Úkimetke barlyq bıýdjettik baǵdarlamalarǵa tolyq revızııa júrgizýdi tapsyramyn. Daǵdarys jaǵdaıynda ár teńge de mańyzdy. Tıimsiz shyǵyndar nemese jeke sektor esebinen jabylýy múmkin shyǵyndar bıýdjetten shyǵarylýy tıis. Óńirlik jáne ındýstrııalyq damý baǵdarlamalarynyń shyǵyndaryn qaıta qaraý qajet.
Memlekettik shyǵyndar men sýbsıdııalar júıesin de qaıta qaraǵan jón. Búginde bútindeı bir salalar memleket esebinen ómir súrýde. Sonymen birge, máselen, «QazAgro» korporatsııasy arqyly kórsetiletin memlekettik qoldaý quraldary búkil aýylsharýashylyq taýar óndirýshilerdiń teń jartysy úshin qoljetimdi emes. Bıýdjet shyǵyndaryn jeńildetý úshin memleket-jekemenshik áriptestigi tetigin belsendirek qoldaný qajet. Ekonomıkanyń basym salalaryna jeke ınvestıtsııalardy yntalandyrý boıynsha qosymsha sharalar qarastyrý kerek. Jeke ınvestorlardy jol, gaz qubyry, aýrýhanalar, mektepter jáne basqa da nysandar qurylysyna ǵana emes, sonymen birge, olardy qaıta jańǵyrtýǵa jáne tehnıkalyq qyzmet kórsetýge tartýdyń da mańyzy zor. Bıýdjet shyǵyndaryn ońtaılandyrýdan bosaǵan barlyq qarjyny birinshi kezekte halyq úshin naqty nátıjeler ákeletin jobalarǵa baǵyttaý qajet.
Úshinshi. Jekeshelendirý jáne ekonomıkalyq básekelestikti yntalandyrý. Búginde turaqty ekonomıkalyq ósimdi qamtamasyz etý úshin ishki resýrstardy barynsha bosatýdyń mańyzy zor. Ol úshin biz eki tıimdi quraldy - keń aýqymdy jekeshelendirýdi jáne básekelestikti ulǵaıtýdy paıdalanýǵa tıispiz. Búginde ósim men básekelestikti ne ustap tur?
Eń aldymen, úlken memlekettik sektor - 7 myńnan astam kásiporyndar. «Samuryq-Qazyna» jáne «QazAgro» holdıngteri ónerkásip pen aýyl sharýashylyǵynyń orasan zor aktıvterine tıimdi baqylaý jasaı almaıdy. «Samuryq-Qazyna» qorynyń aktıvteri ІJÓ-niń 40 paıyzdan astamyn quraıdy, 500-den astam «nemereler» men «shóberelerden» turady. «QazAgro» jáne «Báıterek» holdıngteri bıýdjet pen bankter arasyndaǵy tıimsiz deldaldarǵa aınaldy. Osylardyń bári dalıǵan shtattarmen jáne orasan bıýdjettik resýrstarmen qosa júredi, sonymen birge, jeke ınvestıtsııalar men bastamalardy yǵystyryp shyǵarýǵa aparyp soqtyrady.
Qazir memlekettik sektor nysandaryn jekeshelendirýge shekteýlerdi alyp tastaý mańyzdy. «Memlekettik múlik týraly» Zań men Azamattyq kodekstiń birqatar erejelerin qaıta qarap, jekeshelendirýge jatpaıtyn strategııalyq nysandardyń sanyn qysqartý qajet. Úkimetke memlekettik menshiktegi uıymdardyń bárin qosa otyryp, Jekeshelendirýdiń jańa baǵdarlamasyn jasaýdy tapsyramyn. Olardyń ishinde, «Samuryq-Qazyna», «Báıterek» jáne «QazAgroǵa» kiretinderi de bar. Jekeshelendirýden keıin osy úsh basqarýshy holdıngtiń bári yqsham uıymdarǵa qaıta qurylymdalatyn bolýy tıis.
Jekeshelendirý ádiletti naryqtyq baǵa boıynsha, ashyq jáne básekeli júzege asyrylýy kerek. Munda aktsııalardy qor naryqtaryna ornalastyrý men ashyq aýktsıondar sheshýshi tetikterge aınalýy tıis. Oǵan qazaqstandyq jáne sheteldik ınvestorlardy barynsha mol qatystyrý úshin jaǵdaı jasaý kerek. Úkimetke barlyq aktsıonerlerdiń múlkinen aıyrylǵandardyń aktıvterin satyp alýǵa degen basym quqyqtaryn alyp tastaýdy tapsyramyn.
