Astana men Rım: ıtalııalyq saryndaǵy qazaq pragmatızmi
Italııa Premer-mınıstri Djordja Melonıdyń Qazaqstanǵa kelýi ekijaqty qarym-qatynastyń jańa kezeńi bastalǵanyn aıqyndap berdi. Osy oraıda Kazinform agenttiginiń analıtıkalyq sholýshysy eki el dostyǵynyń qazirgi jaı-kúıi men bolashaǵyn baǵdarlap kórdi.
Aımaqtyq jáne halyqaralyq kontekst
Eń aldymen Melonıdyń Qazaqstanǵa resmı sapary, «Ortalyq Azııa + Italııa» formatyndaǵy alǵashqy sammıt pen Astana halyqaralyq forýmyna qatysýy ekijaqty qatynastardyń da, Eýroodaqpen aımaqtyq árekettestiktiń de damýynda mańyzdy kezeń boldy. Bul – Italııanyń jahandyq saýda-ekonomıkalyq baılanystar qaıta qurylyp jatqan tusta Ortalyq Azııada belsendi ról atqarýǵa nıetti ekeniniń kórinisi.
Premer-mınıstr qazaqy qonaqjaılyqtyń ozyq dástúrine saı qarsylap alyndy. Qasym-Jomart Toqaev ony ushaq baspaldaǵynda qyzǵylt pıon gúl shoǵymen qarsy alǵany kópshilik kórgeni anyq. Ári qonaqqa sándi ulttyq shapan kıgizildi.
Aıta ketý kerek, Melonı hanym Prezıdentimizden alǵash ret gúl alyp otyrǵan joq. Osy jyldyń qańtar aıynda «Abý-Dabıdegi turaqty damý aptalyǵy» aıasynda Memleket basshysy Djordja Melonıdi týǵan kúnimen quttyqtap, raýshan gúlin syıǵa tartqan edi.
Kelissózderdi súıemeldegen jalpy aqparattyq fon ózara komplımentarly sıpatta boldy. Italııa Premer-mınıstri bizdiń Prezıdentti «ózi kezdesken eń pragmatık kóshbasshylardyń biri» dep baǵalady.
Shynynda da pragmatızm basym boldy dep aıtar edik. Dıalog alańdarynda da, kelissózder barysynda da ekijaqty jáne kópjaqty formattardaǵy ózara árekettestikti jandandyrýǵa baǵyttalǵan naqty, konstrýktıvti usynystar aıtyldy.
– Sizdiń saparyńyz – bizdiń ekijaqty yntymaqtastyǵymyzdaǵy mańyzdy oqıǵa, – dedi Memleket basshysy Aqordada Djordja Melonıdi qabyldaı otyryp.
– Biz ózara baılanystardy, dostyq pen senimdi nyǵaıtýǵa erekshe mán beremiz. Italııa Qazaqstannyń álemdegi úshinshi, al Eýropadaǵy eń iri saýda seriktesi bolýy – kezdeısoq emes. Biz bul yntymaqtastyqtyń joǵary qarqynyn saqtaýymyz kerek dep esepteımin, – dep tolyqtyrdy Qasym-Jomart Toqaev.
Italııa úkimetiniń basshysy da qarym-qatynasty jandandyrýǵa qyzyǵýshylyq tanytty. Prezıdentpen kezdesýde de, Astana halyqaralyq forýmynyń plenarlyq sessııasynda sóılegen sózinde de Qazaqstandy Italııanyń strategııalyq seriktesi dep atap, Ortalyq Azııany Eýrazııanyń mańyzdy toraby retinde sıpattady.
