Áskerı kúshten dıplomatııa basym – sarapshy Qazaqstannyń halyqaralyq saıasaty týraly
Memlekettiń tutastyǵy úshin tek ishki tynyshtyq emes, syrttaǵy eldermen – alys-jaqyn kórshilermen de yntymaqtastyq mańyzdy. Bul tusta Prezıdent Qasym-Jomart Toqaev «bizge syrtqy jaý da, ishki daý da qajet emes» degen bolatyn. Osy pozıtsııany ustaǵan basshy halyqaralyq arenada qandaı messedjder aıtyp, qandaı sharalarda mańyzdy máselelerdi kóterdi? Toqaevtyń halyqaralyq yntymaqtastyqtaǵy qyzmetiniń basqa prezıdentterdiń áreketinen nesimen artyq? Tolyǵyraq Kazinform tilshisiniń materıalynan oqyńyz.
«Bizge syrtqy jaý da, ishki daý da qajet emes»
Memleket basshysy osydan 2 jyl buryn Shymkent turǵyndarymen kezdeskende syrtqy saıasattyń mańyzy men ishki tynyshtyqtyń artyqshylyǵy týraly sóz qozǵaǵan. Sonda Prezıdent «syrtqy saıasatta beıtarap ustanymdy saqtap otyrǵanymyzdy» aıtty.
Alpaýyt memleketterdiń sanktsııalyq teketiresi jaǵdaıdy odan saıyn ýshyqtyryp tur. Osyndaı kúrdeli kezeńde halyqtyń aýyzbirshiligi aıryqsha mańyzdy. Berekeniń kózi – yntymaqta. Bul sózdiń astaryna úńilsek, bereke degenimiz – ekonomıka, al yntymaq degenimiz – saıasat. El tynyshtyǵyn saqtaı alsaq qana, ósip-órkendeı alamyz. Bizge syrtqy jaý da, ishki daý da qajet emes. Sondyqtan, syrtqy saıasatta beıtarap ustanymdy saqtap otyrmyz. Bul ustanym halyqaralyq qoǵamdastyqta joǵary baǵalanady jáne elimizdiń túpki múddesine saı keledi. Al ishki saıasatta birlik pen tatýlyqqa basa mán berýimiz kerek, – dedi Qasym-Jomart Toqaev.
COVID-19, eldegi saıası daǵdarys, kórshilerdiń qarýly qaqtyǵysy qatar keldi
Jalpy keıingi 5 jylda eshkimge ońaı bolǵan joq. COVID-19 pandemııasynan bastap, kórshi elderdiń arasyndaǵy áskerı qaqtyǵys ta aınaladaǵy elderdiń ekonomıkasy úshin aýyr soqqy boldy. Degenmen Qazaqstan halyqaralyq qarym-qatynasta kópvektorly saıasatyn jalǵastyryp jatyr. Osy oraıda Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdenti janyndaǵy QSZI Halyqaralyq qaýipsizdik basqarmasynyń basshysy Dáýren Áben elimizdiń dıplomatııasynyń basty basymdyǵy ulttyq múddeni qorǵaý bolǵanyn atap ótti.
Qasym-Jomart Toqaevtyń prezıdenttik merzimi búkil álemdegi kúrdeli kezeńge tap keldi – COVID-19 pandemııasy, el ishindegi saıası daǵdarys, Reseı men Ýkraına arasyndaǵy qarýly qaqtyǵys, jetekshi derjavalar arasyndaǵy teketires. Halyqaralyq arenadaǵy qubylmaly ahýal Qazaqstannyń turaqty damýyna qaýip tóndiretin buryn-sońdy bolmaǵan syn-qaterler men táýekelderdi týdyryp otyr jáne bul jaǵdaı uzaq ýaqytqa sozylýy múmkin ekenin joqqa shyǵarýǵa bolmaıdy, – dedi Dáýren Áben.
Ózi bastaǵan kópvektorly saıasat
Osyndaı jaǵdaıda Prezıdent Toqaev ózi bastaǵan kópvektorly saıasatty jalǵastyryp jatyr. Elimizdiń kópvektorly, teńgerimdi jáne pragmatıkalyq dıplomatııasynyń basty basymdyǵy – ulttyq múddeni qorǵaý, al ol – qaýipsizdik, egemendik, táýelsizdik pen aýmaqtyq tutastyqty, sondaı-aq ekonomıkalyq damý úshin qolaıly jaǵdaılardy qamtamasyz etý.
