Astana-Amman: saıasat, ekonomıka, mádenıet
ASTANA. KAZINFORM – Qazaqstan Prezıdenti Qasym-Jomart Toqaev 18-19 aqpan kúnderi Iordanııaǵa birinshi resmı saparmen barady. Astana men Ammannyń ózara qarym-qatynasy jaıynda Kazinform agenttigi menshikti tilshisiniń materıalynan oqyńyzdar.
Saıası dıalog
Qazaqstan men Iordanııany myǵym strategııalyq seriktestiktik biriktiredi. 2023 jyly dıplomatııalyq qarym-qatynastyń 30 jyldyq mereıtoıy atalyp ótken edi. Eki el arasyndaǵy saıası baılanys 1993 jyldyń 1993 jyldyń 9 aqpanynda ornatylǵan. Osy jyldardyń ishinde Astana men Amman saıası, ekonomıkalyq jáne mádenı saladaǵy yntymaqtastyqty aıtarlyqtaı keńeıte tústi. Eki el de joǵary deńgeıdegi belsendi saıası baılanysty qoldap otyr. Atap aıtar bolsaq, Iordanııa koroli Abdalla ІІ Qazaqstanǵa birneshe márte keldi. Qazaqstan Prezıdenti Qasym-Jomart Toqaev korolmen Nıý-Iorkte BUU Bas assambleıasynyń 74 (2019 jyly) jáne 77- sessııalarynda (2022 jyly) eki ret kezdesý ótkizdi.
Alaıda, bul - saıasatkerlerdiń alǵashqy júzdesýi emes. Qasym-Jomart Toqaev monarhpen 2015 jyly Senat tóraǵasy bolyp turǵan kezinde Ammanda, sonymen qatar Iordanııa koroliniń 2017 jyly Qazaqstanǵa resmı sapary barysynda kezdesken bolatyn.
Qazaqstan men Iordanııa arasynda parlamentaralyq baılanys ta jolǵa qoıylǵan. Eki eldiń joǵary jáne tómengi palata tóraǵalary san márte kezdesý ótkizip, ıordanııalyq parlamentarıı Qazaqstanda uıymdastyrylǵan halyqaralyq forýmdarǵa turaqty qatysady. 2019 jyly Iordanııa Parlamenti eki palatasynyń da tóraǵasy Eýrazııa elderi Parlamenti spıkerleriniń 4-keńesine qatysty. Munan bólek, Qazaqstan Parlamenti Senatynda Iordanııa Senatymen yntymaqtastyq jónindegi top jumys isteıdi. Dál osyndaı top Iordanııa Parlamentinde de qurylǵan.
Halyqaralyq uıymdardaǵy yntymaqtastyq
Qazaqstan men Iordanııa BUU, Islam yntymaqtastyq uıymy jáne ózge de halyqaralyq qurylymdar aıasynda belsendi ózara is-qımyldy jolǵa qoıǵan. Eki el de bitimgershilik mıssııalarǵa qatysyp, Taıaý Shyǵystaǵy ahýaldy retteýge baǵyttalǵan bastamalardy qoldaıdy jáne palestınalyq bosqyndarǵa kómek kórsetý úshin BUU-nyń Taıaýshyǵystyq agenttigi jumysyna úlesin qosyp keledi.
2025 jyldyń qańtarynda Islam azyq-túlik qaýipsizdigi uıymy Qazaqstanmen jáne IYU-ǵa múshe ózge eldermen birge Gaza sektoryna 200 tonna un tıelgen 12 júk bóliginen turatyn birinshi gýmanıtarlyq kerýen jóneltti. Jetkizilimdi Iordan Hashımıt qaıyrymdylyq uıymy júzege asyrdy. Óıtkeni, Gaza sektoryna mysyrlyq baǵyttan kirý shekteýli bolýyna baılanysty Iordanııa arqyly gýmanıtarlyq dáliz baǵdarlamanyń basty elementi bolǵan edi.
Ózara taýar aınalymynyń kólemi 4,2 paıyzǵa artty
Memleketter arasynda saýda-ekonomıkalyq baılanys turaqty ósim kórsetip keledi. 2024 jyldyń qańtar-qarashasynda taýar aınalymy 6 mln dollarǵa jetip, 2023 jylmen salystyrǵanda 4,2 paıyzǵa ósim kórsetti. Ótken jyldyń 11 aıynda Qazaqstannan Iordanııaǵa eksport kólemi 3,7 mln dollar bolsa, Iordanııadan keletin ımport kólemi 30,9 paıyzǵa artyp, 2,3 mln dollarǵa jetti.
Qazaqstan ushý apparattaryn, tabıǵı bal men qoı etin eksporttaıdy. Al Iordanııadan toqyma buıymdary, mıneraldy tyńaıtqyshtar, tropıkalyq jemis-jıdekter men ózge taýarlar keledi.
Saýda-ekonomıkalyq qatynastyń mańyzdy quraly – Saýda-ekonomıkalyq, ǵylymı-tehnıkalyq yntymaqtastyq jónindegi qazaqstandyq-ıordanııalyq úkimetaralyq komıssııa. Atalǵan komıssııa 2007 jyldan beri jumys jumys isteıdi. Komıssııanyń sońǵy, 5-otyrysy 2024 jyldyń 10-11 jeltoqsan kúnderi Ammanda ótti. Otyrys barysynda máselelerdiń keń aýqymy talqyǵa tústi. Olardyń qatarynda geoloııalyq barlaý jáne ýrandy qosa alǵanda paıdaly qazbalardy óndirý salasynda birlesken jobalardy júzege asyrý keleshegi de qozǵaldy. Iordanııanyń memlekettik ýran kompanııasymen «Qazatomónerkásip» ulttyq atom kompanııasynyń koroldiktegi ýran jobalaryna qatysý máselesi boıynsha ýaǵdalastyqqa qol jetkizildi.