Jahandyq geosaıası turaqsyzdyq jaǵdaıynda bul dıalog erekshe mánge ıe. Italııa aımaqtaǵy jetekshi derjavalarǵa táýelsiz, óz aımaqtyq strategııasyn damyta otyryp, Ortalyq Azııamen yntymaqtastyqqa daıyn ekenin kórsetýde. Qazaqstan da kópvektorly tásil ustanyp, EO, Qytaı, Túrkııa jáne Parsy shyǵanaǵy elderimen baılanystardy damytyp keledi. Bul turǵyda Italııa «Eýropaǵa qaqpa» rólin atqaryp, ınvestıtsııalar men ónerkásiptik tehnologııalardy usyna alady.
Ekonomıka, bıznes hám ınvestıtsııalar
Kóptegen memleketpen salystyrǵanda Qazaqstan men Italııa arasyndaǵy ózara saýda statıstıkasy joǵary. Memleket basshysy kelissózder barysynda eki el arasyndaǵy taýar aınalymynyń 24%-ǵa ósip, ótken jyly 20 mıllıard dollarǵa jýyqtaǵanyn aıtty.
Keıingi 20 jyl ishinde Italııa Qazaqstan ekonomıkasyna 7,6 mıllıard dollarǵa jýyq ınvestıtsııa saldy. ENI, SDF Group, PetroValves, Maire Tecnimont jáne Ballestra sekildi iri ınvestorlardy qosa alǵanda, shamamen 270 ıtalııalyq kompanııa Qazaqstanda sátti jumys isteýde.
Jalpy, áńgime óte mazmundy jáne jan-jaqty ótti. Taraptar ekijaqty kún tártibiniń negizgi baǵyttaryn qamtıtyn keń aýqymdy máselelerdi talqylady. Djordja Melonı Prezıdentimizben bolǵan kezdesýdiń nátıjeliligin ataı otyryp, qazirgi kúrdeli jaǵdaılardy tereń túsinetin tulǵamen pikir almasýdyń mańyzdylyǵyn jetkizdi.
– Osyndaı qıyn kezeńde jaqsy jańalyqtardyń bolýy qýantady. Solardyń biri – Italııa men Qazaqstan arasyndaǵy erekshe qatynastar. Bizdiń baılanystarymyz joǵary deńgeıde, biz buny birneshe ret atap óttik. Biraq olardy odan ári nyǵaıtýǵa árdaıym múmkindik bar. Bul sapardyń basty maqsaty da osy, – dedi Italııa Premer-mınıstri.
Kezdesý qorytyndysy boıynsha birqatar qujattarǵa qol qoıyldy. Olardyń qatarynda strategııalyq seriktestikti nyǵaıtý jónindegi birlesken málimdeme, mańyzdy paıdaly qazbalar men shıkizat materıaldary salasyndaǵy yntymaqtastyq týraly kelisim bar.
«Samuryq-Qazyna» qory men ıtalııalyq ónerkásip alyby Maire Tecnimont arasynda qol qoıylǵan memorandým Atyraý oblysyndaǵy gaz bólý qondyrǵysy men munaı-hımııa zaýyty jobalaryn iske asyrýdy kózdeıdi.
– Osy ashyq dıalog nátıjesinde «QazMunaıGazdyń» bizdiń topty strategııalyq jobalaryn júzege asyratyn seriktes retinde tańdaǵanyna óte qýanyshtymyz. Biraq bul jobalarmen ǵana shektelmeımiz dep senemiz. Jaqyn bolashaqta jańa múmkindikter týatynyna úmittenemiz, – dedi Maire Tecnimont kompanııasynyń bas dırektory Alessandro Bernını.
Qazaqstan bul salany endi ǵana damytyp jatqandyqtan, Italııa tarapynan tehnologııalardy jergiliktendirýge, quzyretterdi berýge jáne uzaqmerzimdi óndiristik klasterler qurýǵa qyzyǵýshylyq bar ekenin Italııanyń Qazaqstandaǵy Elshisi Antonello De Rıý de atap ótti.