Ári qaraı, Úkimet erkin jáne salamatty báseke úshin jaǵdaılar jasaýy tıis.
Birinshiden, Úkimetke antımonopolııalyq qyzmetti kúsheıtý boıynsha naqty usynystar jasaýdy tapsyramyn. Bizge antımonopolııalyq vedomstvo týraly mártebesi men jumys tártibi naqty reglamenttelgen jeke zań kerek.
Ekinshiden, baǵany jasandy retteý túrinde naryqtyq yntalandyrýlarǵa qatysty burmalaýlardy joıý qajet. Úkimetke ekonomıkanyń barlyq sektorlarynda naryqtyq baǵa qalyptastyrýǵa ári qaraı kóshýdi jalǵastyrýdy tapsyramyn.
Úshinshiden, básekelestik salasyndaǵy saıasat bankrottyq jáne tıimsiz kompanııalardy ońaltýdy tıimdi retteý úderisterimen qoıan-qoltyq júrýi tıis. Naryqtyq ekonomıka - kúshtilerdiń básekesi. Jeńilgender naryqtan ketýge nemese qaıtadan bastaýǵa múmkindik alýlary kerek. Bizde mundaı joq. Tıimsiz kompanııalar memleketten túrli túrdegi sýbsıdııalar men jeńildikter alý úshin kezekke turady. Birde-bir damyǵan elde kompanııalardyń bankrottyǵy salanyń ydyraýyna nemese jumysshylaryn bosata otyryp, kásiporynnyń toqtaýyna alyp kelmeıdi. Tıimsiz menedjerlerdiń ornyna ózimen birge ınvestıtsııalar ákeletin jańa menshik ıeleri keledi. Biz básekege qabiletsiz kompanııalardy memleket esebinen «súıremeýge» tıispiz. Úkimetke jeke jáne zańdy tulǵalar úshin bankrottyqtyń naqty jáne túsinikti resimderin jasaýdy tapsyramyn. Ol barynsha jeńildetilgen bolýy tıis.
«Men kásipkerler tabyna, barlyq aýqatty qazaqstandyqtarǵa, barlyq bıznesmender men isker adamdarǵa sóz arnaǵym keledi. Memleket jekeshelendirý men ekonomıkalyq yryqtandyrý boıynsha bizdiń tarıhymyzda buryn-sońdy bolmaǵan qadamdarǵa baryp otyr. Elimiz qazirdiń ózinde kópshilikterińizge aqsha tabýǵa jáne iskerlik jýrnaldardyń birinshi betterinen kórinýge múmkindik berdi. Men sizderdi kapıtaldardy zańdastyrýǵa, jekeshelendirý tenderlerine belsendi qatysýǵa shaqyramyn. Osylaısha sizder ózderińizge jáne Qazaqstanǵa, barsha halqymyzǵa járdemdesetin bolasyzdar», dedi N. Nazarbaev.
Tórtinshi. Jańa ınvestıtsııalyq saıasattyń negizderi. Taıaýdaǵy onjyldyqta Qazaqstannyń aldynda turǵan mindetter:
- ekonomıkanyń jyl saıynǵy ósimin 5 paıyz deńgeıinde qamtamasyz etý;
- óńdelgen taýarlardyń eksportyn 2015 jylmen salystyrǵanda kem degende eki ese ulǵaıtyp, ony jylyna 30 mıllıard dollarǵa deıin jetkizý;
- ekonomıkaǵa jyl saıynǵy ınvestıtsııalardyń kólemin 10 mıllıard dollardan astamǵa ulǵaıtyp, tutastaı alǵanda 10 jyl ishinde - kem degende 100 mıllıard dollarǵa jetkizý;
- 660 myńnan astam jańa jumys oryndaryn qurý, eńbek ónimdiligin 2 eseden astamǵa arttyrý.
Ekonomıkalyq ósimniń mundaı qarqyny tek eksporttyq tabystar aǵynyn múmkin etetin jańa draıverler qalyptastyrý esebinen ǵana qamtamasyz etile alady.
Jańa jahandyq naqty ahýaldyń máni tek ártaraptandyrylǵan ekonomıkanyń ǵana jahandyq daǵdarys saldaryna tıimdi qarsy tura alatynynda bolyp tabylady. Sondyqtan da biz ındýstrııalandyrý baǵdarlamasyn júzege asyrý ústindemiz. Bizge jańa ınvestıtsııalyq saıasat kerek.