Toqaev prezıdent qyzmetinde syrtqy saıasattyń barlyq salasynda ekijaqty jáne kópjaqty formattaǵy qarym-qatynastardy keńeıtýge jáne tereńdetýge tyrysty, bul eń aldymen Qazaqstannyń halyqaralyq sýbektıvtiligin kúsheıtýge, sondaı-aq ol memlekettigimizdiń odan ári nyǵaıýyna yqpal etedi, – dep atap ótti sarapshy.
Ortalyq Azııamen yntymaqtastyq
Spıkerdiń aıtýynsha, Prezıdent Ortalyq Azııa memleketterimen jan-jaqty yntymaqtastyqty damytýǵa erekshe nazar aýdardy. Sonyń nátıjesinde saıası, saýda-ekonomıkalyq, ınvestıtsııalyq, kólik-kommýnıkatsııa, sý-energetıka jáne gýmanıtarlyq salalarda baýyrlas eldermen ózara is-qımyl keńeıip keledi.
Memleket basshysy aımaqtyń óz máselelerin derbes sheshýge qabiletti ekenine birneshe ret senim bildirdi. Jaqynda Sıngapýrde sóılegen sózinde Ortalyq Azııa elderiniń adamı kapıtaly, tabıǵı resýrstary men tranzıttik áleýetin qosa alǵanda, ósim úshin úlken múmkindikteri baryn atap ótkeni kezdeısoq emes. Bul rette Ortalyq Azııa bestigi birlesken kúsh-jigerdiń arqasynda aımaqtan tys seriktestermen yntymaqtastyqtyń «OA+» formatyn aıtarlyqtaı nyǵaıtty, – dep atap ótti Dáýren Áben.
Ortalyq Azııa men Ońtústik Kavkaz
Tamyzda Astanada Ortalyq Azııa memleketteri basshylarynyń altynshy konsýltatıvtik kezdesýi ótedi. Onda «Ortalyq Azııa – 2040» óńirlik yntymaqtastyqty damytý strategııasyn qabyldaý, sondaı-aq 21 ǵasyrdaǵy Ortalyq Azııanyń damýy úshin dostyq, tatý kórshilik jáne yntymaqtastyq shartyna qol qoıý rásimin aıaqtaý kútilýde.
Sarapshy osy sammıt kózdegen maqsatyna jetetin bolsa, bul bizdiń óńirdi toptastyrýdaǵy kúsh-jigerimizge qosymsha serpin beretinin aıtty.
Prezıdent túrki áleminiń ıntegratsııasy baǵytyn jalǵastyrýǵa, sondaı-aq Ortalyq Azııa men Ońtústik Kavkaz elderi arasyndaǵy ózara tıimdi is-qımyldy damytýǵa, sonyń ishinde Ázerbaıjan men Armenııa arasyndaǵy beıbit kelissózder alańyn qamtamasyz etýge úlken kóńil bóledi. Prezıdent Qazaqstannyń jahandyq oıynshylar arasyndaǵy teketirestiń tarapyna aınalmaýy úshin qoldan kelgenniń bárin jasap jatyr. Eldiń joǵary múddelerine saı keletin álemniń jetekshi derjavalarymen pragmatıkalyq qarym-qatynastardy saqtaý – onyń jumysyndaǵy mańyzdy baǵyttardyń biri. Qazirgi asa kúrdeli geosaıası jaǵdaıda Reseı, Qytaı, AQSh jáne EO elderimen strategııalyq áriptestikti saqtaýymyz Toqaevtyń talpynystarynyń nátıje berip jatqanyn kórsetedi, – dep tolyqtyrdy spıker.
Toqaevtyń BUU Bas Assambleıasyndaǵy usynystary
Sonymen qatar Prezıdenttiń BUU Bas Assambleıasynyń jyl saıynǵy sessııalaryna qatysýy onyń syrtqy saıası bastamalaryn, elimizdegi demokratııalyq ózgeristerdi uıym basshylyǵy qoldaıtynyn kórsetedi.
Toqaev Qazaqstan atynan kópjaqty platformalarda belsendi dıplomatııa júrgizip keledi. Birikken Ulttar Uıymy Bas Assambleıasynyń 78-sessııasynda elimiz BUU Qaýipsizdik Keńesin (QK) jan-jaqty reformalaý jáne memleketterdiń ádil proportsıonaldy ókildigi týraly aıtty. Qazaqstandyq dıplomattardyń kúsh-jigeri EQYU-daǵy kúrdeli jaǵdaıdan shyǵýǵa jáne osy uıymnyń birqatar qurylymy basshylarynyń mandatyn uzartý boıynsha konsensýsqa qol jetkizýge yqpal etti, – dedi Dáýren Áben.