A.Bernını óz kezeginde kompanııasynyń qazaqstandyq kadrlyq jáne óndiristik baza negizinde jumys isteýge daıyn ekenin, jobalardy Qazaqstannyń tehnologııalyq egemendigi strategııasyna beıimdeýge nıetti ekenin málimdedi. Bul tásil Astananyń basymdyqtaryna – shıkizattyq eksporttan ındýstrııalandyrýǵa jáne joǵary qosylǵan quny bar ónimdi jetkizý isine kóshýge sáıkes bolmaq.
Sondaı-aq ekonomıkalyq ózara árekettestikti damytýǵa Premer-mınıstrdiń sapary qarsańynda ótken «Italııa – Qazaqstan» bıznes-forýmy da óz úlesin qosty. Onyń qorytyndysy boıynsha, aýyl sharýashylyq óńdeý, mashına jasaý, metallýrgııa, munaı-hımııa jáne logıstıkany tsıfrlandyrý salalaryn qamtıtyn 180 mln eýro somasyna kelisimsharttar jasaldy.
Italııa Qazaqstan ekonomıkasyna ınvestıtsııa salatyn 10 iri eldiń qataryna kiredi. Óndiristi jergiliktendirý jáne tehnologııalyq sheshimderdi transfertteý jobalary seriktestiktiń jańa normasyna aınalýda. Munaı-gaz sektorynan bólek, ıtalııalyq kompanııalar kóptegen salalarda jumys isteýde.
Agroónerkásiptik kooperatsııa da basty nazarda boldy. Qazaqstan organıkalyq bıdaı, maıly daqyldar men mal azyǵy eksportyn arttyrýǵa daıyn ekenin bildirip, aýyl sharýashylyq ónimderin birlesip óńdeý jáne qaptaý jelilerin halyqaralyq naryqqa baǵyttalǵan birtutas brendpen qurýdy usyndy.
«Ortalyq Azııa + Italııa»: aımaqtyq ıntegratsııaǵa ashylǵan qaqpa
«OA+Italııa» sammıti Italııa Premer-mınıstri Djordjııa Melonıdiń Qazaqstanǵa saparynyń sheshýshi sátine aınaldy. Bul Rımniń óńir elderimen turaqty yntymaqtastyqqa múddeli ekenin rastap otyr. Tarıhta alǵash ret ótkizilgen bul sammıt kópjaqty ózara is-qımyldyń jańa negizin qalap, dıalogtyń ınstıtýtsıonaldyq formatyn bekitti.
Qazaqstan Ortalyq Azııadaǵy eń iri ekonomıka jáne logıstıkalyq hab retinde kezdesýdiń úılestirýshisi bolyp, júıeli kelissózder men mańyzdy kelisimderge qol qoıý úshin alań usyndy. Al Italııa EO men Ortalyq Azııa arasyndaǵy «kópir» rólinde turaqty ınfraqurylymdy, mádenı-gýmanıtarlyq yntymaqtastyqty, sonyń ishinde bilim berý men týrızmdi ilgeriletýde.
– Álemdegi basty ekonomıkalyq ortalyqtar arasyndaǵy tarıftik qaqtyǵystar barlyq elder úshin aýyr zardaptarǵa ákelýi múmkin. Osyndaı jaǵdaıda biz úshin qalyptasqan saýda-ekonomıkalyq baılanystardy saqtap qalý ǵana emes, olardy nyǵaıtýǵa kúsh salý asa mańyzdy. Bizdiń oıymyzsha, basty nazar birlesken jobalardy iske qosý, eń aldymen joǵary qosylǵan quny bar óńdelgen ónimderdiń esebinen taýarlar nomenklatýrasyn keńeıtýge aýdarylýy tıis. Qazaqstan Italııaǵa 1 mlrd dollar kóleminde 100-den astam taýar túrin eksporttaýǵa áleýetti, – dedi Qazaqstan Prezıdenti.
