Astana men Beıjiń arasyndaǵy telekópir: bıyl Astanada ótetin ShYU sammıti qarsańynda
ASTANA. KAZINFORM — Búgin Astanadaǵy Silk Way telearnasy men Beıjińde Qytaıdyń jahandyq televıdenıe jelisin (CGTN) baılanystyratyn telekópir ótti. Ol 3 jáne 4 shildede Astanada josparlanǵan 2024 jylǵy Shanhaı yntymaqtastyq uıymynyń (ShYU) sammıtine arnaldy.
«Kópjaqty dıalogty nyǵaıtý, turaqty beıbitshilik pen damýǵa umtylý» taqyrybymen ótetin bıylǵy sammıtte ekonomıkalyq yntymaqtastyq, aımaqtyq qaýipsizdik jáne tsıfrlyq transformatsııa sııaqty negizgi máselelerdi sheshý josparlanýda.
Silk Way telearnasynyń júrgizýshileri Aınur Imanǵalı men Dáýren Isaǵulov CGTN telearnasynyń júrgizýshisi ıAn Chensımen kezdesip, ShYU-nyń sońǵy onjyldyqtarda aımaqtyq qaýipsizdikke qanshalyqty eleýli úles qosqanyn talqylady. Uıymnyń nazary tsıfrlyq ekonomıka, qarjy, erkin saýda, kólik jáne energetıka sııaqty salalarǵa keńeıdi.
Qytaı Qoǵamdyq ǵylymdar akademııasynyń Reseı, Shyǵys Eýropa jáne Ortalyq Azııany zertteý ınstıtýtynyń ǵylymı qyzmetkeri, doktor Sıýı Venhýn ShYU aıasyndaǵy qaýipsizdik jáne damý taqyryptary týraly telekópirge qosyldy.
«1996 jyly Shanhaı bestigi retinde qurylǵan uıym árqashan osy taqyryptarǵa basymdyq berip keledi», — dedi doktor Sıýı.
ShYU-nyń toǵyz tolyqqandy múshege, úsh baqylaýshy memleketke jáne 14 dıalogtyq serikteske deıin keńeıýine qaramastan, qaýipsizdik pen damý onyń kún tártibindegi basty másele bolyp qala beredi.
Doktor Sıýı esirtki qylmysy, transulttyq uıymdasqan qylmys jáne aqparattyq qaýipsizdik sııaqty qaýiptermen kúresýmen qatar lańkestikke qarsy kúrestiń basty basymdyq ekenin atap ótti.
Telekópirdiń taǵy bir qonaǵy, Dúnıejúzilik ekonomıka jáne saıasat ınstıtýtynyń qytaıtaný jáne azııataný baǵdarlamasynyń dırektory Ersultan Janseıitov taıaýda ótken ShYU Syrtqy ister mınıstrleri kezdesýiniń mańyzdylyǵyn aıtyp, Astanadaǵy stýdııada júrgizýshilerge qosyldy.
Onyń sózinshe, 22-den astam qujatqa qol qoıylǵan bul kezdesý aldaǵy sammıtke mańyzdy daıyndyq boldy. Ol kólik, energetıka jáne tsıfrlyq transformatsııa máselelerine basymdyq bergen Qazaqstan basshylyǵymen jemisti jyl bolǵanyn atap ótti.
Sondaı-aq Qazaqstannyń ShYU qurylymyn paıdalana otyryp, aımaqtyq ekonomıkalyq yntymaqtastyqtaǵy róli erekshe ekenin jetkizdi. Janseıitov Qazaqstannyń Eýrazııadaǵy strategııalyq ornalasýy ony kólik baılanystary men energetıkalyq yntymaqtastyq salasyndaǵy negizgi oıynshyǵa aınaldyratynyn atap ótti.
Spıker Qazaqstan ShYU-ǵa múshe el retinde kóliktik baılanysqa basymdyq berýi kerektigin aıtty. Qazaqstan dúnıe júzindegi eń úlken qurlyqtyń ortalyǵynda ornalasqanyn eskersek, ol árbir memleketpen ózara baılanysty bolýy kerek.
Onyń paıymynsha, Qazaqstan úshin ekinshi basymdyq — energetıkalyq yntymaqtastyq. Qazaqstan - energetıkalyq resýrstardy, munaıdy, gazdy jáne ýrandy eksporttaýda myqty el.