Birinshiden, transulttyq korporatsııalarǵa ekpin túsire otyryp, jeke ınvestıtsııalar tartý mańyzdy. Biz «kúrdeli ınvestıtsııalar» tartý úshin ońtaıly orta qalyptastyrýymyz kerek. Osy jyly «Astana» Halyqaralyq qarjy ortalyǵyn qurý týraly sheshim qabyldandy. Ol ıslamdyq qarjylandyrý, prıvat-bankıng jáne qaıta saqtandyrý salalarynda óńirlik hab bolady. Qazaqstan kúshti ınstıtýttary, bilikti, tıimdi jáne boljamdy úkimeti bar óńirdegi kóshbasshy-elge aınalýy tıis. Bizde ozyq tehnıkalyq kadrlar, álemdik deńgeıdegi ınfraqurylymdar bolýy tıis, qoǵamdyq tártip pen adamdardyń jeke qaýipsizdigi qamtamasyz etilýi kerek.
Investıtsııalyq ahýaldy jetildirýge baǵyttalǵan reformalardy ári qaraı jalǵastyrý EYDU jáne basqa da halyqaralyq qarjy ınstıtýttarymen birlesip júrgizilýi tıis. Úkimetke úsh aı merzim ishinde ınvestıtsııalyq ahýaldy jaqsartýdyń egjeı-tegjeıli josparyn jasap usynýdy tapsyramyn. Budan bólek, ınvestorlarmen jumysty belsendi ete túsý úshin ınvestorlar tartý men ınvestıtsııalyq ahýaldy jaqsartýǵa baǵdarlanǵan Úkimet keńesin qurýdy tapsyramyn. Óńirlerde jergilikti mańyzdaǵy jobalardy júzege asyrý úshin ınvestıtsııalar tartýǵa qajetti osyndaı keńester qurý kerek.
Ekinshiden, ekonomıkalyq ósimniń óńirlik draıverlerin qalyptastyrý mańyzdy. Barlyq ınvestıtsııalyq jobalar tikeleı óńirlerde júzege asyrylady. Sondyqtan, 6 makroóńirler - Ońtústik, Soltústik, Ortalyq-Shyǵys, Batys, Almaty, jáne Astana úshin jeke baǵdarlamalar jasaý qajet. Іri óńirlik jobalar aınalasynda shaǵyn jáne orta bıznesti damytý kerek. Sondyqtan, kásipkerlikti qoldaýdyń «Bıznestiń jol kartasy-2020» baǵdarlamasy makroóńirlerdiń ınvestıtsııalyq baǵdarlamalarynyń bir bóligi bolýy tıis. Eńbek resýrstarynyń jumylǵyshtyǵyn joǵarylatý boıynsha, birinshi kezekte, eńbek kúshi artyq óńirlerdiń eńbek kúshi jetispeıtin óńirlerge mıgratsııalardy yntalandyrýǵa baǵyttalǵan sharalardy aldyn ala qarastyrý qajet.
Makroóńirler «Nurly Jol» baǵdarlamasy sheńberinde qurylatyn birtutas kóliktik, logıstıkalyq jáne kommýnıkatsııalyq qurylym aıasynda birigýleri tıis. Qazirgi kezde «Ortalyq - Ońtústik», «Ortalyq - Shyǵys», «Ortalyq -Batys» sheshýshi baǵyttary boıynsha 11 joba júzege asyrylýda. «Borjaqty - Ersaı», «Almaty - Shý» temirjol jelileri men Quryq portyndaǵy paromdyq ótkel qurylystary júrgizilýde. Bul jobalar qazirdiń ózinde 72 myń adamdy jumyspen qamtyp otyr. Úkimetke atalǵan baǵdarlamalardy júzege asyrý isin belsendi ete túsýdi tapsyramyn.
Sonymen qatar, ekonomıkalyq konıýnktýrany esepke ala otyryp, qarjylandyrý kózderin ártaraptandyrý qajet. Meniń QHR-ǵa saparym barysynda EksımBankpen 2,6 mıllıard dollar somasynda zaım tartý týraly ýaǵdalastyqqa qol jetkizildi. Qazir memlekettik bıýdjet esebinen kóptegen joldar salynyp jatyr. Biraq, bul jobalarǵa sheteldik jáne jergilikti ınvestorlardy da tartý kerek. Jaqyn bolashaqta «Nurly Jol» baǵdarlamasy jobalaryna jeke kapıtaldy tarta otyryp, qarjylandyrý modeline keltirý kerek.
