Aspan dırıjeri: Qazaqstanda áýe dıspetcheri qalaı daıyndalady
ALMATY. KAZINFORM — Áýejaıdaǵy asa mańyzdy qyzmettiń biri — áýe dıspetcheri. Ol jerde otyryp, áýe keńistigindegi ushaqtyń óz baǵytynan adaspaı jol taýyp, qonýyna jaýap beredi. Kazinform tilshisine 1 aqpan - Qazaqstannyń azamattyq avıatsııa qyzmetkerleri kúni qarsańynda áýe dıspetcherleriniń qyzmetimen tanysýdyń sáti tústi.
Aıdos Keńesbek Almatydaǵy «Qazaeronavıgatsııa» RMK aerodromdy basqarý ortalyǵynda dıspetcher bolyp jumys isteıdi. Eńbek ótili — 10 jyl.
Taldyqorǵan qalasynyń týmasy, mektepte matematıka men fızıkany súıip oqyǵan. Onyń osy pánderge degen qyzyǵýshylyǵy mamandyq tańdaýǵa kómektesken.
— Bastapqyda temirjol dıspetcheri bolǵym keldi, biraq ákem: «Nege ushaqtardy basqarmasqa?» - dep usynys jasady. Avıatsııa álemin osylaı ashtym. Bizdiń áýlette bul salada eshkim jumys istegen emes, alǵashqysy menmin, — dep eske alady Keńesbek.
Aıtýynsha, 2009 jyly Azamattyq avıatsııa akademııasyna grantqa oqýǵa túsip, keıin «Qazaeronavıgatsııa» RMK-nyń bir jyldyq kýrsyna jazylyp, bastapqy kásibı daıyndyqtan ótken.
Onyń jumys kúni medıtsınalyq tekserýden bastalady. Osydan keıin dıspetcherlerge aýa raıy men quraldardyń tehnıkalyq jaǵdaıy týraly aqparat beriledi. Bul kez kelgen jaǵdaıǵa daıyn bolýǵa jáne áýe qozǵalysyn tıimdi basqarýǵa kómektesedi. Sodan keıin aǵa dıspetcher men ushý aýysymynyń jetekshisi ózderiniń jaýapkershilik aımaǵyn taǵaıyndaıdy.
«Qazaeronavıgatsııa» RMK áýe qozǵalysyna qyzmet kórsetý basqarmasynyń basshysy Andreı Elenbergtiń aıtýynsha, dıspetcherler bes aýysymdyq keste boıynsha jumys isteıdi.
Bir aýysymda orta eseppen 25 adam kezekshilik etedi, onyń ishinde ushý jetekshileri, aǵa dıspetcherler jáne dıspetcherlerdiń ózderi bar.
Aıdos Keńesbek komandada jumys isteýdiń mańyzyna toqtaldy.
— Biz bir-birimizdi almastyramyz, kómektesemiz. Jumys óte jaýapty. Bul mamandarǵa qoıylatyn talap qatań. Qyraǵylyqpen qatar batyl ári jedel sheshim qabyldaý qajet, — dep túsindirdi ol.
Áýe dıspetcherdiń jumysy — tek monıtor betindegi kartalar men syzyqtarǵa qarap otyrý emes. Sátti ushý — ushaq ushqyshynyń ǵana emes, olardyń da eńbegi.
Jumysta qaýipsizdik árqashan birinshi orynda, ár dıspetcher ushaqtyń qaýipsizdigine jaýapty, sebebi áýe qozǵalysynyń dıspetcherleri — aspannyń únsiz kúzetshileri. Olardyń negizgi mindeti — kóktegi ushaqtyń aman-esen qonýyna jáne dittegen baǵytyna irkilissiz ushyp ketýine baǵyt-baǵdar berý.
Olardyń jumysy áýe kemesiniń esikteri jabylyp, otyrǵyzý jáne shyǵýǵa arnalǵan jyljymaly baspaldaq alynyp, ushaq ushýǵa daıyn bolǵanda bastalady.
— Áýe qozǵalysynyń dıspetcherleri ushaq qozǵaltqyshy iske qosylǵanan bastap qonǵanǵa deıin basqarady, — deıdi spıker.