«Al úshinshi, árıne, mańyzdy taqyryptardyń biri — tsıfrlyq transformatsııa. Búginde biz protsesterdiń kópshiligi tsıfrlyq jolmen ótip jatqanyn kórip otyrmyz. Barlyq kásiporyndar tezirek jáne tıimdirek jumys isteıdi. Taǵy bir taqyryp tsıfrlyq transformatsııaǵa qatysty — kıberqaýipsizdik máselesi. Osynyń bárin eskersek, bul, tolyq tizim emes, alaıda negizinen Qazaqstannyń ShYU-daǵy múddelerin qalyptastyrady», — dedi ol.
ShYU-ǵa múshelikke jańa úmitkerler qandaı usynys bildiredi jáne bul uıymnyń bolashaǵy úshin qandaı ról atqarady degen suraqqa jaýap bere otyryp, Janseıitov ShYU-nyń yqpaly artyp kele jatqanyn jáne jańa músheler qataryna Belarýs, Saýd Arabııasy, Túrkııa, sondaı-aq Birikken Arab Ámirlikteri kiretinin atap ótti.
Janseıitov ShYU aıasyndaǵy ekonomıkalardyń ózara baılanysy mańyzdy faktor ekenin de eske saldy. Qytaı iri ekonomıka retinde energetıkalyq qaýipsizdikke múddeli jáne Energetıkalyq hab sııaqty bastamalar barlyq músheler úshin, ásirese Qazaqstan úshin tıimdi dep sanalady. Túrkııa sııaqty elderdiń ShYU-ǵa kirýge múddeli bolýy uıymnyń yqpalynyń artyp kele jatqanyn odan ári kórsetedi.
ShYU-nyń jańa múshelerin baǵalaý krıterııleri týraly aıta kele, spıker olar elderdiń bir-birine dushpandyq tanytpaýy kerektigi týraly erejeni qamtıtynyn basa jetkizdi. Olar, sondaı-aq terrorızm, separatızm jáne ekstremızmge qarsy kúres sııaqty ortaq qundylyqtardy qoldap, damýǵa basymdyq berýi kerek. Bul olardyń ulttyq baǵdarlamalaryn osy qaǵıdattarǵa sáıkestendirýdi jáne halyqaralyq deńgeıde kórsetýdi qamtıdy.
Doktor Sıýı Venhýn óz kezeginde telekópir júrgizýshilerine 2012 jyldan beri Qytaı «Bir beldeý, bir jol» bastamasyn usynǵanyn, al Qazaqstan men Ortalyq Azııa «Bir beldeý, bir jol» bastamasynyń negizgi óńirleri ekenin eske saldy.
«Osylaısha, Qazaqstan men Ortalyq Azııa memleketteri tabysty damymaıynsha, „Bir beldeý, bir jol“ bastamasynyń tabysy bolmaıdy. Qytaı, sonymen birge adamzattyń bolashaǵy - ortaq qaýymdastyq qurýdy usynyp,onyń álemge úlgisin kórsetkisi keledi. Nelikten Qytaı Ortalyq Azııa men Qazaqstanǵa, ásirese Qazaqstanǵa kóp kóńil bólip otyr? Óıtkeni, Qytaı men Qazaqstan arasyndaǵy ózara is-qımyl belsendi», — dedi ol.
Ssondaı-aq spıker telekópirge qatysýshylardyń nazaryn ózara qurmet, tıimdilik, teńdik, keńesý, órkenıetterdiń alýan túrliligin qurmetteý, ortaq damýǵa umtylýdy bildiretin erekshe «Shanhaı rýhyna» aýdardy. ShYU - halyqaralyq arenadaǵy mańyzdy oıynshy.
Telekópirdi jalǵastyrǵan Ersultan Janseıitov «Bizdiń aımaqtarda jaqynda Máskeýde bolǵan oqıǵaǵa uqsas lańkestik sııaqty qaýipter áli de bar ekenin» eske saldy. Bul úlken qaýiptiń bar ekenin dáleldeıdi. Bul máseleni sheshýdiń bir joly — ShYU elderi aıasynda aqparat almasý jáne kıberqaýipsizdikti kúsheıtý ekenin aıtty.
Janseıitovtyń sózinshe, ShYU uıymnyń ishinde árbir adam ózin qaýipsiz sezinýi úshin ShYU sheńberinde erejeler men qaǵıdalardy ázirleýi kerek.
Telekópirdi qorytyndylaǵan júrgizýshiler ShYU-nyń búgini men bolashaǵyna qatysty birqatar taqyryptar boıynsha óz oılaryn ortaǵa salyp, qundy pikirlerin bildirgen qonaqtarǵa alǵystaryn bildirdi.
