Astana teatry jańa sahnany ańsaıdy - Q.Qýanyshbaev atyndaǵy qazaq mýzykalyq drama teatrynyń ártisi B.Isabekova
Keńestik qyspaqtyń kúshi qaıta qoımaǵan, qazaq táýelsizdiginiń aldyndaǵy qıyn kezeńde, Aqmola, sol kezdegi Tselınograd qalasyna kelip, qazaq teatyrynyń negizin qalaýshy da Jaqyp Omarov ekeni belgili. Teatr bolashaǵy, tek teatr emes, ult bolashaǵy úshin talaı tartysqa túsken J. Omarov bıliktiń de, basqanyń da ruqsatyna qaramastan teatr ashylǵan kúnniń erteńinde, mekeme atyn «Aqmola oblystyq qazaq teatry» dep aıǵaılatyp qoıyp jiberedi. Ol kisiniń joǵarydaǵy biz keltirgen sózin, ıaǵnı «bul Aqmola emes, Tselınograd qalasy» degenderge aıtqanyn, Jaqańnyń janynda júrip, demeý bolǵan jandardyń kez kelgeni biledi. Solardyń biri, Q.Qýanyshbaev atyndaǵy qazaq mýzykalyq drama teatrynyń ártisi, teatr qalanǵan kúnnen bastap kıeli shańyraqtyń sahnasynan túspeı kele jatqan óner ıesi Baqyt Isabekova.
- Oqyrmanǵa ózińiz jaıly aıta otyrsańyz?
- Týǵan jerim qazaqtyń talaı alybynyń, talaı asylynyń jer anasy atanǵan Semeı óńiri, naqtyraq aıtsam, Aıagóz qalasy. Arǵy atalarymyz Abaı aýdanyn mekendengen Tobyqty rýy. Sol ata-babamyzdan amanat bolyp qalǵan Qundyzdy degen jerimiz bar. Mektep qabyrǵasyn Semeı oblysy, Barshatas aýylynda aıaqtadym. Jastaıymnan óleń-jyrǵa jaqyn bolyp ósken men qazirgi T.Júrgenov atyndaǵy óner akademııasyn 1982 jyly «drama jáne kıno ártisi» mamandyǵy boıynsha támamdap shyqtym. Ol kezde ónerdiń qara shańyraǵy Almaty memlekettik kórkem teatr ınstıtýty dep atalatyn edi. Taǵdyr meniń týǵan jerime qaıtyp oralýdy jazypty. Joǵary oqý ornyn aıaqtaǵan soń birden Semeı mýzykalyq drama teatryna qyzmetke keldim. Óner jolyn tańdaǵanymmen, otbasyn quryp, oshaq qasynda otyrý ómir talaby ǵoı, turmysqa shyqtym. Ómirdegi joldasymmen ónerdegi joldasym Semeı mýzykalyq teatrynyń beldi qyzmetkeri, talaı jyldar teatr salasynyń tarlany atanǵan Sáken Omarov degen azamat boldy. Ókinishke qaraı, 1999 jyly erim ómirden ozdy. Qazir Erkebulan degen ul men Maral esimdi qyzdyń anasymyn. Qyzym men júrip ótken joldy tańdady desem de bolady, bolashaqta kıno jáne teledıdar rejısseri bolyp shyqpaq.
Al ata-anama toqtalsam, Qudaıǵa shúkir, qos qanatym áli kúnge qasymda, ákem Arǵynǵazy Isabekov Semeı óńiriniń «entsıklopedııasy» desem bolady, jasy seksennen asty, 40 jyl sot salasynda qyzmet etse de qazaq tarıhynan, qazaq ónerinen qolyn úzbegen azamat. Qazir óńirdegi bir tarıhı oqıǵaǵa qatysty buıymtaı suraýshylardyń barlyǵy ákeme jolyǵady. Anam Kamash Japarqyzy jetpisten asqan baqytty áje, ol kisiniń de án aıtatyn óneri bar. Daýysy óte keremet.