Áýe qozǵalysyn basqarý dıspetcheri áýeaılaqta belgilengen marshrýt boıynsha jáne budan ári sektor dep atalatyn áýe keńistigi bóligindegi óz jaýapkershiligi aımaǵy boıynsha ushaqtardy «ótkizedi», sodan keıin áýe qozǵalysyn basqarý estafetasyn basqa aımaqtyń dıspetcherlerine beredi.
Mysaly, Almaty-Astana baǵyty boıynsha ushqan áýe kemesi bolsa, ol Astana qalasynyń aýmaǵyna kirgen kezde baqylaý Almaty aýdan ortalyǵynyń dıspetcherinen Astana aýdan ortalyǵynyń dıspetcherine ótedi.
— Bizdiń mindetimiz — ózimizdiń sektordaǵy barlyq áýe kemesiniń qaýipsizdigin qamtamasyz etý, bıiktigin, jyldamdyǵyn, baǵyty men koordınattaryn anyqtap, aǵyndardy saýatty bólý. Árbir dıspetcherdiń óz jıiligi bar, ushqyshtar tek jıilikterdi aýystyrady. Jumys únemi joǵary jaýapkershilikti jáne óte muqııat bolýdy talap etedi, — deıdi ol.
Osy sebepti áýe qozǵalysynyń dıspetcherlerin kóbinese «aspan dırıjerleri» dep ataıdy.
Mamandar aǵylshyn tilin de bilýi kerek, óıtkeni avıakompanııa ekıpajdarymen baılanys aǵylshyn tilinde júrgiziledi.
— Avıatsııada aǵylshyn tilin jete bilý mindetti. Aǵylshyn tiliniń deńgeıin saqtaý jáne jetildirý kýrstary únemi ótkizilip turady, — deıdi Keńesbek.
Ár úsh jyl saıyn dıspetcherler avıatsııa salasyndaǵy jańa tehnologııalar men ózgeristerden habardar bolý úshin óz biliktiligin jetildirip otyrady.
Oqý barysynda yqtımal tótenshe jaǵdaılarǵa shuǵyl áreket etýge úıretedi. Sondyqtan dıspetcherden tek tehnıkalyq bilim men kásibı daǵdy ǵana emes, sabyr, kúızeliske tózimdilik talap etiledi.
Almaty halyqaralyq áýejaıy — Ortalyq Azııa aımaǵyndaǵy iri áýejaı toraby. Munda ár 2-3 mınýt saıyn ushaqtar ushyp-qonady. Dúısenbiden jumaǵa deıin reıster sany demalys kúnderine qaraǵanda kóp bolady. Sondaı-aq jazda reıster sany artady. Olardyń sany merekede, sporttyq is-shara, úlken forýmdar sııaqty túrli shara kezinde de aıtarlyqtaı artýy múmkin.
Almaty aerodromyndaǵy ushý qaýipsizdigi lokatsııa júıelerimen qamtamasyz etiledi. Barlyǵy 5 lokator qoldanylady. Onyń ekeýi — ushaqtyń bıiktigi men jyldamdyǵyn kórsetetin radar.
Basqa radar aerodromǵa sholý jasaıdy, al endigisi ushqyshtardyń borttyq panelde qandaı parametrlerdi ornatqanyn kórsetedi. Barlyq júıe bir-biriniń saqtyq kóshirmesin jasaıdy.
Sondaı-aq aerodromda aýa raıy týraly málimetterdi jiberetin doplerlik radar bar. Kún raıy avıatsııada mańyzdy ról atqarady jáne áýe qozǵalysynyń dıspetcherleri ony baqylap otyrady.
Týrbýlenttilik nemese naızaǵaı týraly aqparatty ekıpajdarǵa jiberedi, osylaısha olar yqtımal qaýipten saqtanady.
— Degenmen tabıǵatta jaman aýa raıy bolmaıdy, — deıdi Aıdos Keńesbek.
Sol sııaqty áýe dıspetcheri úshin «basqarylýy qıyn» ushaq joq. Dıspetcher kez kelgen ushaqty basqara alady.