Eki el arasyndaǵy saýdany keńeıtýdiń mańyzdy tetigi retinde saýda úıleri men logıstıkalyq ortalyqtardy ashý usynyldy. Atap aıtqanda, Almatyda Italııalyq saýda úıin ashý bastamasy kóterildi. Sonymen qatar, Ortalyq Azııadaǵy sırek jer metaldarynyń ken oryndary týraly ózekti aqparatty jınaqtaıtyn Óńirlik zertteý ortalyǵyn qurý týraly usynys aıtyldy.
Kezdesý barysynda balamaly energetıkany damytý máselesi de qozǵaldy. Memleket basshysy osy salada júzege asyrylyp jatqan birlesken jobalar úshin ıtalııalyq áriptesterine rızashylyq bildirdi.
Al ekologııa taqyrybyna kelsek, Italııa Qazaqstanǵa óńirdiń ekologııalyq problemalaryn, sonyń ishinde Aral teńizi basseınin qalpyna keltirý isinde belsendi qoldaý kórsetip otyr.
Energetıka – yntymaqtastyqtyń tiregi
Dástúrli túrde Qazaqstan men Italııa yntymaqtastyǵynyń lokomotıvi energetıka salasy ekeni belgili.
– Bizdiń elimiz Eýropalyq Odaqqa munaı eksporttaýshy úsh iri eldiń qataryna kiredi. Ótken jyly Qazaqstan munaıynyń Italııa naryǵyna jetkizilimi 30 mln tonnadan asty. Bul ótken jylmen salystyrǵanda 27%-ǵa artyq. Qajet bolǵan jaǵdaıda biz jetkizý kólemin ulǵaıtýǵa daıynbyz, – dedi Prezıdent Qasym-Jomart Toqaev.
Sarapshylar Qazaqstannyń kómirsýtekterin halyqaralyq naryqqa jetkizý tizbegindegi Italııanyń rólin joǵary baǵalap otyr.
– Biz Qazaqstan men Italııanyń munaı salasyndaǵy dostyǵy týraly aıtqanda, bul jaı ǵana munaı eksporttaý emes, kópjyldyq strategııalyq seriktestik týraly sóz ekenin uǵamyz. Búginde Italııa – Eýropadaǵy basty energetıkalyq seriktesimiz. Qazaqstan munaıynyń negizgi bóligi Kaspıı qubyry arqyly ótip, Italııa porttary arqyly Jerorta teńizine tankerlermen tasymaldanady, – dedi munaı-gaz salasynyń sarapshysy Asqar Ismaılov.
Biraq logıstıka bul kartınanyń bir bóligi ǵana. Italııalyq Eni kompanııasy jylyna 20 mlrd tekshe metrden astam gaz jáne 11 mln tonna gaz kondensatyn óndiretin Qarashyǵanaq munaı-gaz ken ornynyń negizgi ınvestorlarynyń biri. Bul tabıǵı gaz ótpeli kezeńniń otynyna aınalyp otyrǵan tómen kómirtekti energetıkaǵa jahandyq kóshý jaǵdaıynda erekshe mańyzdy bolýda.
– Bolashaqta Qarashyǵanaq ken ornyn ıgerýdiń úshinshi kezeńin talqylaýǵa qaıta oralý qajet. 2009–2010 jyldardaǵy baǵalaýlar boıynsha, bul kezeńge salynatyn ınvestıtsııa kólemi shamamen 25 mlrd dollar bolǵan. Qazirgi naryqtyq jaǵdaı men jabdyqtardyń qymbattaýyn eskersek, bul soma 50 mlrd dollarǵa jetýi múmkin. Bul – el ekonomıkasy úshin úlken serpin, – dep tolyqtyrdy sarapshy.
Teorııalyq turǵydan bul ken orny qazirgi gaz qorymen jyl saıyn 100 mlrd tekshe metrge deıin óndirýge qabiletti. Bul suıytylǵan gazdy jetkizý, sondaı-aq, ekologııalyq otyndy paıdalaný arqyly logıstıkany Eýropa baǵytynda damytýǵa múmkindik.