Buǵan qosa, sarapshynyń aıtýynsha, Dúnıejúzilik klımat sammıtinde elimiz BUU aıasynda 2026 jyly Qazaqstanda Aımaqtyq klımat sammıtin shaqyrý týraly sheshim qabyldaǵanyn jarııalady. Al ıAdrolyq qarýǵa tyıym salý týraly shartqa qatysýshy memleketterdiń ekinshi konferentsııasynda Qazaqstannyń ıadrolyq qarý synaqtarynan zardap shekkenderge kómek kórsetý jáne radıatsııamen lastanǵan aýmaqtardy qalpyna keltirý týraly bastamasy qoldaý tapty. Sondaı-aq, Qazaqstannyń turaqty ókili Qazaqstan BUU-ǵa ıAdrolyq qarýǵa tyıym salý týraly shartynyń úshinshi konferentsııasynyń tóraǵasy bolyp saılandy.
Halyqaralyq uıymdarǵa tóraǵalyq Qazaqstanǵa ne beredi?
QSZI sarapshysy Qazaqstannyń halyqaralyq qatynasyndaǵy taǵy bir mańyzdy isti atady. Onyń sózinshe, Qazaqstannyń syrtqy saıasaty belsendiliginiń taǵy bir kórinisi halyqaralyq jáne óńirlik uıymdarǵa tóraǵalyq etý arqyly elimizdiń syrtqy saıasaty men syrtqy ekonomıkalyq basymdyqtaryn ilgeriletý boldy.
2024 jyly Qazaqstan birqatar uıymdarǵa – Azııadaǵy ózara is-qımyl jáne senim sharalary keńesine, Shanhaı yntymaqtastyq uıymyna, Túrki memleketteri uıymyna, Ujymdyq qaýipsizdik sharty uıymyna jáne Araldy qutqarý halyqaralyq qoryna tóraǵalyq etedi. Tóraǵalyq Qazaqstanǵa qaýipsizdik, yntymaqtastyq jáne damý boıynsha jahandyq jáne aımaqtyq kún tártibine yqpal etý múmkindigin beredi, – dep tolyqtyrdy ol.
Bıyl 6 uıymǵa tóraǵalyq etetin Qazaqstan halyqaralyq arenada ne usyna alady
Halyqaralyq bıoqaýipsizdik agenttigi
Osy oraıda, sarapshydan Memleket basshysynyń álemdik platformalardaǵy qaı sózderine erekshe mán berý kerek dep suradyq. Ol, eń aldymen, Toqaevtyń BUU Bas Assambleıasy sessııalaryndaǵy usynystaryn atap ótti.
Ol BUU reformasy boıynsha usynystarmen qatar adamzat aldynda turǵan negizgi máseleler boıynsha jan-jaqty halyqaralyq yntymaqtastyqty ilgeriletýge baǵyttalǵan ıdeıalar men bastamalardy alǵa tartady. Qasym-Jomart Toqaev, pandemııa sharyqtaý shegine jetkende, 2020 jyldyń qyrkúıeginde BUU Bas Assambleıasynyń 75-sessııasynyń jalpy saıası pikirtalastarynda beıneúndeý formatynda sóılegen sózinde BUU Qaýipsizdik Keńesine esep beretin arnaıy kópjaqty organ – Bıologııalyq qaýipsizdik jónindegi halyqaralyq agenttigin qurýdy usyndy. 2023 jyldyń qyrkúıeginde BUU Bas Assambleıasy 78-sessııasynyń jalpy debatynda Memleket basshysy BUU Qaýipsizdik Keńesiniń músheligin «orta derjavalar» men damýshy elderdi qamtý úshin keńeıtýge shaqyrdy, bul olarǵa jahandyq beıbitshilik pen qaýipsizdikti saqtaýda úlken ról atqarýǵa múmkindik beredi, – dedi Dáýren Áben.
Sonymen birge, Toqaev ıadrolyq qarýdy qoldaný qaýpi artyp kele jatqanyna nazar aýdara otyryp, BUU-nyń 100 jyldyǵyna oraı 2045 jylǵa qaraı qarýsyzdaný jáne ıadrolyq qarýdy taratpaý salasynda ıadrolyq qarýdan tolyq bas tartýdyń jańa mehanızmi retinde Strategııalyq jospar qabyldaýdy usyndy.