Úshinshiden, qazir álemdik jáne óńirlik rynoktarda eksporttyq taýashalardy belsendirek ıgergen jón. Biz jaqyn jatqan elderdiń ekonomıkalyq áleýetterin tıimdi paıdalanýǵa tıispiz. Birinshi kezekte, bular -Qytaı, Reseı, Iran, Mońǵolııa, Úndistan, Pákistan, Ortalyq Azııa jáne Kavkaz elderi. Atalǵan elder jyl saıyn 3,5 trıllıonnan astam dollardyń taýarlary men qyzmetterin ımporttaıdy. Eýrazııalyq ekonomıkalyq odaqqa sheshýshi óńirlik rynoktarmen erkin saýda týraly kelisim jasasý qajet. Úkimet atalǵan máselelerdi bizdiń áriptesterimizben birlesip jasap, bárimiz úshin paıdaly etip sheshýi tıis. SІM-ge osy mindetterdi oryndaý úshin Qazaqstannyń shetelderdegi mekemeleriniń barlyq resýrstaryn iske qosý qajet.
Tórtinshiden, bizge tehnıkalyq kadrlar daıyndaý júıesin barynsha damytý qajet. Tehnıkalyq jáne kásibı bilim berý ınvestıtsııalyq saıasattyń negizgi baǵyttarynyń biri bolýy tıis. Bul úshin Germanııamen, Kanadamen, Avstralııamen jáne Sıngapýrmen kadrlar daıyndaý ortalyǵyn birlesip qurý kerek. Olar búkil elimiz úshin tehnıkalyq jáne kásibı bilim berý júıesiniń modeli bolady.
Besinshiden, Qazaqstan ekonomıkasynyń ınnovatsııalyq áleýetin arttyrǵan jón. Bolashaqtyń ekonomıkasyn qurý úshin negiz qalaý mańyzdy. Smart-tehnologııalar, jasandy ıntellekt, kıberfızıkalyq júıeler ıntegratsııalary, bolashaqtyń energetıkasy, jobalaý jáne ınjınırıng salalarynda biliktilikti damytý qajet. Muny tek tıimdi ǵylymı-ınnovatsııalyq júıe qurý arqyly ǵana jasaýǵa bolady. Nazarbaev Ýnıversıtettiń «Astana bıznes kampýsy» haıtek-parkiniń bazasy men Almatydaǵy «Alataý» tehnoparkinde qalyptastyrylatyn qýatty zertteý ýnıversıtetteri men ınnovatsııalyq klasterleri onyń negizine aınalady. Astanada EKSPO-2017 Halyqaralyq mamandandyrylǵan kórmesin ótkizý bizge «jasyl tehnologııalarǵa» negizdelgen jańa energetıkany belsendi damytýǵa jaqsy múmkindik beredi.
Besinshi. Jańa áleýmettik saıasat. Serpindi ekonomıkalyq ósim kóptegen jyldar boıy bizge belsendi áleýmettik saıasat júrgizip, adamdardyń ómir sapasyn birneshe ese arttyrýǵa múmkindik berdi. Barlyq jahandyq daǵdarystardyń teris yqpalyna baılanysty ekonomıkamyz tap bolǵan búkil qıyndyqtarǵa qaramastan, biz árkez qazaqstandyqtardyń ál-aýqatyn arttyryp keldik. On jylda áleýmettik salaǵa memlekettik shyǵyndar naqty kórsetkish boıynsha 3 esege jýyq ósti. Áleýmettik sala men memlekettik basqarýda jumys isteıtinderdiń sany 1,2 mıllıon adamnan asady. Memleket járdemaqy men tólemderdiń úlken kólemin qamtamasyz etýde. Olardy 1,5 mıllıonnan astam azamat alady.
Ekonomıkalyq táýekelderge, jalpy, eshteńege de qaramastan, biz halyqty áleýmettik qoldaý sharalaryn júzege asyrýdy jalǵastyramyz. Men 2016 jyldyń 1 qańtarynan bastap densaýlyq saqtaý salasy qyzmetkerleriniń eńbekaqysy ortasha alǵanda - 28 paıyzǵa deıin, bilim berý salasy qyzmetkerleriniki - 29 paıyzǵa deıin, áleýmettik qorǵaýdaǵy qyzmetkerlerdiki 40 paıyzǵa deıin artatynyn jarııalaımyn. Munda bıýdjet qyzmetkerleriniń túrli kategorııalaryna qatysty saralanǵan tásil qoldanǵan utymdy. Aldaǵy jyly múgedektigi men asyraýshysynan aıyrylýǵa baılanysty áleýmettik járdemaqylardyń 25 paıyzdyq ósimi, sondaı-aq, stıpendııalar qamtamasyz etiletin bolady. 2016 jyldyń 1 qańtarynan bastap biz ınflıatsııa deńgeıiniń aldyn ala otyryp, yntymaqty zeınetaqyny 2 paıyzǵa ındeksteımiz. 2016 jyly «B» korpýsyndaǵy memlekettik qyzmetshilerdiń eńbekaqysy 30 paıyzǵa arttyrylatyn bolady. Bul maqsattarǵa qarjyny biz bıýdjettik shyǵyndardy ońtaılandyrǵannan keıin únemdeımiz. Osylaısha biz eńbekaqyny ósirý úshin qarjy taýyp, ózimizdiń halyq aldyndaǵy áleýmettik mindettemelerimizdi oryndaımyz!
