Astana Club sarapshylary qandaı máselelerdi talqylaýda
Daǵdarys pen turaqsyzdyq kezeńinde Eýrazııaǵa tónip turǵan qaýipter, jalpy, sarapshylardyń basty nazarynda boldy. Sondyqtan da «Úlken Eýrazııaǵa aparar jol: ortaq bolashaqty qalaı quramyz?» degen negizgi taqyryp tóńireginde qyzý pikir almasyldy.
Jıyndy Qazaqstan Respýblıkasy Tuńǵysh Prezıdenti - Elbasy Qorynyń dırektory Darıǵa Nazarbaeva ashyp, bıylǵy otyrystyń taqyryby Qazaqstan úshin óte mańyzdy ekenin atap ótti. Óıtkeni «Úlken Eýrazııa» ıdeıasy Qazaqstan Prezıdenti Nursultan Nazarbaevqa tıesili ekendigin, bul usynysyn alǵash ret 2015 jyly BUU Bas assambleıasynyń minberinen aıtqanyn eske saldy.
«Úlken Eýrazııa» nemese «ıntegratsııalardyń ıntegratsııasy» degenimiz - Eýrazııalyq ekonomıkalyq odaq, «Jibek joly» ekonomıkalyq beldeýi men Eýroodaqtyń tyǵyz baılanys ornatýy. Ortaq dostyq alańyn qurý, ıaǵnı, beıbitshilik, qaýipsizdik pen damý - osy keńistiktegi barlyq irili-usaq elderdiń basty saıası ustanymy», - dedi Darıǵa Nazarbaeva.
Otyrys barysynda kópshilikke «2019 jyly Eýrazııa úshin tónip turǵan álemdik qaýipterdiń reıtıngi» halyqaralyq zertteýi usynyldy. Zertteý jumysyna álemniń eń úzdik bedeldi 30-dan astam sarapshylary men saıasatkerleri qatysqan. Olardyń pikirine memleket basshylary, halyqaralyq ınstıtýttar men iri BAQ ókilderiniń qulaq asatynyn atap ótken jón. 60 elden 1000-nan astam kásibı respondentke saýalnama júrgizilgen. Sarapshylardyń boljamyna sáıkes óńir úshin tónip turǵan basty jahandyq qaterler mynalar: Qytaı men AQSh teketiresiniń shıelenisýi; keń aýqymdy saýda soǵysy; Taıaý Shyǵystaǵy úlken soǵys; Reseı men Batys arasyndaǵy qarym-qatynastyń odan ary nasharlaýy; Eýrazııadaǵy «shıelenis oshaqtarynyń» qaıta jandanýy; jikshildik, etnos pen konfessııaaralyq shıelenisterdiń ýshyǵýy; ekologııaǵa jáne sý resýrstaryna tóngen qaýipterdiń ýshyǵýy; kıberqaýipterdiń damyp, kúsheıýi; jappaı qarýlanýdyń jańa keıpi; iri ıadrolyq jáne tehnogendik apattar qaýpi.
2019 jyly Eýrazııa qurlyǵyna tónetin osyndaı basty qaterler jarııa etilgennen keıin alqaly jıynǵa qatysqan sheteldik sarapshylar da óz pikirin bildirdi. Máselen, Bretton-Výds (RBWC) jańartý jónindegi komıtet dırektory Mark Ýzan ekonomıkalyq baǵyttarǵa basa mán berip, onjyldyq qarjylyq daǵdarystan soń álem monetarlyq saıasatty jónge keltire bastaǵanyn eske saldy. Alaıda keleshekke jasalǵan boljam jańa qaýipter men jańa mindetterdi aıqyndap bergendigin de eskertti.
«Jahandyq ekonomıka týraly sóz qozǵaǵanda saýdalyq kedergilerdi de umytpaǵan jón. Olar álemdik ekonomıkanyń ilgeri jyljýyna jol bermeýi múmkin», - deıdi Bretton-Výds basshysy.