Ortalyq Azııa men Aýǵanstan úshin Turaqty damý maqsattary óńirlik ortalyǵyn qurý
2019 jyldyń qyrkúıeginde ótken BUU Bas Assambleıasynyń 74-sessııasynda Memleket basshysy Almatydaǵy Halyqaralyq uıymdar ǵımaratynyń bazasynda BUU-nyń Ortalyq Azııa men Aýǵanstan úshin Turaqty damý maqsattary óńirlik ortalyǵyn qurý bastamasyn kóterdi. Bul bastamany Ortalyq Azııanyń barlyq memleketi men Aýǵanstan tolyǵymen qoldaıdy. Sarapshydan bul bastamanyń Ortalyq Azııa jáne Aýǵanstan úshin qanshalyq mańyzdy ekenin suradyq.
Qasym-Jomart Toqaevtyń pikirinshe, qazirgi kezeńde Ortalyq Azııa elderiniń aldynda turǵan strategııalyq mindetterdiń biri – Aýǵanstandy aımaqtyq baılanystarǵa belsendi túrde tartý jáne osy eldegi memlekettiliktiń qalyptasýynyń kúrdeli úderisine qoldaý kórsetý. Prezıdent birneshe ret Aýǵanstannyń bolashaqtaǵy turaqtylyǵy onyń ekonomıkalyq damýyna baılanysty ekenin aıtqan.
Almatyda Ortalyq Azııa men Aýǵanstan elderine kómek kórsetý mandaty bar BUU-nyń Turaqty damý maqsattary boıynsha aımaqtyq ortalyǵyn qurý tek aımaq elderiniń ǵana emes, búkil halyqaralyq qaýymdastyqtyń múddelerine saı keledi.
Bul Ortalyq Azııa elderiniń Kabýlmen qarym-qatynasyn sapaly jańa deńgeıge kóteredi, Aýǵanstanǵa gýmanıtarlyq kómek jetkizýdi ońtaılandyrady, klımattyń ózgerýi, Aral teńizi, sý resýrstaryn tıimdi paıdalaný, shekarany delımıtatsııalaý, aımaqishilik saýdany keńeıtý máselelerin sheshýge, terrorızmge, ekstremızmge jáne esirtkiniń zańsyz aınalymyna qarsy kúreske kómektesedi. Mundaı ózara is-qımyl Aýǵanstannyń «ashylýy» úshin jaǵdaı jasaýǵa jáne Talıbanmen basqa máseleler boıynsha, sonyń ishinde genderlik teńdik pen áıelder quqyǵyna qatysty dıalogtyń bastalýyna ákeledi, – dedi QSZI sarapshysy.
Toqaev áskerı kúshke emes, dıplomatııaǵa basymdyq beredi
Sarapshy sózin qorytyndylaı kele, «táýelsizdik jyldarynda elimiz álemdik arenada ózin jaýapty, beıbitsúıgish jáne senimdi seriktes retinde kórsete bildi» degen pikir bildirdi. Al, Toqaev tájirıbeli dıplomat retinde jahandyq týrbýlenttilik pen geosaıası turaqsyzdyq jaǵdaıynda halyqaralyq qoǵamdastyq Qazaqstan sııaqty teńgerimdi de syndarly saıasat júrgizip otyrǵan memleketter suranysqa ıe ekenin túsinedi. Dáýren Ábenniń aıtýynsha, Prezıdentimiz halyqaralyq quqyqtyń ústemdigin jáne barlyq múddeli tarappen ózara tıimdi baılanystardy keńeıtýdi árqashan birinshi orynǵa qoıady.
Qasym-Jomart Toqaev jetekshi derjavalar arasyndaǵy básekelestik, qaqtyǵystar shegine jetip, álemdi ózin-ózi joıýdyń qaýipti núktesine aparýy múmkin ekenin túsinedi, sondyqtan barlyq kezeńde ol áskerı kúshten dıplomatııanyń basymdyǵyn, konfrontatsııadan dıalogtyń artyqshylyǵyn atap kórsetedi. Sondyqtan da Qazaqstan ıadrolyq qarýsyzdaný jáne qarý-jaraqty baqylaý salasyndaǵy belsendi saıasatty ustanatyn bolady jáne halyqaralyq qaýipsizdikti nyǵaıtýǵa, janjaldardy retteýge baǵyttalǵan jańa bastamalarmen shyǵýdy jalǵastyrady, – dep túıindedi Dáýren Áben.