Men barlyq áleýmettik jaǵynan álsiz qorǵalǵan jikterge sózimdi arnamaqpyn. Biz muqtajdarǵa qashanda kómek qolyn sozyp keldik. Sonymen qatar, áleýmettik ádilettilik burmalanbaýy tıis. Óıtkeni, árbir áleýmettik tólem - bul jaı bıýdjetke ǵana emes, árbir jumys isteıtin qazaqstandyqqa qosymsha salmaq. Áleýmettik ádilettilik ıdeıasy jumys isteıtin qazaqstandyqtarǵa qatysty áleýmettik ádiletsizdikke aınalmaýy tıistigin naqty túsiný kerek. Bul - solardyń aqshasy!
Búgin de tek Jalpyǵa Ortaq Eńbek Qoǵamy ǵana syrtqy silkinisterge ornyqty, tıimdi ekonomıkanyń naqty negizi bolýǵa qabiletti. Azamattarǵa áleýmettik qoldaýdy keńeıtý maqsatynda Úkimetke 2016 jyldyń birinshi toqsanynyń sońyna deıin eńbekpen qamtýdyń jańa Jol kartasyn jasaýdy tapsyramyn. Baǵdarlamalardy qarjylandyrý kólemi 2009-2010 jyldary júzege asyrylǵan osyǵan uqsas Jol kartasymen salystyrǵanda ulǵaıtylatyn bolýy tıis. Bul jergilikti ınfraqurylymdardy damytý men eldi mekenderdi abattandyrý jobalary esebinen eńbek rynogynyń turaqtylyǵyn qamtamasyz etetin bolady. Kadrlardy keń aýqymdy qysqa merzimdi qaıta daıarlaý men biliktiligin arttyrý uıymdastyrylady. Kásipkerlikti damytý úshin mıkronesıeleý keńeıýde.
Búgin men jańa áleýmettik saıasat jasaý mindetin qoıamyn. Memlekettiń áleýmettik saladaǵy róli álsiz qorǵalǵan azamattardy qoldaýmen jáne adam kapıtalyna ınvestıtsııalardy qamtamasyz etýmen shekteletin bolýy tıis. Ataýly áleýmettik qoldaý tek muqtaj adamdarǵa, olardyń naqty tabystary men ómir súrý jaǵdaıyn baǵamdaý negizinde, kórsetiletin bolady. Basqalar aqshany ózderi, ózderiniń eńbekterimen tabýlary tıis. Azamattarymyzdyń jekelegen toptarynyń erekshe suranystaryn eskere otyryp, ómir súrýdiń eń tómengi deńgeıiniń qurylymdaryn qaıta qaraý jáne onyń túrli deńgeılerin belgileý qajet. Úkimetke úsh aı ishinde áleýmettik qamsyzdandyrý júıesin ońtaılandyrý boıynsha usynys engizýdi tapsyramyn.
Eńbek ete alatyndarǵa memlekettik qoldaý tek olardyń qaıta oqýǵa nemese eńbekpen qamtý baǵdarlamalaryna qatysýlary negizinde usynylatyn bolýy tıis. Úkimetke áleýmettik kómektiń mundaı túrlerin 2017 jyldan bastap engizýdi tapsyramyn. Áleýmettik saıasattaǵy memlekettiń basymdyǵy adam kapıtalyn damytýǵa keń aýqymdy ınvestıtsııalar bolýy tıis. Biz buǵan deıin qabyldanǵan baǵdarlamalarǵa sáıkes, bilim berý jáne densaýlyq saqtaý salalaryn jańǵyrtýdy jalǵastyrýymyz kerek. Men 2017 jyldan bastap jańa joba - «Barshaǵa arnalǵan tegin kásibı-tehnıkalyq bilim» baǵdarlamasy bastalatynyn jarııalaımyn. Úkimetke ony jasaýǵa kirisýdi tapsyramyn.
Bıýrokrattyq shyǵynsyz ekonomıkaǵa qadam basý. Aýqymdy jumys úshinshi reformatorlyq baǵytqa - ındýstrııalandyrý men ekonomıkalyq ósimdi qamtamasyz etý boıynsha jańǵyrtýlar keshenimen baılanysty.