Q.Qýanyshbaev atyndaǵy óner ujymyna men 1990 jyly dál osy kúz aıynda qabyldanǵan ekenmin. Sondyqtan qabyrǵasy qalanǵan jylynan emes, kúninen bastapqy teatr tarıhy meniń kóz aldymda. Men osy teatrmen eseıdim! Eń alǵashqy ártisterdi qabyldap, qazaq jeriniń túkpir-túkpirinen talanttardy shaqyrǵan ór tulǵaly, parasatty, namysshyl rejısser Jaqyp Omarov edi. Jaqyp aǵamyzdyń shaqyrýymen 1990 jyly kelgenimmen, teatr is júzinde 1991 jyly quryldy. Teatrdyń alǵashqy qoıylymyndaǵy basty keıipkerdi berip, sheberlermen bite-qaınastyrǵan Jaqyp aǵamen óner jolymyz toǵysqanyna áli kúnge qýanamyn. Qazirgi elordalyq teatrdyń qazyǵyn qaqqan alǵashqy ártisterdiń biri ózim bolyppyn, sodan beri 20 jyl ótti. Qazaq jurty kýá bolyp otyrǵandaı, Astana adam tanymastaı ózgerdi. Elimizdiń bas kontsert saraılarynyń biri bolyp otyrǵan Kongerss-holl ol kezde «Tyń ıgerýshiler saraıy» bolǵan. Ýaqyt súzgisinen ótken tamasha týyndylarymen qatar, jańa usynylyp otyrǵan qoıylymdarǵa qorjyny baı Qallekı teatry sol tyń ıgerýshiler saraıynda Ǵ.Músirepovtyń «Aqan Seri-Aqtotysymen» alǵash shymyldyǵyn ashqan. Sol alǵashqy qoıylym, sol tarıhı sát Qazaqstannyń bolashaq astanasynyń rýhanı ómirindegi azyǵyna aınalatyn Q.Qýanyshbaev atyndaǵy qazaq mýzykalyq drama teatrynyń qurylǵandyǵynyń belgisi edi. Sol spektaklde Aqtotyny somdap shyqqan men Aqmola kórermenimen alǵash qaýyshtym
- Teatrdyń 20 jyldyǵy. Osy sahnada 20 jyl úzbeı qyzmet istep kelesiz. Jaqynda 20-shy maýsymnyń ashylýy eken. Alyp qarasańyz, aıtýly kúnder. Qazirgi teatr tynysyna toqtalmas buryn, teatr tarıhyn óz qolymen jazyp kele jatqan tulǵalardyń biri retinde, ótken kúnnen aıta keterlik bir estelik surasaq...
- Q.Qýanyshbaev atyndaǵy teatr tarıhı Astananyń tarıhymen tyǵyz baılanysty der edim. Sol kezdegi Aqmolada ózge ult ókilderi, sonyń ishinde, árıne, orys ulty kóp edi. Qazir oılap qarasam, qazaqtar joqtyń qasy bolǵan eken. Jańadan ashylyp jatqan qazaq teatrynyń kórermenderi qazaq tildi uıymdardyń bir-eki qyzmetkeri, saýsaqpen sanarlyq qazaq gazetteriniń birneshe redektorlary bolatyn. Kenesary kóshesindegi eski úılerdiń birinde daıyndalamyz, sodan soń eski sahnaǵa shyǵyp kórermen sanasyna bir oı salý maqsatymen qazaq qoıylymdaryn qoıamyz. Bir aıta keterlik dúnıe, qazaq teatrynyń keń tynystanýy úshin bar kómegin aıamaǵan, qazaq tildi spektaklderge qarsy sóz aıtyp, qazaq ónerin mensinbegenderge qarsy shyqqan teatr janashyrlarynyń biri, qazir halyq qalaýlysy bolyp otyrǵan, sol kezde Aqmola oblysy ákiminiń orynbasary bolǵan Svetlana Jaqııanqyzynyń erligi. Aınalanyń bári orystanyp jatqanda qazaq tilin, qazaq dilin saqtap qalǵan qazaq teatryna osy shańyraqtyń buıyrýyna, odan qalsa bizdiń uıymdasýymyzǵa kóp kómegin tıgizgen de S. Jaqııanqyzy. Teatr jolynda tabandylyq tanytqan Jaqańnyń arqasynda teatr ashylýyn ashylǵanymen, onyń aıaǵynan tik turyp ketýi úshin qanshama kúsh-jiger, qajyr qaırat