Al Atlantıkalyq keńestiń strategııalyq boljaý bastamasynyń dırektory Metıý Barroýz AQSh pen Qytaı arasyndaǵy teketireske nazar aýdardy. Ol eki memlekettiń qarym-qatynasy kelesi jyly nasharlaı túsýi ekitalaı ekenin jetkizdi. Sarapshynyń paıymynsha, Qytaı men AQSh-tyń birigýge umtylýy ǵalamdyq turaqtylyqqa úles qosady. Sondaı-aq ol kelesi jyly jahandyq daǵdarys bolmaıdy degen senim bildirdi.
Madrıd klýbynyń bas hatshysy Marııa Elena Agýero bolsa, álemdegi, onyń ishinde Eýrazııadaǵy dinı jáne etnıkalyq shıeleniske basa mán berdi. «Eýrazııa quramyna kóptegen etnıkalyq jáne dinı toptar kiredi. Sondyqtan bul aımaqta shıelenister týý qaýpi bar. Eýrazııadaǵy shıelenisterdiń tamyry dinı qaqtyǵystarda jatyr»,- deıdi M.Agýero.
Dinı jáne etnıkalyq shıelenis máselesine basqa da sarapshylar, onyń ishinde IDEA halyqaralyq ınstıtýtynyń bas hatshysy, Belgııanyń burynǵy premer-mınıstri Iv Leterm de toqtaldy. Ol bul problemalardyń mıgratsııadan týyndaıtynyn atap ótti.
«Bosqyndardyń gýmanıtarlyq máselelerin eskergen jón. Máselen, bul mıgranttardy erikti kásibı mamandar retinde jumysqa tartýǵa bolady. Nemese olarǵa belsendi azamattar retinde zańdyq turǵydan ruqsat berilýi tıis. Olarǵa múmkindik berý arqyly ekstremızm men terrorızmge qarsy kúres kúsheıe túsedi», - deıdi Iv Leterm.
Túrkııa eks-premer-mınıstri, burynǵy Syrtqy Іster mınıstri Ahmet Davýtoglý bolsa, «qazir Eýrazııa úshin ǵana emes, búkil adamzat úshin kúrdeli kezeń keldi» dep esepteıdi.
«Qazir halyqaralyq qatynastarda týrbýlenttik jaǵdaıdy baqylap otyrmyz. Osyndaı geosaıası tyǵyryqtan qalaı shyǵýǵa bolady? Eń aldymen, biz osy tyǵyryqtyń tarıhı alǵysharttaryn túsinýimiz kerek. Jahandyq máselelerdi sheshý barysynda sol óńirdiń memleketteriniń jaýapkershiligi óte mańyzdy. Bul jaýapkershiliksiz beıbitshilik ornata almaımyz»,- dedi Davýtoglý.
Sonymen qatar ol eń tıimdi jaýapty geosaıasattan emes, geoekonomıkadan taba alatyndyǵymyzdy basa aıtty.
Elder arasynda qalyptasqan geoekonomıkalyq yqpal ortaq qyzyǵýshylyq týǵyzyp, saldary geosaıası máseleler men memleketter arasyndaǵy teketireske ákeledi. «Jibek joly» buǵan jaqsy dálel. Birneshe ǵasyrlar boıy kóptegen ımperııalardyń dáýreni júrip turdy. Olar paıda bolyp, joǵalyp ta ketip jatty. Al Jibek joly júzdegen jyldar boıy turaqty boldy. Óıtkeni bul jerde barlyq taraptar paıda taýyp, qyzyǵýshylyq sodan oryn aldy. Memleketter bir-birimen soǵysqanymen, biraq bir másele boıynsha únemi ymyraǵa kelip otyrdy. Joldardaǵy kerýenderdiń qaýipsizdigi bárinen de mańyzdy edi», - dedi ol.
Aıta keteıik, búgin «Astana Klýbynyń» jalpy otyrysy ótedi. Jalpy sharaǵa álemniń 30 elinen 50-ge jýyq spıker qatysýda. Onyń ishinde Avstrııa, Aýǵanstan, Belgııa, Mysyr, Italııa, Polsha, Portýgalııa, Ulybrıtanııa, Úndistan, Indonezııa, Iran, Ispanııa, Qytaı, Norvegııa, Reseı, Horvatııa, AQSh, Shvetsııa jáne Japonııa ókilderi bar.