Bizdiń uzaq merzimdi ustanymymyz ekonomıka qyzmetindegi tranzaktsııalyq shyǵyndardy udaıy qysqartý bolýy tıis.
Olardyń kólemi, eń aldymen, memlekettik ınstıtýttardyń qalaı jumys isteıtinine baılanysty.
Salyqtyq jáne kedendik ákimshilik júrgizýdi jaqsartýǵa baǵyttalǵan sharalar zor mańyzǵa ıe bolady.
Birinshiden, bul arada áńgime salyqtyq jáne kedendik júıelerdi kiriktirý týraly bolyp otyr.
Birte-birte elektrondy pishimge kóshiriletin taýarly-kóliktik júkqujat baqylaýy engiziledi. Sondaı-aq, qujattardyń sáıkestendirilýi pishini negizinde salyqtyq jáne kedendik tekserýler resimi ońtaılandyrylady.
Tekserýlerge shaǵym berý resimi birtutastandyrylady.
Ekinshiden, tabys pen múlikti jalpyǵa ortaq deklaratsııalaýǵa kezeń-kezeńimen kóshý qarastyrylady.
2017 jyly deklaratsııalardy memlekettik kásiporyndar men mekemelerdiń, ulttyq kompanııalardyń qyzmetkerleri - bul shamamen 1,7 mıllıon adam - usynatyn bolady. 2020 jyldan bastap jalpyǵa ortaq deklaratsııalaýmen barlyq jeke tulǵalar qamtylady.
Úshinshiden, salyqtyq ákimshilik júrgizýdi ońaılatý maqsatynda qosymsha qun salyǵynyń ornyna satýǵa salyq engizýdiń oryndylyǵy máselesi qarastyrylyp jatyr.
Tórtinshiden, qoldanystaǵy salyqtyq rejimderdi ońtaılandyrý josparlanyp otyr, onda 2017 jyldan salyqtyq kirister men shyǵystardyń esebi mindetti túrde engiziletin bolady. Bul kóleńkeli ekonomıkanyń deńgeıin tómendetýge múmkindik beredi.
EYDU elderiniń tájirıbesi kórsetip otyrǵandaı, tabysty jumys istep turǵan ekonomıkanyń mańyzdy qaǵıdaty memlekettiń shaǵyn jáne orta kásipkerlikti qoldaýy, ony qorǵaýdyń tıisti deńgeıin qamtamasyz etý bolyp tabylady. Bul jaılar bıznestiń ońaltylýy men bankrottyǵynyń jańǵyrtylǵan quqyqtyq qyrlary bar Kásipkerlik kodeksinde kórinis tapqan.
Bıznesti qorǵaý men kásipkerlerge quqyqtyq kómek kórsetýdiń ortalyq tetigi bolýy tıis bıznes-ombýdsmen ınstıtýty nyǵaıyp keledi. Onyń qyzmetiniń zańnamalyq negizi de Kásipkerlik kodeksinde bekitilgen.
Budan bólek, onda memlekettik monopolııaǵa qarsy qyzmettiń quqyqtyq sheńberleri EYDU standarttaryna sáıkes egjeı-tegjeıli baıan etilgen.
Jańartylǵan monopolııaǵa qarsy qyzmet erkin básekelestikti jan-jaqty damytýǵa baǵdarlanýy tıis.
2016 jyldyń 1 qańtarynan bastap domınanttar tizilimi tek retteletin rynok boıynsha júrgiziledi, al 2017 jyldan bastap tolyqtaı alynyp tastalady.
Tıisti taýarly rynoktarǵa sýbektilerdiń úlesin ulǵaıtýǵa mundaı is-qımyldar básekelestikti shekteý belgisi bolmaǵan kezde ǵana jol beriletin bolady.
2017 jyldyń 1 qańtarynan bastap baǵalyq retteý alynyp tastalady, onyń ornyna tek monopolııaǵa qarsy retteý men baqylaý quraldary ǵana paıdalanylady.
Monopolııaǵa qarsy qyzmet janynan jańa ınstıtýt - monopolııaǵa qarsy zańnamany buzýshylyqtar qorytyndylary boıynsha qabyldanatyn sheshimderdiń obektıvtiligi men móldirligin qamtamasyz etetin kelisim komıssııasy qurylatyn bolady.
Memlekettiń kásipkerlikpen ózara is-qımyly men áriptestiginiń jańa qaǵıdattary Memlekettik satyp alýlar týraly Zańnyń jańartylǵan redaktsııasynda kórinis tapqan.