– Qarashyǵanaq boıynsha ónimdi bólý týraly kelisim 2037 jyly aıaqtalatynyn eskersek, dál qazir ınvestorlarmen kelisimdi uzartý jáne jobanyń jańa kezeńin iske qosý týraly dıalogty bastaýǵa ońtaıly ýaqyt. Sonymen qatar, munaı-gaz jobalaryn ári qaraı keńeıtý aıasynda jetekshi ıtalııalyq óndirýshilerden jabdyqtar men tehnologııalardy tartý úshin úlken áleýet bar. Bul gazdy syǵý, avtomattandyrý, jobalaý jáne ekologııalyq baqylaý salalaryn da qamtıdy, – deıdi A.Ismaılov.
Sarapshy bul yntymaqtastyq tek ekonomıkalyq emes, tehnologııalyq serpilis bolýy múmkin ekenin jetkizdi. Óıtkeni ıtalııalyq bıznes bizdiń naryqty jaqsy biledi, Qazaqstanǵa senedi jáne energetıkalyq bolashaqqa bet alǵan jolda mańyzdy seriktes bolyp qala bermek.
Uly Jibek jolynyń jalǵasy
Qazaqstan Prezıdenti Qasym-Jomart Toqaevtyń aıtýynsha, ózekti mindetterdiń biri – qurlyqaralyq baılanysty kúsheıtý. Transkaspıı halyqaralyq kólik baǵytyn damytý arqyly Uly Jibek jolyn jańa negizde qaıta jańǵyrtýǵa bolady.
Bul geosaıası turaqsyzdyq jáne jahandyq jetkizý tizbekteriniń ózgerýi aıasynda erekshe mańyzdy ról almaq. Osy turǵydan Qazaqstan ózin Eýrazııadaǵy kólik, óndiristik jáne tehnologııalyq hab retinde kóredi.
Dástúrli marshrýttarǵa turaqty ári básekege qabiletti balama retinde Orta dálizge qyzyǵýshylyq artýda. Muny sandardyń ózi kórsetip otyr.
– Ótken jyly osy dálizdiń Qazaqstan bóliginde konteınerlik tasymal kólemi 62%-ǵa artyp, 4,5 mln tonnany qurady. Úsh jyl ishinde biz bul kórsetkishti eki esege arttyrýdy josparlap otyrmyz, - dedi Memleket basshysy Qasym-Jomart Kemeluly.
Djordja Melonı Orta dálizdi Ortalyq Azııa men Italııa arasyndaǵy tsıfrlyq jáne fızıkalyq ınfraqurylymdy damytý turǵysynan eń perspektıvaly jáne tartymdy baǵyttardyń biri dep sanaıdy. Onyń pikirinshe, osy jobany júzege asyrý bastamasy strategııalyq seriktestiktiń mańyzdy elementine aınalyp, jetkizý tizbekteri men turaqtylyqty damytýǵa eleýli úles qosady.
Al Qazaqstan Parlamenti Májilisiniń depýtaty Aıdos Sarym Kazinform agenttigine bergen pikirinde "Qazaqstannyń búginde jańa marshrýttardy damytyp, jańa formattardy izdeýi zańdylyq ári keleshegi zor joba" ekenin atap ótken.
– Kemeler Afrıka qurlyǵyn aınalyp ótip jatqandyqtan, teńiz joly búgin aıtarlyqtaı uzaryp otyr. Orta dálizdiń jyldamdyq jaǵynan utatynyn aıta kele, júk jetkizý 15-18 kún ǵana alady. Májilis osy ýaqyt ishinde bul marshrýtty jeńildetetin 5-6 iri qujatty ratıfıkatsııalady. Biz keminde 40 elmen yntymaqtastyǵymyzdy nyǵaıttyq, – dedi depýtat.