Munan bólek, Qazaqstan-Iordan iskerlik keńesi jemisti jumys istep tur. Atalǵan keńestik kezekti otyrysy osy jyly Astana qalasynda ótpek.
2024 jyldyń qyrkúıek aıynda Ammanda saýda-ınvestıtsııalyq kezesý ótip, onyń barysynda Qazaqstan ekonomıkasynyń shıkizattyq emes sektoryna ınvestıtsııa tartý negizgi taqyryptardyń birine aınaldy. Dóńgelek ústel qorytyndysynda ózara túsinistik jáne yntymaqtastyq týraly 9 ekijaqty memorandýmǵa qol qoıyldy.
2005 jyldan beri Iordanııadan Qazaqstan ekonomıkasyna quıylǵan tikeleı shetel ınvestıtsııasynyń jalpy kólemi 15,4 mln dollarǵa jetti.
Eger yntymaqtastyqtyń keleshegi bar baǵyttary jaıynda aıtar bolsaq, onda farmatsevtıka, týrızm, ІT sektory, kosmetologııa, veterınarııa, jeńil jáne atom ónerkásibi syndy salalardy aıryqsha atap ótýge bolady. Alaıda saýda baılanystarynyń serpindi damýyna logıstıkalyq qıyndyqtar, Iordanııada iri transulttyq kompanııalardyń bolmaýy jáne kólik shyǵyndaryna baılanysty Qazaqstan taýarlary baǵasynyń básekege qabiletsizdigi kedergi keltirip otyr.
Áskerı-tehnıkalyq yntymaqtastyq
Qazaqstan men Iordanııa arasyndaǵy áskerı ózara is-qımyl nyǵaıyp keledi. 2016 jyldyń qańtarynda Ammanda Áskerı jáne áskerı-tehnıkalyq yntymaqtastyq týraly úkimetaralyq kelisim rásimdeldi.
Qazaqstannyń áskerı qyzmetshileri Iordanııada ótetin «Eager Lion» oqý-jattyǵýyna qatysyp turady. Ol Taıaý Shyǵys óńirindegi iri áskerı oqý-jattyǵýlardyń biri sanalady jáne seriktes elder arasynda ásker tájirıbe almasýǵa jáne jedel áreket etý múmkindikterin arttyrýǵa baǵyttalǵan. Qazaqstannyń áskerı qyzmetshileriniń qatysýymen mundaı sońǵy oqý-jattyǵý byltyr ótkizilgen bolatyn.
Baýyrlas qalalar
Elder arasyndaǵy mádenı baılanystar da qarqyndy damý ústinde. 2005 jyly Astana men Amman baýyrlas qalalar atansa, 2008 jáne 2009 jyldary eki eldiń astanalarynda Qazaqstan men Iordanııanyń mádenı kúnderi joǵary deńgeıde uıymdastyryldy.
2014 jyly Astana kósheleriniń birine korol Hýseın ben Talal esimi berilse, 2020 jyly Ammandaǵy kóshelerdiń biri Abaı Qunanbaıulynyń esimimen atala bastady.
Bilim salasynda da eki eldiń yntymaqtastyǵy joǵary deńgeıde deýge bolady. Búginde Qazaqstannyń joǵary oqý oryndarynda 288 ıordanııalyq stýdent bilim alyp jatyr. Al Iordanııa ýnıversıtetterinde Qazaqstannyń mádenı ortalyqtary ashyldy.
- Qazaqstan Prezıdentiniń Iordanııaǵa sapary – ekijaqty qatynastar úshin mańyzdy oqıǵa. Óıtkeni, bul Memleket basshysy retindegi alǵashqy sapary bolmaq. Kóshbasshylardyń kezdesýi elderimiz arasyndaǵy strategııalyq yntymaqtastyqty damytýǵa jańa serpin beredi dep kútiledi, - dedi Qazaqstannyń Iordan Hashımıt Koroldigindegi elshisi Talǵat Shaldanbaı.
Dıplomattyń atap ótýinshe, sapar barysynda yntymaqtastyqtyń ekonomıka, saýda, mádenı-gýmanıtarlyq yntymaqtastyq, BAQ, atom ónerkásibi jáne veterınarııa syndy negizgi salalarynda birqatar mańyzdy kelisimge qol qoıý josparlanǵan.
- Bul ýaǵdalastyq qazirgi baılanysty nyǵaıtyp qana qoımaı, birlesken jobalar úshin jańa múmkindikter ashady, - dedi ol.
Elshi Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaevtyń sapary ózara tıimdi yntymaqtastyqty keńeıtýge, saıası dıalogti kúsheıtýge jáne ekonomıkalyq bastamalardy arttyrýǵa nyq negiz qalyptastyratyndyǵyn basa aıtady.
- Qazaqstan men Iordanııa - ózara is-qımyly turaqty damý jolyndaǵy senim men ortaq múddege negizdelgen seriktester, - dedi Ialǵat Shaldanbaı.
Kólik qoljetimdiligi, logıstıkanyń joǵary quny syndy qıyndyqtarǵa qaramastan, ekijaqty qatynastyń áleýeti joǵary bolyp qala bermek. Kedergilerdi joıýǵa jáne birlesken jobalardy júzege asyrýǵa degen ekijaqty kúsh-jiger yntymaqtastyqty jańa deńgeıge kóterip, elder arasyndaǵy ekonomıkalyq jáne saıası baılanystardy nyǵaıtýǵa septigin tıgize túseri anyq.