Olar ónimdi satý úshin uzaq merzimdi kelisimsharttar jasasý arqyly tikeleı ınvestıtsııalar tartýǵa jańa múmkindikter ashady. Bul, sondaı-aq, Qazaqstanda jańa joǵary tehnologııaly óndirister qurýǵa qyzmet etetin bolady.
Fermerlik pen búkil agrarlyq sektordy damytý úshin aıtarlyqtaı yntalandyrýshy kúsh Jer kodeksine engizilgen ózgerister boldy.
Jańa quqyqtyq normalar jumys istep turǵan 224 myńnan astam agroónerkásiptik keshen sýbektilerine olar jalǵa alǵan 97,4 mln. ga jerdi jekemenshikke alýǵa múmkindik beredi. Onyń ústine, kadastrlyq qunynyń 50 %-y kóleminde 10 jyl merzimge bólip-bólip tóleý qarastyrylǵan.
Budan bólek, 102 mln. gektar zapas jerdiń aýyl sharýashylyǵy óndirisin júrgizýge arnalǵan 85,3 mln. gektaryn da Qazaqstan Respýblıkasynyń zańdy jáne jeke tulǵalary jekemenshikke aýktsıon arqyly satyp ala alady.
Múlikti zańdastyrý merzimi 2016 jyldyń 31 jeltoqsanyna deıin uzartyldy. Múlik pen aqshany zańdy aınalymǵa qaıtarý úshin qosymsha yntalandyrý sharalary qabyldandy. Qupııalylyqty saqtaýǵa, sondaı-aq, Qylmystyq jáne ákimshilik qýdalaýdan qorǵaýǵa kepildik berilip otyr.
Bul kapıtal aǵynyn ulǵaıtyp, kóleńkeli ekonomıka deńgeıin aıtarlyqtaı tómendetýge múmkindik beredi.
Zańdy tulǵalardyń ońaltylýy men bankrottyǵy resimderi zańnamalyq deńgeıde naqty jáne túsinikti bekitilgen.
Kompanııalardyń bankrottyǵy, álemdik tájirıbege sáıkes, kásiporyndardyń jumysshylaryn qysqartý arqyly toqtap qalýyna alyp kelmeýi tıis.
Óndiristiń ómirsheńdigi men jumys oryndaryn saqtaý úshin tóleýge qabiletsizdikti sotqa deıingi tártipte retteýdiń jańa tetigi jasaldy. Ol boryshker men kredıtorǵa kásiporyndy qarjylyq saýyqtyrý maqsatynda qaıta qurylymdaý máselelerin birlesip sheshýge múmkindik beredi. Investorlar ózderiniń shyǵyndaryn azaıtýǵa, qalpyna keltirýge múmkindik alady.
Memleket ıeliginen alý men jekeshelendirýdi belsendi ete túsý úshin jekeshelendirýden, aktıvterdi ádil naryq baǵasy boıynsha satýdan, sondaı-aq, qazaqstandyq jáne sheteldik ınvestorlarǵa jekeshelendirýge barynsha qatysýǵa jaǵdaı jasaý úshin shekteýlerdi alyp tastaýǵa múmkindik beretin zańnamalyq ózgerister qabyldandy.
Jekeshelendirýdiń sheshýshi tetigi aktsııalardy qor rynoktaryna ashyq aýktsıondar arqyly ornalastyrý bolady.
2016 jyldyń І toqsanynda múlikten aıyrýǵa jatatyn nysandardyń tizimi qysqartylyp, barlyq aktsıonerlerdiń kvazımemlekettik sektorda ıelikten shyǵarylǵan aktıvterin satyp alýǵa basym quqyqtaryn alyp tastaýdy qarastyratyn zań jobasy jasalatyn bolady.
Jańa tetikterdi esepke ala otyryp Jekeshelendirýdiń 2016-2020 jyldarǵa arnalǵan keshendi josparyn júzege asyrý bastaldy.
Osy qujat sheńberinde básekelesti ortaǵa «Samuryq-Qazyna» UÁQ, «Báıterek» AQ pen «QazAgro» AQ-tyń memlekettik menshiktegi asa iri 65 kompanııasy, «Samuryq-Qazyna» UÁQ» AQ-tyń quramyna kiretin 173 enshiles jáne táýeldi uıymdary beriletin bolady.
Sondaı-aq, 545 uıymnan turatyn Jekeshelendirý nysandarynyń qoldanystaǵy tizimine ózekti sıpat beriledi.
2016-2018 jyldary «Samuryq-Qazyna» UÁQ» AQ, «Báıterek» UBH» AQ pen «QazAgro» UBH» AQ aktıvteriniń bir bóligi básekelesti ortaǵa ótkennen keıin olar yqsham holdıngterge qaıta qurylatyn bolady.