kerek edi. Bul jaı mekeme emes, bul ujymnyń sahnasyndaǵy taqtaıynan bastap tabýǵa týra keldi. Al taqtaıy turmaq, kórermenderin shaqyratyn ǵımaraty, meken-jaıy joq teatr qandaı teatr bolmaq? Jaqyp aǵanyń júregine maza bermegen de osy másele bolatyn. Qol astyndaǵy bir top ártisteri ertip alyp, qazaq teatryna «qonys» izdedi. Qaladaǵy mektep, kolledj, ınstıtýt, kitaphana, ne kerek, jumys istep turǵan mekemelerdiń barlyǵyna baryp, nasıhat júrgizemiz. Qazaq oqýshylary, tipti qoǵamda orny bar qazaq azamattarynyń qazaqsha bilmeıtindigi bizdi qynjyltatyn... eńbegimiz zaıa ketetin. Bılik tarapynan usynylatyn ǵımarattar qala syrtynda qulaǵaly turǵan tórt qabyrǵa, odan qalsa eski klýbtar...Solardyń barlyǵy úshin Jaqyp Omarovtyń jany kúıip, yzasy jaǵadan alatyn. Sonda da qajyrlylyq tanytyp, usynylǵan barlyq iske alǵysyz ǵımarattarǵa «jaramaıdy» dep bir aýyz sózben ǵana jaýap beretin. Sóıtip júrip, ortalyqtaǵy osy qalalyq partııanyń keńsesin alýdy uıǵardyq. Bul mekemeni alý úshin de aıtys-tartys shash etekten boldy, tipti alańǵa shyǵyp, «aıǵaı» shyǵarý oıy da boldy bizde. Bul mine, teatr tarıhyndaǵy eń aýyr kezeń, eshqashan umytýǵa bolmaıtyn kezeń edi...
Al osy teatrdaǵy 20 jyldyq qyzmetime keler bolsaq, joǵaryda aıtqanymdaı, men osy teatrmen eseıdim. Jaqyp aǵa eń alǵashqy qoıylymda basty róldi berip, meni shabyttandyrdy. Ol kisiniń jolyn Qazaqstannyń halyq ártisi Qadyr Jetpisbaev aǵamyz jalǵastyryp áketti. Taǵy bir talantty rejısserdiń jumys isteý ádisimen, ártisti ashý joldarymen tanystyq. Ulpandaı analardyń rólin somdadym. Al endi teatrdyń da, meniń de ómirimdegi eń baqytty kezeńderdiń biri, ol árıne, qazaqtyń kórnekti rejısseri, uly tulǵasy Ázirbaıjan Mámbetovtyń jetekshiligindegi jyldar edi...
- Sahna synshysy syrt kóz ǵoı. Jasandylyqpen kórermen kóńilin aldaı almaısyz. Gastroldik saparlarmen shetelge shyǵyp turasyzdar. Al osy shetel kórermenderiniń qazaq ónerine, sonyń ishinde teatr salasyna beretin baǵasy qandaı?
- Men bul oraıda eń aldymen, sheteldegi qandastarymyzǵa toqtala ketsem. Bir jyldary Mysyr eline, Germanııaǵa gastroldik sapar jasadyq. Baıqaǵanymyz, Mysyrda turaqtanyp qalǵan qazaqtar az, tek til úırenýge barǵandardy, ne bolmasa, elshilik jumysyndaǵy azamattardy kózimiz shaldy. Olar eldegi ýaqytsha azamat retinde, qazaq qoıylymdaryna sol eldiń ókilderin shaqyryp, bizdi sahnaǵa shyǵarýǵa at salysyp, uıymdastyrýshy retinde júrdi desem bolady. Al Germanııaǵa qazaq teatry kelipti degendi estip, sonaý Frantsııadan, Belgııadan arnaıy at sharshatyp kelgen qazaqtardy kórip, olardyń Otanǵa degen saǵynyshtaryna kúá boldyq. Ol elde óńirdegi barlyq qazaqtyń basyn biriktiretin uıǵyrlarmen birlesken dıaspora bar eken, sol uıym arqyly ısi qazaq bizdiń keletindigimiz jaıly habardar bolǵan. Bizdiń qoıylymdarymyzdy úzbeı tamashalady, bizdi ortaǵa shyǵaryp, sóılete berdi, án aıtqyzyp, Qazaqstan týraly suraı