Tikushaqtardan bastap AN-225 nemese AN-124 «Rýslan» sııaqty aýyr ushaqtarǵa deıin. Báriniń ózindik sıpattamalary bar, biraq dıspetcherler biryńǵaı standarttar men qaýipsizdik erejelerin saqtaıdy.
Áýe dıspetcheri bolǵysy keletinder bul jumystyń adam ómirine tikeleı baılanysty bolǵandyqtan úlken jaýapkershilikti talap etetinin túsinýi kerek.
Jyldam oılaý, kóp aqparatpen jumys isteı bilý jáne abstrakty oılaý — mamandyqqa qajetti qasıetter.
— Maǵan óz jumysymnyń mańyzyn seziný unaıdy. Áýe kemeleri men jolaýshylarǵa ne bolatyny sizdiń áreketińizge baılanysty, — deıdi ol.
Qazaqstanda áýe dıspetcherlerin qaı jerde daıyndaıdy
Qazaqstanda áýe qozǵalysynyń dıspetcherlerin bastapqy daıarlaý jáne olardyń biliktiligin arttyrý Almaty qalasyndaǵy «Qazaeronavıgatsııa» RMK kásibı oqý ortalyǵynda júrgiziledi.
2024 jyldyń qarasha aıynda ortalyqta biregeı keshen iske qosyldy. Teńdesi joq keshenniń bul Ortalyq Azııadaǵy alǵashqysy.
Zamanaýı júıe bolashaq dıspetcherlerdi daıarlap qana qoımaı, kásibı mamandardyń biliktiligin arttyrýǵa múmkindik beredi. Keshen áýeaılaqtaǵy áýe trafıgi men jerdegi jaǵdaıdyń ımıtatsııasyn jasaıdy.
Sondaı-aq byltyr ortalyq halyqaralyq azamattyq avıatsııa uıymynyń (IKAO) kezekti aýdıtinen sátti ótti.
Qazaeronavıgatsııanyń baspasóz hatshysy Arman Baıandynyń aıtýynsha, tek Qazaqstan Respýblıkasynyń azamattary ǵana dıspetcher bola alady.
Oqýǵa 21-27 jas aralyǵyndaǵy orta arnaýly nemese joǵary bilimi bar jáne aǵylshyn tilin Intermediate deńgeıinde biletin azamattar jiberiledi.
Sonymen qatar, densaýlyǵy jaqsy bolýy shart. Bul medıtsınalyq ushý saraptaý komıssııasynyń qorytyndysymen rastalýy kerek. Sondaı-aq psıhologtyń qorytyndysy boıynsha psıhofızıologııalyq saraptama talaptaryna saı bolýy tıis.
— Áýe qozǵalysynyń dıspetcheri bóliminde mamandar tapshylyǵy baıqalady, onyń negizgi sebebi — pandemııadan keıingi kezeńde áýe tasymalynyń ósýi (álemdik trend). Ekinshi sebep — pandemııa kezinde dıspetcherler is júzinde oqytylmady, óıtkeni oqý praktıkalyq daıyndyqpen baılanysty, — deıdi Arman Baıandy.
Qajettilik Zaısan, Kendirli jáne Katonqaraǵaıda jańa áýejaıdyń salynýyna da baılanysty.
— 2024 jyldyń aıaǵyna deıin áýe qozǵalysyna dıspetcher daıyndaýdyń bastapqy kýrstarynda 46 adamdy oqyttyq. Olar taǵylymdamadan ótý úshin fılıaldarǵa joldama aldy, — dep qosty ol.
Qazir «Qazaeronavıgatsııa» kásipornynda 700-den astam áýe dıspetcheri jumys isteıdi.
— 2024 jyly mamandar 446 106 reıske qyzmet kórsetti, onyń 111 850-i qazaqstandyq áýe kompanııalarynyń reısi bolsa, qalǵan 334 256-sy halyqaralyq reıs boldy, — dedi Arman Baıandy.
Eske salsaq, buǵan deıin Qazaqstan halqynyń neshe paıyzy azamattyq avıatsııa qyzmetin turaqty paıdalanatyny belgili bolǵan.
Sondaı-aq Kazinform agenttigi Qazaqstan aspanyn paıdalanýdan túsken tabys eldiń azamattyq avıatsııasyn nege damyta almady degen saýalǵa jaýap izdegen edi.