Memlekettik menshikti jekeshelendirý men kvazımemlekettik sektor aktıvterin berý otandyq kásipkerlikti, jeke bıznesti odan ári nyǵaıtý men damytý úshin júrgizilip otyr.
Jekeshelendirýdiń keshendi josparyn júzege asyrý shaǵyn jáne orta bıznesti damytýǵa jańa serpin beredi.
Paıdasyn ulǵaıtýǵa múddeli jeke bıznes qyzmet kórsetý aýqymyn keńeıtip, óniminiń sapasyn joǵarylatady, básekelestik ósetin bolady, demek - usynylatyn qyzmettiń baǵasy tómendeıdi.
Agrarlyq sektorda ákimshilik kedergiler qysqarady.
Qazirdiń ózinde aýktsıon tetigin engizý jolymen jer qoınaýyn paıdalaný quqyǵyn usyný resimi jeńildetildi.
Al bolashaqta biz izdeýdi, baǵamdaý men ken ornyn ıgerýdi qosa alǵanda, geologııalyq jumystardyń barlyq túrin júrgizý tásilin ońaılatýdy qarastyratyn jer qoınaýyn paıdalanýdyń avstralııalyq modeline kóshemiz.
Ekonomıkalyq ósimniń jańa bastaýyn qalyptastyrý men qazaqstandyq bıznestiń básekege qabilettiligin arttyrýda búginde «Ulttyq chempıondar» baǵdarlamasy mańyzdy shara bolyp otyr.
Oǵan qatysýshylar - ımport almastyrýǵa baǵyt ustanǵan óndiris sektorynyń asa perspektıvaly kompanııalary.
32 kompanııa - «ulttyq chempıondar» 2019-2020 jyldarǵa qaraı ishki tikeleı ınvestıtsııalardy shamamen 750 mln. dollar kóleminde ósirýdi, shamamen 15 myń jumys ornyn qurýdy, eńbek ónimdiligin 30-50 %-ǵa arttyrýdy jáne shıkizattyq emes eksport kóleminiń ósimin 260 mln. dollarǵa deıin jetkizýdi qamtamasyz etedi.
Syrtqy ınvestıtsııalardyń jańa kózderi. Ult josparynyń ekonomıkalyq blogyna kiretin sharalar bizdiń ekonomıkamyzdyń óńdeýshi sektoryna kem degende 10 transulttyq korporatsııany tartýdy qarastyrady.
«Zákirli ınvestorlarmen» birlesken kásiporyndar qurý jónindegi jumystarmen óńdeýshi ónerkásiptiń, ınfraqurylymdardyń, energetıkanyń jáne basqa otandyq kompanııalardyń 3 toby qamtylatyn bolady.
Birinshi top - qaıta ınvestıtsııalaý arqyly tereń jańǵyrtýǵa jatatyn kásiporyndar.
Ekinshi top - transulttyq korporatsııalardyń áleýeti paıdalanylatyn kásiporyndar.
Úshinshi top - «zákirli ınvestorlar» úshin joǵary naryqtyq básekeli kásiporyn men eksporttyq brendterdiń paıda bolýy.
Qazirdiń ózinde 26-dan astam TUK-pen kelissóz júrgizilse, olardyń birqatarymen naqty ýaǵdalastyqqa qol jetkizý múmkin boldy.
Ult josparynyń úshinshi baǵytynyń temirqazyq máselesi táýelsiz sot júıesi, aǵylshyn tilin qoldaný jáne ınvestıtsııalyq rezıdenttik qaǵıdatyn engizý quqyǵymen jeke zań quzyreti qaǵıdaty boıynsha ASTANA halyqaralyq qarjy ortalyǵyn (AHQO) qurý bolyp tabylady.
«Astana» Halyqaralyq qarjy ortalyǵy týraly» Qazaqstan Respýblıkasynyń Konstıtýtsııalyq Zańy qabyldanyp, kúshine endi.
AHQO qyzmetiniń ekonomıkalyq nátıjeleri qazaqstandyq kapıtal rynogyna tikeleı shetel ınvestıtsııalarynyń aǵyny esebinen jyl saıyn orta eseppen ІJÓ-niń 1 paıyzǵa deıin jedeldete ósýinde kórinis tabatyn bolady.
Munyń syrtynda AHQO sheńberinde 2 myńnan astam bilikti jumys oryndary qurylady.
Bizdiń elordamyz Astana Eýrazııanyń iskerlik, mádenı jáne ǵylymı ortalyǵy retinde damyp, áýejaıdyń jańa termınalyn qosa alǵanda, zamanaýı halyqaralyq kóliktik-logıstıkalyq júıege ıe bolady.