berdi. Sol kezde ózge jurttaǵy otandastarymyzdyń eshkimge aıta almaıtyn eline degen erekshe saǵynyshy, tipti janarlaryndaǵy jastary, týǵan eliniń juparyn alyp kelgen bizderdi kórgendegi erekshe tolǵanystary baıqaldy. Solaısha qazaq ónerine qyzyǵa qaraǵan baýyrlarymyzdyń ystyq yqylasyna bólendik. Al endi naǵyz sheteldikterdiń pikirine kelsem, olar qazaq ónerine úlken qurmetpen qaraıdy. Ári belgisiz bir tylsym dúnıe syryn ashyp kele jatqandaı, yntamen baıyptaıdy. Alysqa barmaı-aq, ótken qysta Iranda bolyp ótken dúnıejúzilik teatr festıvalin alaıyq. Álemniń kóptegen elderi qatysýshy retinde keldi, al uıymdastyrýshylar tarapy bizdi, ıaǵnı Qazaqstan teatryn qonaq retinde shaqyryp, arnaıy qoıylym qoıýymyzdy surady. Daıyndap aparǵan M.Áýezovtyń «Qarakóz» spektakilin kórermen suranysyna saı eki ret sahnaǵa alyp shyqtyq. Qazaq halqynda bar mahabbatty, eldi súıýdi, ata-ana men bala arasyndaǵy tárbıeni, bizdiń halqymyzda ejelden-aq mádenıet bar ekenin, jeti ataǵa deıin úılenbeıtin dástúr bar ekenin, urpaqtyń ósýin, qazaq kóńiliniń tazalyǵyn, Syrymdaı aqyn, Syrymdaı seriler bolǵanyn, Qarakózdeı sulýlar bolǵanyn, sondaı arýdy tárbıelegen, el aldynan kesip ótpegen Mórjandaı dana analar bar ekendigin 40 mınót ishinde kórermenge kórsetýge tyrystyq. Ún-túnsiz, qatyp otyryp qaraǵandaryna qaraǵanda, biz sonyń barlyǵyn jetkize aldyq dep oılaımyn. Qoıylymda bylaı qoıyp, bizdiń sahnaǵa kıip shyqqan ulttyq kıimderimizge súısine, qumarta qaraǵan shetel kórermeni qazaq ónerin joǵary baǵalaıtynyna kúmán joq.
- Sizderdiń sheteldegi jetistikterińiz Qazaqstannyń da bir jetistigi ǵoı. Áńgime barysynda teatr jumysymen biraz tanystyryp óttińiz. Al teatr tynysynda sizdi alańdatatyn bir másele bar ma?
- Bul suraǵyń árıne, oryndy. Bul qara shańyraq talaı jastardy tárbıelep shyǵardy, olardyń ónerdegi baqtaryn ashyp berdi. Qol jetkizgen jetistikteri de bar. Qazir teatrdyń tanymal bolyp, kórermender spektaklderge kezekke turatyndaı dárejege jetýi úshin, Astanadaǵy qazaq teatrynyń kóleńkede qalyp qalmasy úshin az kúsh jumsalyp jatqan joq. Ázirbaıjan Mámmbetov aǵamyzdan keıin osy teatr tizginen óz qolyna alǵan teatr synshysy Erkin Jýasbek ózgelerge kórinbeıtin kenje tustardy túgendep, teatrdy jarnamalaý jolynda aıanbaı eńbek etip júr. Sol kisiniń de, barlyq teatr ujymynyń da kókeılerindegi endi bir arman - jańa teatr ǵımaraty. Elordadaǵy qazaq teatry bolǵan soń, Astanalyq mártebeniń buıyrýy talas týdyrmaıtyn másele dep oılaımyn. Qazirgi sahna óte tar, onyń tarlyǵyna qaramastan talaı jyldar kórermen qoshemetine bólengen týyndylar oryndalyp jatyr-aq. Biraq ártis jaqsy óner kórsetý úshin onyń óner alańy da aýyz toltyryp aıtarlyqtaı bolýy kerek. Bolashaqta osy olqylyqtyń orny tolady degen úmittemiz. Qazaq teatry úlken sahnadan kórinýi kerek emes pe...!?
- Endeshe sizderdi Astana tórindegi jańa bir sahnalardan kórýge jazsyn! Áńgimeńizge rahmet!