Bilim berý men mádenıet salasyndaǵy yntymaqtastyq ta artyp keledi. Qazir shamamen 4 myń qazaqstandyq stýdent Italııada bilim alyp jatyr.
– Osy múmkindikti paıdalana otyryp, ıtalııalyq tehnologııalyq joǵary oqý oryndarynyń Qazaqstanda fılıaldaryn ashýǵa shaqyramyn. Biz ınjenerlik-tehnıkalyq bilimge erekshe nazar aýdaramyz, – dedi Qasym-Jomart Toqaev.
Italııa energetıka, hımııa, sý resýrstary, fınteh jáne óndiristik tizbekterdi basqarý salalaryndaǵy tehnologııalyq sheshimder men quzyretterdi usynyp otyr. Bul jumysqa shaǵyn jáne orta kásiporyndardyń áleýetin tartý mańyzdy. Bul jaı ǵana taýar almasý emes, iskerlik mádenıetterdiń ózara baıytylýy, jergilikti ýnıversıtetter men jastardyń tehnologııalar transferine tartylýy.
Maire Tecnimont jáne basqa da ıtalııalyq alyp kompanııalar qazaqstandyq joǵary oqý oryndarymen yntymaqtastyqty bastap ketti. Bul kadrlyq ósim men tehnologııalyq derbestik úshin jańa múmkindikter ashpaq.
– Biz Qazaqstandy tek qyzmet kórsetý naryǵy retinde emes, jergilikti ekonomıkaǵa, atap aıtqanda, jergilikti kásibı qaýymdastyqqa ıntegratsııalaný qajet seriktes retinde qarastyramyz. Jergilikti ýnıversıtettermen túlekterdi jumysqa qabyldaý, olarmen jumys isteý, bilimimizben bólisý jáne olardy Qazaqstandaǵy kompanııamyzdyń damýyna belsendi tartý úshin kelisimder jasadyq, – dedi Maire Tecnimont bas atqarýshy dırektory Alessandro Bernını.
Sapar qorytyndysy
Djordja Melonıdiń Qazaqstanǵa sapary jaı ǵana dıplomatııalyq oqıǵa emes, elder arasyndaǵy strategııalyq ózara is-qımyldyń jańa kezeńiniń bastalýy. «Ortalyq Azııa + Italııa» sammıtiniń qorytyndysy boıynsha qabyldanǵan Birlesken deklaratsııada osy seriktestiktiń basty mindetteri kórsetilgen.
Astana men Rım energetıka, ónerkásip, logıstıka jáne ornyqty damý salalaryndaǵy yntymaqtastyqty keńeıtý úshin qýatty bazaǵa ıe. Innovatsııalar, tehnologııalyq almasý jáne jyldam ózgerip jatqan álem jaǵdaıynda ózara is-qımyldyń jańa formalary boıynsha úlken perspektıvalar ashylyp otyr. Qol qoıylǵan kelisimder, birlesken tehnologııalyq transformatsııaǵa daıyndyq, logıstıka, ESG, agroónerkásip jáne bilim berý salalaryna baǵyttalǵan bastamalar ózara qyzyǵýshylyq baryn rastaıdy.
Qazaqstan úshin bul – ındýstrııalandyrýdy jedeldetýge, jahandyq tizbekterge ıntegratsııany kúsheıtýge, ınvestıtsııalyq tartymdylyqty arttyrýǵa múmkindik. Al Italııa úshin Ortalyq Azııadaǵy ornyn nyǵaıtyp, resýrstar men naryqtarǵa qol jetkizý, sondaı-aq EO-ǵa óziniń syrtqy ekonomıkalyq strategııasynyń tıimdiligin kórsetý múmkindigin syılady.
«OA+Italııa» alǵashqy sammıti mazmundy ótti, endigi mindet – saıası erikti naqty jobalarǵa aınaldyryp, seriktestikti jańa tabys deńgeıine shyǵarý.
